Dış Ticaret İşlemleri Dersi 7. Ünite Özet

Serbest Bölgelerin Temel Amaçları

Serbest bölgeler, bulundukları ülke ekonomisine katkı sağlarlar. Serbest Bölgeler esnek, çağdaş idari yapılarıyla dış ticarete yönelmek isteyen firmalara modern ve gelişmiş bir yatırım ortamı sağlayan lojistik merkezler olarak ön plana çıkmaktadırlar.

Serbest bölgelerin kurulma amaçları:

• İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek,
• Doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak,
• İşletmeleri ihracata yönlendirmektir.

Serbest Bölgelerin Tarihi Gelişimi

Dünya Serbest Bölgelerin Gelişimi: yaklaşık 2000 yıl önce eski Yunan ve Roma medeniyetlerinde ilk serbest bölge niteliğinde kabul edilebilecek uygulamalar vardır. Tarihsel olarak serbest bölgelerin, Fransa sınırında bulunan ancak, İsviçre’den girişin mümkün olduğu PAYS de GEX, İtalya sınırında bulunan ve Avusturya ile Slovenya için Akdeniz’e serbest giriş imkanı veren Trieste örneklerinde olduğu gibi farklı ülkeler arasındaki barış anlaşmalarının bir sonucu olarak da ortaya çıktıkları görülmüştür. Birinci dünya savaşından sonra, 1929 ekonomik bunalımında çözüm olarak serbest bölgelere yönelme eğilimi ağırlık kazanmıştır. 1978’de Birleşmiş Milletler Örgütü tarafından Dünya Serbest Bölgeler ve İhracat İşleme Bölgeleri Kuruluşu olan WEPZA ihracat işleme bölgelerinin geliştirilmesinde tecrübeli 29 ülkenin katılımıyla kurulmuştur.

Türkiye’de Serbest Bölgelerin Gelişimi: Osmanlı Döneminde 1870 yılında şuan Romanya sınırları içinde kalan Sulina Limanı’nın serbest bölge olması için teşebbüse geçildiği bilinmektedir. Cumhuriyetin ilk yıllarında 1927’de ve 1946 yıllarında yürüklüğe giren “Serbest Mıntıka Kanunu” ile “Şark Halı ve Kilimleriyle Benzerleri ve Hayvan Postları için Kurulacak Serbest Yer Hakkındaki Kanun” bulunmaktadır. 1953’te ise “Serbest Bölge Kanunu” ile kanuni çerçeve hazırlanmıştır. Bu kanun Doğu Akdeniz ve İskenderun’a yöneliktir. 1985’te yeni bir “Serbest Bölgeler Kanunu” yürürlüğe girmiştir. Kanun çerçevesinde ilk olarak arazi ve altyapı harcamalarının devlet tarafından karşılanması yer almıştır. Mersin ve Antalya’da 1988 yılından itibaren sonuç alınmaya başlanmıştır.

Türkiye’de Serbest Bölge Uygulamaları

Türk mevzuatına göre serbest bölge tanımı Gümrük Kanunu’na göre belirlenmektedir. Bu kanuna göre serbest bölgeler, Türkiye Gümrük Bölgesi’nin parçaları olmakla beraber;

• Serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin uygulanması bakımından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen;
• Serbest dolaşımdaki eşyanın, bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı yerlerdir.

Serbest bölgeler, Avrupa Birliği’ne tam üyeliğin gerçekleşeceği tarihe kadar, gümrük rejimleri açısından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında, menşe hükümlerinin uygulanması bakımında ise Türkiye Gümrük Bölgesi sayılır.

1993’te Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği ile, yönetilmesi, kurulması, işletilmesi, Özel Hesap (3218 sayılı kanun 7. Maddesi) tahsilat ve harcamaları düzenlenmiştir. Yönetmelik;

• Serbest bölgelerin yönetilmesi ve işletilmesine dair hususları,
• Serbest bölgeler ile ilgili faaliyetlerin tabi olacağı esasları,
• Faaliyet ruhsatının verilmesi veya iptali ile kullanıcıların sınai ve ticari kayıtlarının tutulmasını,
• Serbest bölgelere giriş, çıkış ve serbest bölgede ikamet ile ilgili hususları, serbest bölgelerdeki çalışma esaslarını,
• Özel hesaba yapılacak ödemeler ve gelirlerin tahsilatının tabi olacağı esasları,
• Serbest bölgelerdeki yapı ve tesislerin teşkiline ilişkin esasları,
• Serbest Bölge Müdürlüklerinin çalışma usul ve esaslarını belirlemektedir.

Serbest Bölgelerin Düzenlenmesi : Serbest bölge ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, dış ticaret rejimine tabidir. Serbest bölge ile diğer ülkeler ve serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmaz.

Serbest bölgelerde faaliyette bulunan işletmelerde yatırım amaçlı olarak kullanılan makine ve ekipmanının bakım onarım ihtiyacının Türkiye’nin diğer yerlerinde karşılanması, bölge faaliyetleri sonucu ortaya çıkan atık ve hurdaların Türkiye’ye çıkarılması, Türkiye’nin diğer yerlerinde yapılacak film çekim faaliyetlerinde kullanılacak araç-gereç ekipman bölgeden geçici çıkış ve benzeri özellik arz eden durumlarda vergi mükellefiyetine ilişkin hükümler hariç olmak üzere, iş ve işlemlerin basitleştirilmesine ilişkin usul ve esaslar Ticaret Bakanlığınca müştereken belirlenir.

Serbest Bölgede Kambiyo ve Hizmetler: her türlü ödemeler döviz ile yapılır. Cumhurbaşkanı ödemelerin Türk Lirası olarak yapılmasına izin verebilir.

Serbest Bölgenin Düzenlenmesi: serbest bölge ilan edilen yerlerde ihtiyaç duyulacak arazi ve tesisler Kamulaştırma Kanunu hükümlerine göre sağlanabilir. Cumhurbaşkanı bu arazi ve tesisler için acele kamulaştırma kararı çıkarabilir.

Serbest Bölgenin Avantajları:

• Üretici kullanıcılar için vergi avantajlarından yararlanma olanağı,
• Kar transferi olanağı,
• Ticaret kolaylığı olanağı,
• Gümrük vergisi prosedüründen arındırılmış ticari faaliyet olanağı,
• AB ve gümrük birliği kriterlerinin gerektirdiği serbest dolaşım belgelerinin temini olanağı,
• Eşitlik prensibi,
• Zaman kısıtlaması ulunmaması,
• Pazar ihtiyaçlarına ve şartlarına göre serbestçe belirlenecek ticari faaliyet olanağı,
• Gerçekçi bir enflasyon muhasebesi olanağı,
• Yerli ve yabancı tüm pazarlara erişim olanağı,
• Azaltılmış bürokratik prosedür ve dinamik işletme yönetimi,
• Stratejik avantaj,
• Her türlü ticari ve sınai faaliyete uygun ve ucuz altyapı olanağı,
• Tedarik zinciri imkanlarından yararlanma kolaylığıdır.

Serbest Bölgelerin Gelir ve Harcamaları: serbest bölgelerden elde edilen gelirlerden;

• Faaliyet ruhsatı ve izin belgesi karşılığı tahsil edilecek ücretler,
• Yurt dışından bölgeye getirilen malların CIF değeri üzerinden binde 1 ve bölgeden Türkiye’ye çıkarılan malların FOB değeri üzerinden binde 9 oranında peşin olarak ödenecek ücretler,
• Serbest bölgeyi işleten gerçek ve tüzel kişilere yapılacak sözleşmeler uyarınca tahsil edilecek tutarlar,
• Bölge faaliyetlerinden sağlanan diğer gelirlerdir.

Serbest Bölgelerde Faaliyette Bulunabilecek Firmalar: serbest bölgelerde Türk Ticaret Kanunu Hükümleri çerçevesinde işletmelerini ticaret siciline tescil ettirmiş ve bu durumu Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan ettirmiş tacir sıfatını haiz yerli gerçek veya tüzel kişiler ile kendi ülkelerindeki kuruluş işlemlerini tamamlamış yabancı gerçek veya tüzel kişiler faaliyette bulunabilir. Özellikle aşağıda belirtilen firmaların serbest bölgede faaliyette bulunmaları daha uygundur:

• İthal girdi kullanarak ürettiği ürünleri dış pazarlara satan firmalar,
• Emek yoğun sektörlerde faaliyette bulunan firmalar,
• Re-eksport faaliyetinde bulunan firmalar,
• Döviz işlem yapmak isteyen üretim ve alım satım yapan firmalar,
• Altyapısı hazır modern iş ortamı arayan firmalardır.

Serbest Bölgelerde Gerçekleştirilen Faaliyetler: Yüksek Planlama kurulunca uygun görülecek her türlü sınai, ticari ve hizmetle ilgili faaliyetler yapılabilir. Türkiye’de kural olarak her türlü faaliyette serbest bölgeler sınırları için bulunmak mümkündür. Bazı hizmet faaliyetleri “faaliyet ruhsatı” alınarak yürütülmektedir. Bu hizmetler:

• Sigortacılık,
• Nakliye acenteliği,
• Yeminli mali müşavirlik,
• Serbest muhasebeci mali müşavirlik, eksperlik

Serbest Bölgelerde Faaliyette Bulunmak için Uygulanan Prosedür: serbest bölgede faaliyette bulunmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler “faaliyet ruhsatı” almak için “faaliyet ruhsatı müracaat formu” doldurarak Bölge Müdürlüğüne teslim edebilirler. Kendilerine “faaliyet ruhsatı” verilen gerçek veya tüzel kişiler, faaliyet başlamadan önce, Bölge Müdürlüğü tarafından Firma Bilgileri Kayıt Defterine kaydedilir.

Serbest Bölgeye Giriş- Çıkış: Bölge Müdürlüğü tarafından düzenlenen “giriş izin belgesi” ve “görev kartı” ve Bölge Müdürlüğünün uygun görüşüne istinaden “araç giriş kartı” ile giriş yapılır.

Serbest Bölgelerde Faaliyetlerin Geçici Olarak Durdurulması: yönetmelik hükümleri gereğince verilmesi gereken belgeler zamanında verilmemişse, yazılı talimatlara uyulmamışsa, mevzuata aykırı olarak bölgeye mal getirilmişse, mücbir sebep halleri hariç 3 yıl süreyle hiçbir faaliyette bulunulmadığı Bölge Müdürlüğünce tespit edilmişse bu ve benzeri durumlarda faaliyetler geçici olarak durdurulur.

Serbest Bölgede Yer Alan Gümrük İdarelerinin Görevleri:

• Bölge arazisinin kullanımı, yapı ve tesislerin projelendirilmesi, kurulması ve kullanılmasıyla ilgili bütün ruhsatları vermek,
• Serbest Bölge gelirlerinin özel hesaba yatırılmasını temin etmek, bu amaçla bankalar nezdinde hesaplar açmak ve buna ilişkin diğer işlemleri gerçekleştirmek,
• Bölge gümrük, güvenlik, çalışma, sosyal güvenlik, liman, haberleşme ve sağlık hizmetleri gibi konularda kamuyu ilgilendiren görevlerin yerine getirilmesi için koordinasyonu temin etmek,
• İşletici veya Bölge Kurucu İşleticisi ile akdedilen işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi ile işletici veya Bölge Kurucu
• İşleticisi ve kullanıcılar, kamu ve özel kuruluşlar arasında yapılan sözleşmelerin hükümleri uyarınca yürütülen işleri gözetmek ve denetlemek, - İşletici veya bölge kurucu-işleticisi tarafından hazırlanan hizmet, kira veya satış tarifelerinin düzenlenmesini temin etmek ve benzeri pek çok görevi bulunmaktadır.

Serbest Bölgelerde Kullanılan Belgeler

• Gümrük statü belgesi
• Serbest bölge işlem formu
• Serbest bölgeye giriş çıkış belgeleri
• Görev kartı