Dış Ticaretle İlgili Kurumlar ve Kuruluşlar Dersi 2. Ünite Özet

T.C. Merkez Bankası

11 Haziran 1930 tarihinde bir anonim şirket olarak kurulan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Türkiye ekonomisinin istikrara kavuşmasında önemli görevler üstlenmiştir. TCMB Türkiye’de para ve kur politikasından sorumludur.

Temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olan TCMB, ayrıca finansal sistemde istikrarı sağlayıcı önlemleri almakla da görevlendirilmiştir. Bunun yanı sıra, Türkiye’de tedavülde olan banknotların basımından ve dolaşımının sağlanmasından, ödeme sistemlerinin kurulması ve işletilmesi ile uluslararası rezervlerin yönetilmesinden de TCMB sorumludur.

T.C. Merkez Bankasının Temel Görev ve Yetkileri

TCMB’nın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. TCMB, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirlemektedir.

14 Ocak 1970 tarihinde çıkarıldıktan sonra zaman zaman revizelere uğrayan 1211 Sayılı Kanunun 4. Maddesinde TCMB’nin görevleri şu şekilde sıralanmıştır:

• Para politikasını yönlendirmek için açık piyasa işlemleri yapmak,
• Hükûmetle birlikte Türk lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek,
• Türk lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak,
• Reeskont ve avans işlemleri yapmak,
• Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek,
• Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir.

1211 Sayılı Kanunun 4. Maddesinde TCMB’nin temel yetkileri ise şu şekilde sıralanmıştır;

• Türkiye’de banknot ihracını gerçekleştirmeye,
• Devlet ekonomi politikası ve stratejileri doğrultusunda para politikasının uygulanmasını gerçekleştirmeye,
• Fiyat istikrarını sağlamak amacı doğrultusunda para politikasını yönlendirmeye,
• Olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans sağlamaya,
• Son kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütmeye,
• Bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan istemeye,
• Mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir.

T.C. Merkez Bankasının Teşkilat Yapısı

1211 Sayılı Kanunun II. Kısmında ve 13. Maddesinde ise T.C. Merkez Bankasının teşkilat yapısı ise şu şekilde ifade edilmiştir:

• Genel Kurul,
• Banka Meclisi,
• Para Politikası Kurulu,
• Denetleme Kurulu,
• Başkanlık (Guvernörlük),
• Yönetim Komitesi

T.C. Merkez Bankasının Dış Ticaretteki Yeri

T.C. Merkez Bankası, özellikle dersin konusu itibariyle Türkiye’nin uluslararası ekonomik ilişkilerinin yönlendirilmesinde üst düzeyde öneme sahiptir. TCMB, doğrudan ya da dolaylı olarak gerçekleştirmiş olduğu tüm faaliyetlerle Türk Dış Ticaretine çok yakından etki etmektedir. Bu kapsamda TCMB, Türk lirasının değerinin korunması, banknot basımı, faiz oranlarının belirlenmesi, döviz kurlarının sürekli gözetilmesi, dış borçların yönetilmesi, ülke içindeki ödeme sistemlerinin yönetilmesi, ihracatı teşvik mevzuatı çerçevesinde ihracatçılara finansman desteği sağlanması, uluslararası ekonomik krizlerde ülke ekonomisinin sağlıklı ilerleyebilmesi için hükûmetle uyumlu bir şekilde tedbirler alınması, bankacılık sisteminin gözetim altında tutulması, uluslararası resmî rezervlerin yönetilmesi faaliyetlerini yürütmektedir.

Türkiye İhracat Kredi Bankası – Türk Eximbank

Türk Eximbankın amacı “Türkiye İhracat Kredi Bankası Anonim Şirketi Esas Sözleşmesi”nin, Bankanın Kuruluşu, Amacı, Konusu ve Faaliyetlerini içeren Birinci Bölümünün 6. Maddesinde şu şekilde ifade edilmiştir: “Bankanın amacı; ihracatın geliştirilmesi, ihraç edilen mal ve hizmetlerin çeşitlendirilmesi, ihraç mallarına yeni pazarlar kazandırılması, ihracatçıların uluslararası ticarette paylarının artırılması, girişimlerinde gerekli desteğin sağlanması, ihracatçılar ve yurt dışında faaliyet gösteren müteahhitler ve yatırımcılara uluslararası piyasalarda rekabet gücü ve güvence sağlanması, yurt dışında yapılacak yatırımlar ile ihracat amacına yönelik yatırım malları üretim ve satışının desteklenerek teşvik edilmesidir.”

Türk Eximbankın faaliyetleri ise “Türkiye İhracat Kredi Bankası Anonim Şirketi Esas Sözleşmesi”nin, Bankanın Kuruluşu, Amacı, Konusu ve Faaliyetlerini içeren Birinci Bölümünün 6. Maddesinde şu şekilde ifade edilmiştir:

• Mal ve hizmet ihracatı ile döviz kazandırıcı faaliyetlere, sevk öncesi ve sonrası aşamalarında kısa, orta ve uzun vadeli alıcı ve / veya satıcı kredileri ile finansman sağlamak,
• İhracatın finansmanı amacıyla, ihracatçıların yurtiçi ve yurt dışı banka ve finans kurumlarından sağlayacakları krediler için garantiler vermek,
• Yurt dışı müteahhitlik hizmetleri ile dış yatırımların geliştirilmesi için kredi açmak, finansmanına katılmak, sigorta ve garanti sağlamak,
• İhracatçıların ticari ve politik riskler nedeniyle ortaya çıkabilecek zararlarını teminat altına almak ve ihracatçılara bu konuda güvenceler sağlamak suretiyle, mal ve hizmet satışını teşvik etmek üzere ihracat kredi sigortası yapmak,
• Yurt içi ve yurt dışı bankalara ve finans kurumlarına ihracata yönelik krediler açmak, garantiler vermek,

Türk Eximbankın Organları

Türk Eximbankın organları Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Komiteler (Kredi Komitesi, Denetim Komitesi) ve Genel Müdürlükten oluşur. Ayrıca Türk Eximbankın faaliyetlerini yönlendirmek üzere Yüksek Danışma ve Kredileri Yönlendirme Kurulu da mevcuttur.

Türk Eximbankın Dış Ticaretteki Yeri

Türk Eximbank, Türkiye’de ihracat yapan ve yapmak isteyen tüm kuruluşlara finansal destek veren en önemli kuruluştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan çok sonra, 1987 yılında kurulmasıyla, aslında geçmiş dönemler için ihracat açısından önemli bir eksik olduğunu ortaya koymuştur. Özellikle 1980’den sonra dışa açık bir kalkınma stratejisi benimsenmesi, böyle bir kurumun gerekliliğini ortaya koymuş ve 31 Mart 1987 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 3332 sayılı Kanun’un verdiği yetkiye istinaden 21 Ağustos 1987 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 87/11914 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş./Türk Eximbankın kurulmasıyla bu ihtiyaç giderilmiştir.

Türkiye Kalkınma Bankası

Türkiye Kalkınma Bankası (TKB), özel hukuk hükümlerine tâbi, Anonim Şirket (AŞ) statüsünde ve Cumhurbaşkanlığına bağlı bir kalkınma ve yatırım bankasıdır.

Türkiye Kalkınma Bankasının Amaç, Görev ve Faaliyetleri

TKB, ortaklık yapısı itibariyle kamu bankası kategorisinde yer almasına karşın, başta sanayi ve turizm sektörleri olmak üzere, enerji, eğitim, sağlık, finans sektörleri gibi farklı sektörlerin yatırım ve girişim potansiyelini finansal olarak desteklemeyi amaçlamaktadır. TKB, yatırımcı ve girişimcilere finansal desteğin yanı sıra danışmanlık ve teknik yardım desteği de vermektedir.

TKB’nin amaçları doğrultusunda yerine getirdiği faaliyetler Bankanın Esas Sözleşmesi’nin 4. Maddesinde şu şekilde ifade edilmiştir;

• Türk Lirası ve döviz olarak kısa, orta ve uzun vadeli her türlü nakdi ve gayri nakdi kredi açabilir, kâr ortaklığı veya kiralama esaslı kredi işlemleri yapabilir. Yerli ve yabancı kişi ve kurumlara gerekli teminatın alınması karşılığında garanti verebilir ve aracı olabilir.
• Her türlü menkul kıymet satın alabilir, satabilir ve bunlara tahvil garantisi verebilir.
• Araştırma, proje geliştirme ve eğitim çalışmaları yapabilir veya yaptırabilir, teknik yardım verebilir. Finansman ilişkilerinde bulunduğu şirketlerin rantabl çalışmalarını sağlayıcı önlemleri alabilir.
• Şirketlere kredi açabilir, yurt içinde ve yurt dışında kurulmuş şirketlere iştirak edebilir, gerektiğinde rehabilitasyon, bonifikasyon, konsolidasyon yapabilir. Bankanın öncülüğünde şirket kurabilir ve iştiraklere ait hisse senetlerini alabilir, satabilir, geri alabilir ve bunlara kâr garantisi verebilir.
• İthalat, ihracat ve görünmeyen muameleler gibi her türlü kambiyo işlemlerini yapabilir ve döviz pozisyonu tutabilir.

Türkiye Kalkınma Bankasının Organları

TKB’nin organları şunlardır: Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Genel Müdür ve Yardımcıları, Denetim Komitesi.

Türkiye Kalkınma Bankasının Dış Ticaretteki Yeri

TKB, yatırımcı ve girişimcilere katkı sağlarken temel hareket noktası Türkiye’nin sağlıklı bir şekilde büyümesi ve kalkınmasıdır. Bununla birlikte dışa açık bir ekonomiye sahip olan Türkiye’nin de ihracata yönelik girişim ve yatırımları teşvik eden, destekleyen bir ekonomi politikası mevcuttur. Bu kapsamda TKB, ulusal finans desteklerinin yanı sıra uluslararası bağlantıları dolayısıyla uluslararası finans kaynaklarından da Türk girişimci ve yatırımcılarının faydalandırılabilmesinde önemli katkılar sağlamaktadır.

Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme Ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB)

KOSGEB, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasında küçük ve orta ölçekli işletmelerin payını ve etkinliğini artırmak, rekabet güçlerini ve düzeylerini yükseltmek, sanayide entegrasyonu ekonomik gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmek temel amaçları çerçevesinde faaliyetlerini yürütmektedir.

KOSGEB’in yukarıda belirtilen amaçları doğrultusunda gerçekleştirdiği faaliyetler ise şunlardır:

• Destekler
• Laboratuvar Hizmetleri
• Bilgilendirme Faaliyetleri
• Proje ve Protokoller

KOSGEB’in organları; Genel Kurul, İcra Komitesi ve Başkanlık’tır. Genel Kurul, Cumhurbaşkanının veya Sanayi ve Teknoloji Bakanının başkanlığında toplanır.

Ticari Bankalar, Finans Kurum Ve Kuruluşları

Ticari bankalar, finans kurum ve kuruluşları sermaye piyasasının en önemli kurumlarıdır. Sermaye piyasası gelişmiş ve güçlü olan ülkeler hem ulusal gelişmelerini sağlamada hem de uluslararası rekabette önemli avantajlar elde etmektedir. Büyüme ve kalkınmanın sağlanmasında gerekli yatırımlar yapılırken finansman en önemli sorun olarak ülkelerin karşısına çıkmaktadır. Özellikle dışa açık bir büyüme stratejisi benimseyen ülkelerde ihracata yönelik üretim ve yatırımların artması temel politikadır ve bu üretim ve yatırımların finanse edilmesi de önemli bir uğraş alanıdır. Bu süreçte bankalar, finans kurum ve kuruluşları büyük rol üstlenirler.

5411 Sayılı Kanunda da belirtildiği üzere Türkiye’de faaliyette bulunan banka türleri şu şekilde sıralanabilir:

• Mevduat Bankaları
• Katılım Bankaları
• Kalkınma ve Yatırım Bankaları
• Kıyı Bankacılığı

Ticari Bankalar, Finans Kurum ve Kuruluşlarının Dış Ticaretteki Yeri

Uluslararasında gerçekleşen ticaretin ödemeleri bankacılık sistemi üzerinden yapılmaktadır. Daha öncesinde dış ticaret amacını da güden girişim ve yatırım faaliyetlerinin finansmanında bankacılık ve finans sisteminin önemi çok büyüktür. Bankacılık sisteminin olmadığı bir dış ticaret faaliyeti düşünülemez. Günümüzdeki ekonomik ve siyasal koşullar düşünüldüğünde dış ticaretteki güvenin en önemli temsilcileri bankacılık ve finans kurumlarıdır.

Dış ticaret mevzuatı ve uygulamasında sık sık bahsedilen banka rolleri şu şekilde sıralanabilir:

• Amir Banka (Akreditif Bankası): Akreditifi açan ve lehtara karşı dönülemez, şartlı ödeme sorumluluğu altına giren bankadır. İthalatçının bankası olarak da nitelenebilir.
• Lehtar Banka: İhracatçının bankasıdır.
• Muhabir Banka: Herhangi bir bankanın yurt içi ya da yurt dışında şubelerinin olmadığı (özellikle de yurt dışında) yerlerde, bu banka tarafından adına işlem yapmaya yetkilendirilmiş bankalardır.
• Teyit Bankası: Özellikle teyitli akreditifte, amir bankanın talebi veya verdiği yetki üzerine akreditife teyidini ekleyen bankadır.
• İhbar Bankası: Amir bankanın talebiyle akreditifi ihbar eden banka anlamına gelir.
• Devir Bankası: Devredilebilir akreditifte, akreditifin devri ile görevlendirilmiş bankadır.
• Rambursman Bankası: Amir banka tarafından ödemeyle yetkilendirilmiş bankadır