Genel Dilbilim 1 Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

"Dil" ve "dilbilim" terimlerini kısaca tanımlayınız.

Dil en temel iletişim aracıdır. Dilbilim, dili bütün açılardan inceleyen bilim dalıdır.

Türkçeyi dilbilim açısından çalışmış olan hangi iki araştırmacının ismini yazabilirsiniz?

Prof. Dr. Ömer Demircan, Türkçenin biçimbilimi, ses bilimi ve sözdizimi üzerine çalışmaları ile tanınan dilbilimcidir.

Prof. Dr. Hikmet Sebüktekin, Türkçenin biçimbilimi, ses bilimi ve yabancı dil olarak öğretimi üzerine yapmış olduğu çalışmaları ile tanınan dilbilimcidir.

Dil bilmek ne demektir?

Dil bir kurallar dizgesidir. Bir dizge, o dizgeyi oluşturan birimlerden ve o birimlerin kurallı biçimde dizilişinden oluşur. Dil bilmek, o dilin birimlerini ve birimler ile ilgili kuralları bilmek demektir.

Bir dilin dilbilgisi kaç bileşenden oluşur?

Bir dilin dilbilgisi dört ana bileşenden oluşur: sesbilim, biçimbilim, sözdizim, anlambilim. 

Sesbilim nedir?

Sesbilim, o dilde bulunan ses birimlerinin niteliği, dağılımı ve birleşimlerini belirleyen kuralları içerir. 

Biçimbilim nedir? 

Biçimbilim, sözcüklerin yapısı, en küçük anlam birimleri olan biçimbirimlerin özellikleri, dağılımı ve birleşimlerini belirleyen kuralları içerir.

Sözdizim dedir? 

Sözdizim, tümce yapısını belirleyen birim ve bunların dağılımını ve birleşimlerini belirleyen kuralları içerir.

Anlambilim nedir? 

Anlambilim, dilin anlam yapısını inceler.

"Sözcüklerin biçimleri ile anlamları arasındaki ilişki ......................dır. Bardak sözcüğünün b-a-r-d-a-k seslerinden oluşması ve bıçak sözcüğünün b-ı-ç-a-k seslerinden oluşması Türkçe konuşanlar arasındaki toplumsal anlaşma sonucu ortaya çıkmıştır, ........................dır." cümlelerindeki boşluklar hangi terimlerle doldurulmalıdır?

Sözcüklerin biçimleri ile anlamları arasındaki ilişki rastlantısaldır. Bardak sözcüğünün b-a-r-d-a-k seslerinden oluşması ve bıçak sözcüğünün b-ı-ç-a-k seslerinden oluşması Türkçe konuşanlar arasındaki toplumsal anlaşma sonucu ortaya çıkmıştır, uzlaşımsaldır.

"Hışırdamak, havlamak, miyavlamak, fısıldamak" gibi sözcükler, hangi tür sözcüklere örnektir?

Hışırdamak, havlamak, miyavlamak, fısıldamak" gibi sözcükler ses simgesel ya da yansıma sözcüklere örnektir. 

En küçük anlamlı birimlere ne ad verilir? 

En küçük anlamlı birimlere biçimbirim denir.

Bir dili oluşturan yapısal birimler nasıl sıralanır?

Bir dili oluşturan yapısal birimler şöyle sıralanır:

sesler-biçimbirimler-sözcükler-öbekler-TÜMCE

Dilbilimde dilbilgisi terimi günlük kullanımdan kaç farklı biçimde kullanılmaktadır?

Dilbilimde dilbilgisi terimi günlük kullanımdan 3 farklı biçimde kullanılmaktadır: Betimlemeli Dilbilgisi, Kuralcı dilbigisi, Öğretici Dilbilgisi. 

Betimlemeli dilbilgisi, anadili olarak konuşulan dil hakkında hangi bilgileri içerir?

Betimlemeli dilbilgisi, anadili olarak konuşulan dil hakkında şu bilgileri içerir:

• sözcük oluşturmak için o dilde bulunan seslerin birleştirilmesinde etkin olan ses kurallarını içeren sesbilim,
• sözcüklerin iç yapısını belirleyen kuralları içeren biçimbilim,
• sözcüklerin birleşerek öbek oluşturmasını ve öbeklerin birleşerek tümce oluşturmalarında etkin olan kuralları içeren sözdizim
• sözcüksel ve tümcesel düzeylerde anlamı belirleyen kuralları içeren anlam-bilim bileşenlerinin özellikleri.

Kuralcı Dilbilgisi ne demektir?

Kuralcı dilbilgisi dile kuralcı bir yaklaşım içeren dilbilgisidir. Örneğin, bazı kuralcılara göre Türkçe’de devrik tümce kullanmak ‘güzel’ Türkçe değildir. Kuralcı dilbilgisi yaklaşımına göre "Dilbilim kitaplarını karıştırırken eriştim bu bilgiye" gibi bir tümce iyi bir kullanım değildir.

Türkçe üzerine betimleyici, kuralcı ve öğretici dilbilgisi kitaplarına birer örnek veriniz.

Betimleyici, kuralcı ve öğretici dilbilgisi kitaplarına birer örnek sırasıyla şunlar verilebilir: Tahsin Banguoğlu'nun "Türkçenin Grameri" adlı eseri,  Robert Meskill'ın "A Transformational Grammar of Turkish"i, Hikmet Sebüktekin'in "Yabancılar İçin Türkçe" adlı eseri.

Artzamanlı dilbilim ne demektir?

Artzamanlı dilbilim dillerin tarih içinde geçirdikleri değişiklikleri ele alır ve bir dilin daha önceki devreleri ile sonraki devreleri arasında dilde görülen yapısal değişiklikleri saptamayı amaçlar. Artzamanlı dilbilimin bir başka araştırma alanı da dillerin hangi dil ailesine ait olduğunu belirlemek ve bu ailenin ortaya çıkmasına neden olmuş olan, o aileye bağlı tüm dillerin atası olan anadil’in yapısını belirlemeye çalışmaktadır. Bu yapıyı belirlemek için, o dil ailesine ait olan dillerin karılaştırmalı incelemesini yapar.

"Anadili konuşucuları tarafından içselleştirilen bilgilerle bu bilgilerin uygulanması arasında bir ayrım vardır. Bu ayrım .............. ile ............... arasındaki ayrımdır." cümlesindeki boşluğa hangi terimler getirilmelidir?

Anadili konuşucuları tarafından içselleştirilen bilgilerle bu bilgilerin uygulanması arasında bir ayrım vardır. Bu ayrım dil yetisi ile dil edimi arasındaki ayrımdır.

Bir dilin dilbilgisi kaç tür kural içerir?

Bir dilin dilbilgisi iki tür kural içerir: a. Evrensel Kurallar, b. Dile özgü kurallar.

İşaret dili nedir? Kısaca açıklayınız.

İşaret dili, işitme engellilerin ses yerine el, yüz ve beden hareketleriyle oluşturdukları işaretler ile iletişim kurmalarıdır. İşaret dillerinin de, konuşulan diller gibi, işaretlerle gösterilen ‘sözcükler’i ve bu sözcüklerin (işaretler) tümce içinde birleşmelerini belirleyen kuralları vardır. Konuşulan diller gibi, işaret dilleri de yaratıcıdır. İşaret dillerinde de sonsuz sayıda tümce üretilir.İşaret dillerinin dilbilgisi kuralları aynı toplumda konuşulan dilin kuralları ile aynı değildir; başka bir deyişle, işaret dilleri konuşulan dillerin işaretle ifade edilmesi anlamına gelmez, kendilerine özgü birim ve kuralları olan ve konuşulan dillerden bağımsız bir dizgedir.