aofsoru.com

Genel Dilbilim 1 Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Biçimbilim Iı: Sözcük Yapısı

1. Soru

Biçimbirim nedir?

Cevap

Biçimbirimler, sözcüklerin karşıtsal dağılımı olup tekrarlanabilen ama bölünemeyen en küçük parçalarıdır.


2. Soru

Biçimbirimler duruşlarına göre kaça ayrılır?

Cevap

Biçimbirimler duruşlarına göre bağımlı-bağımsız biçimbirimler olarak sınıflandırılır.


3. Soru

Biçimbirimler işlev ve anlamlarına göre kaça ayrılır?

Cevap

Biçimbirimler  işlev ve anlamlarına göre ise çekimsel-türetimsel biçimbirim olarak sınıflandırılırlar


4. Soru

Sözlüksel bçimbirimler ile dilbilgisel biçimbirimlerin farkı nedir?

Cevap

Bağımsız biçimbirimler anlamlarına göre sözlüksel ve dilbilgisel olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sözlüksel biçimbirimler, adlarından da anlaşılacağı üzere sözlük anlamı taşıyan içerik sözcüklerinden oluşan biçimleri içerir. En tipik örnekleri, ad, eylem, sıfat ve belirteçlerdir. Sözlüksel biçimbirimler sözcük parçaları olarak da kendilerini gösterebilirler (bkz. türetim ekleri). Dilbilgisel biçimbirimler ise kendi başlarına anlamları olmayan ama sözlüksel biçimbirimler arasındaki ilişkileri gösteren yapılardır. En tipik örnekleri, işlevsel sözcük olarak da sınıflandırılan adıl, ilgeç, bağlaç ve belirleyicilerdir. Dilbilgisel biçimbirimler de sözcük parçaları olarak görülebilirler.


5. Soru

Bağımlı biçimbirimler ile bağımsız biçimbirimlerin en temelde farkı nedir?

Cevap

Biçimbirimler duruşları bakımından bağımlı ve bağımsız olmak üzere ikiye ayrılırlar. Bağımlı biçimbirimler ek, bağımsız biçimbirimler sözcük olarak ortaya çıkarlar.


6. Soru

Bağımlı biçimbirimler işlevlerine göre kaça ayrılır? Bunlar nelerdir?

Cevap

Bağımlı biçimbirimler işlevlerine göre türetimsel ve çekimsel biçimbirim olarak ikiye ayrılırlar.


7. Soru

Biçimbirim kavramı ele alındığında taban ifadesi ne anlama gelmektedir?

Cevap

Taban, türüne bakılmaksızın herhangi bir ek almış yapıdır. Yani, kök ve gövdeler aynı zamanda tabandır. Saygısız içindeki saygı çekim eki almadığı için gövde, türetim eki aldığı için de kök olamaz; tabandır.


8. Soru

Sözcük parçalarının birleşiminde bir sıralama gerektiren bu hiyerarşik düzene göre çekim ekleri nasıl sıralanır?

Cevap

• türetim ekleri çoklukla çekim eklerinden önce
• ad çekimlerinde sayı ekleri durum eklerinden önce
• eylem çekimlerinde çatı ekleri görünüş eklerinden, görünüş ekleri zaman eklerinden, zaman ekleri kip eklerinden, kip ekleri kişi ve sayı eklerinden önce


9. Soru

Yapısal bulanıklık nedir?

Cevap

Yapısal bulanıklık, birden fazla yapılanma biçimine izin vererek birden fazla anlam ortaya çıkmasına neden olan durumdur.


10. Soru

Biçimbirim kavramı ele alındığında gövde ifadesi ne anlama gelmektedir?

Cevap

Gövde sadece çekim ekleri bağlamında ele alınan bir terimdir. Bir sözcükbiçimin çekim ekleri çıktıktan sonra kalan kısmıdır. Saygılar biçiminde saygı, saydı biçiminde say, karaağaçlar biçiminde karaağaç gövdedir.


11. Soru

Hangi ek türlerine  türetim eki olarak ifade edilir?

Cevap

Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözlükbirim oluşturan bu ekler türetim eki olarak adlandırılır. Türetim ekleri, eklendikleri sözcüğün sözlüksel ulamını da (ad, eylem, sıfat vb) değiştirebilir. Örneğin, Türkçedeki -ucu biçimi bir eyleme eklendiğinde onu ad haline getiren bir türetim ekidir.


12. Soru

Bağımlı biçimbirimler, yani ekler, eklendikleri konuma göre nasıl adlandırılır?

Cevap

Bağımlı biçimbirimler, yani ekler, eklendikleri konuma göre önek, içek ve sonek olarak adlandırılırlar. 


13. Soru

Dillerin biçimbilimsel tiplendirmeleri, kullandıkları bu gibi eklerin türü ve oranına göre yapılmaktadır. Bu bağlamda, geleneksel olarak kaç temel dil sınıfı vardır? Bunlar nelerdir?

Cevap

Dillerin biçimbilimsel tiplendirmeleri, kullandıkları bu gibi eklerin türü ve oranına göre yapılmaktadır. Bu bağlamda, geleneksel olarak üç temel dil sınıfından söz edilir: yalınlayan (Vietnam Dili), eklemeli (Türkçe), bükümlü (Arapça).


14. Soru

Yalınlayan diler ile eklemeli diller arasındaki biçimbirimsel farklılıklar nelerdir?

Cevap

Yalınlayan dillerde bir biçimbirim bir sözcüğe karşılık gelirken, eklemeli dillerde bir sözcük çok sayıda biçimbirim barındırabilir ve bu artarda sıralanmış biçimbirimlerin sınırları çok net çizilebilir.


15. Soru

Biçimbirimsel olarak bükümlü dillerin temel farkı nedir?

Cevap

Bükümlü diller, özellikle kökteki ünlünün değişmesiyle ve birtakım soneklerin eklenmesiyle durum, cinsiyet, kişi, zaman, kip, görünüş, çatı, sayı belirtebilir


16. Soru

Bir dilde ek alan sözcüklerde, ekler ne ile ve nasıl gösterilir?

Cevap

Bir dilde ek alan sözcüklerde, ekler ekleşmenin yönünü gösteren kısa çizgilerle gösterilir. Bir ekin solundaki çizgi, o ekin soluna başka bir biçimbirim gelmesi gerektiğini gösterir; yani, ek sonektir. Çizgi ekin sağında ise sağına başka bir biçimbirim gelir; ek önektir. Çizgi her iki yanında ise de buralarda başka biçimlerin olması gerektiğini gösterir; ek içektir. 


17. Soru

Aşamalı yapılanmayı gösteren teknikler nelerdir?

Cevap

Dizim ağacı ve ayraçlama, aşamalı yapılanmayı gösterim teknikleridir.


18. Soru

Soyut biçimbirimin dilde yansıması olarak ortaya çıkan fiziksel olguya ne ad verilir?

Cevap

Biçimcik, soyut biçimbirimin dilde yansıması olarak ortaya çıkan fiziksel olgudur. Biçimbirimin  yazılarak ya da sesletilerek yüzeye çıkmış halidir.


19. Soru

Bir biçimbirim ile kendisini gerçekleştiren değişkeleri arasındaki ilişkiye ne ad verilir?

Cevap

Bir biçimbirim ile kendisini gerçekleştiren değişkeleri arasındaki ilişkiye altbiçimlik adı verilir.


20. Soru

Bir biçimin olduğu konumda diğer biçimin kullanılmasını yasaklayan dağılıma ne ad verilir?

Cevap

Bütünleyici dağılım, bir biçimin olduğu konumda diğer biçimin kullanılmasını yasaklayan dağılımdır.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email