Genel Dilbilim 2 Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Tümce nedir?

Geleneksel dilbilgisi çalışmalarının merkezinde
duran büyük dilsel birim tümcedir.

Sözcelerin tümcelerden farkı nedir?

Sözceler tümcelerden farklı olarak fiziksel bir
gerçekliğe sahiptir çünkü sözceler belli bir zamanda, belli bir yerde ve belli bir iletişim durumunda
ortaya çıkarlar ve hepsinden öte sözcenin bir söyleyicisi vardır. Bu açıdan bakıldığında, sözceler belli
bir dilsel ve dildışı bağlam içinde gerçekleşir. Tümceler ise sesletilemez, duyulamaz, kaydedilemez ya
da ses dalgaları olarak bilgisayara yüklenemezler;
bunlar yalnızca tümcelerin dışavurulan biçimleri
için, yani sözceler için geçerli olabilir.

Sözce nedir?

Anadili konuşucusunun zihninde biçimlendirilen bir tümce konuşma eyleminin nesnesi olduğunda, yani sessel biçime büründüğünde,
ona sözce adını veriyoruz.

Önerme nedir?

Önermeler ise bireyler/zihinler-üstü kavramlardır,
evrenseldirler ve bu nedenle tek tek dillere özgü değildirler. Bu anlamıyla önermeler bilişsel bir olguya
gönderimde bulunurlar. Diğer bir deyişle önermeler
düşünmek için kullandığımız soyut parçalardır.

Frege anlamı nasıl açıklamaktadır?

Bir ayrım yapmış olmasından da anlaşılacağı
gibi, Frege’ye göre anlam tek boyutlu bir olgu olarak ele alınamaz. Frege, gönderimsellik kuramı bölümünde de tartıştığımız gibi, anlamın bir yanıyla
zihnimizdeki sözcüklerin ya da sözcüklerden oluşan öbek ve tümcelerin gerçek dünyadaki nesnelerle arasındaki ilişkiyi yansıttığını iddia eder ve bunu
gönderimsel anlam başlığı altında ele alır. Gerçek
dünyadaki nesnelerden kastedilen, bireyler (dilde
tipik olarak özel adlar ve cins adlarla ifade edilir),
nitelikler (dilde tipik olarak sıfatlarla ifade edilir),
durumlar ve olaylardır (dilde tipik olarak eylemlerle
ifade edilir)

Anlam kaç boyuttan oluşur?

Anlamın betimsel ve gönderimsel olmak üzere
iki farklı boyutunun olması, bu iki boyutun eşzamanlı olarak her dilsel ifadede sözkonusu olduğu
anlamına gelmez.

Betimsel anlam nedir?

Betimsel anlam
Bir dilsel ifadenin bir varlıkla ilişki kurmasını sağlayan nitelikleridir.

Totoloji nedir?

Totoloji (=Eşsöz)
Tanımı gereği kendi içinde mutlak doğru
içeren önerme.

Montague’ya (1970:223) göre anlambilimin
temel hedefi nedir?

Montague’ya (1970:223) göre anlambilimin
temel hedefi bir tümcenin ‘doğru’ olmasından ne
anladığımızı ortaya koymaktır.

Anlambilim kuramı neyi amaçlar?

Anlambilim kuramı, genel olarak dilbilgisel
iyi-biçimlendirilmişlik kurallarının sözcük öbeklerinin ve tümcelerin anlamlı olmasını sağlayan
bir etmen olduğunu kabul eder ve bu iyi-biçimlendirilmişlik kurallarının neler olduğu ve anlamla ne tür bir etkileşim içinde olduğunun açık ve
formal bir modelinin oluşturulmasını amaçlar.

Montague dilbilgisi neyi hedefler?

Montague dilbilgisi, iyi-biçimlendirilmişlik kurallarının sözcük öbekleri ve tümceler için anlamlılığı
sağlayan bir etmen olduğunu kabul eder ve bu kuralların neler olduğunu ortaya koymaya çalışır. Bu doğrultuda iyi-biçimlendirilmişlik kurallarının anlamla ne tür bir etkileşime girdiğini gösteren açık ve formel
bir model oluşturma hedefindedir.

Bir tümcenin doğruluğunun ancak içinde bulunduğu duruma göre belirleneceğini kabul ettiğimizde, aslında söylediğimiz nedir?

Bir tümcenin doğruluğunun ancak içinde bulunduğu duruma göre belirleneceğini kabul ettiğimizde, aslında söylediğimiz tam olarak şudur: Bir tümcenin gönderimsel anlamı o tümcenin doğruluk
değeridir.

Tümcenin doğruluk değerini bilmek için önkoşul nedir?

Dikkat edilirse, bir tümcenin doğruluk koşullarını bilmek, o tümcenin doğruluk değerini bilmek
için bir önkoşuldur.

Bileşimsellik ilkesi nedir?

Bileşimsellik İlkesi
(Birden fazla ‘atomik’ dilsel birimden oluşan)
bir ifadenin anlamı,
i. o ifadeyi oluşturan birimlerin anlamının ve
ii. bu birimlerin sözdizimsel olarak biraraya
getiriliş biçimlerinin bir işlevidir. (Partee
1984, 281)

Küme kuramı hangi bileşenlerle biraraya gelerek anlambilim modelinin biçimini oluşturur?

Küme kuramı
aşağıda sunulan diğer bileşenlerle biraraya gelerek
anlambilim modelinin burada sunulacak olan biçimini oluşturur:
(21)
a. Sözdizim kuralları
b. Betimsel ve gönderimsel anlam
c. Bileşimsellik ilkesi
ç. Doğruluk koşulu
d. Doğruluk değeri

Anlambilim modelimizin dünyasal gerçekliğin
bir modelini sunduğunu söylemek neden yanlıştır?

Anlambilim modelimizin dünyasal gerçekliğin
bir modelini sunduğunu söylemek yanlış olur. Bunun başlıca iki nedeni vardır: (i) Modelimiz, bir
yanıyla, gerçekliğin bize sunduğundan daha fazlasını ele alabilir; anımsanacağı gibi, doğal diller insanlara yalnızca dünyasal gerçekliği sunmak değil,
aynı zamanda varolmayan canlılar, düşsel dünyalar
üzerine konuşabilme olanağını da sağlar. Dolayısıyla anlambilim modelimiz bunları da açıklamak
zorundadır. (ii) Modelimiz gerçekliğin bize sunduğundan daha azını ele alabilir, çünkü modelimiz
gerçekliğin bilimsel algılanışına değil, doğal dillerin
gerçekliği algılayışına odaklanır. Buna örnek olarak
doğal dillerde hava sözcüğünü düşünün. Soluduğumuz havanın bugün artık daha küçük atomik birimlerden oluştuğunu bilmemize karşın doğal dillerde hava kütlesel bir ad olarak kabul edilir. Bu da
aslında fizik biliminin sunduğunun aksine, havayı
oluşturan daha küçük parçaların da hava olduğunu
düşündürtür bize.

Küme nedir?

Küme, dünyadaki somut ya da soyut herşeyin bir
listesidir. Nesnelerin, sayıların bir koleksiyonudur
ve kendi başına bir oluşumdur. Bu anlamda aslında
küme bir liste olarak da kabul edilebilir. Kümeleri sunmanın pek çok yolu vardır. Bu yollardan ilk
akla geleni ve en yaygın olarak kullanılanı, kümelerin üyelerini listelemektir.

Notasyon nedir?

Notasyon,
matematikte sayıları, miktarları, elemanları/üyeleri
vs. sunmak üzere kullanılan her türlü yazılı simgeye verilen addır.

Kesişim ilişkisi ve kesişim kümesi nedir?

Kesişim ilişkisi: A ? B (yani, A kümesinin
üyeleriyle B kümesinin üyeleri arasında bir
ortaklık varsa, A kümesi B kümesi ile kesişiyor demektir. Ortak elemanların kümesine
de kesişim kümesi denir)

Eylemler nedir?

Eylemler de cins adlar gibi bir betimsel anlamın
taşıyıcısıdırlar ve betimsel anlamları gönderimsel
anlamın oluşturulmasını olanaklı kılar. Yine küme
notasyonu ile sunulduğunda bir eylemi gerçekleştiren şeylerin/bireylerin kümesi onun gönderimi/
düzanlamı/kaplamı olarak kabul edilir. Örneğin,
gül- eyleminin betimsel anlamı, onun gönderimsel
anlamını oluşturan kümenin bireylerinin belirleyicisi rolünü üstlenir.

Bir tümcenin anlamı nedir?

Bir tümcenin anlamı
(i) o tümceyi oluşturan birimlerin anlamının ve
(ii) bu birimlerin sözdizimsel olarak biraraya getiriliş biçiminin bir işlevidir

Niceleme kuralı nedir?

Niceleme Kuralı
Bir T budağının dallandırdığı özne AÖ’sünün bir niceleyici ve bir addan oluştuğu durumda, T’nin
DOĞRU olabilmesi için koşul, [A=’nın [EÖ= ile [niceleyici= üzerinden ‘______’ ilişkisini kurmasıdır.

Gerektirim nedir?

Gerektirim, bir tümcenin anlamına
baktığımızda diğerinin doğruluk koşulu ve değeri
hakkında da bilgi sahibi olmamızı sağlayan mantıksal bir ilişkilendirmedir

Önvarsayım nedir?

Bir tümcenin savladığı önerme dışında kalan
ama yine o tümcenin üzerine inşa edildiği diğer
önermelere önvarsayım adını veriyoruz.