XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili Dersi 8. Ünite Özet

Şekil Bilgisi Özellikleri

Çekim Ekleri

Eklendikleri sözlerin anlamını değiştirmeyen, sözlerin kök ve gövdelerine işleklik katan, onları söz grubu ya da cümledeki diğer sözlerle ilişkiye sokan eklere çekim ekleri denir.

İsim Çekimi

İsim çekimi çokluk, iyelik ve hâl çekimlerinden oluşur.

Çokluk

Çağatay Türkçesi eserlerinde isimlerin çokluk şekillerini yapmak için +lAr eki kullanılmıştır. Örnekler: kişi le r (NC 23B/13), yıl lar (MSD 726), közler (LD 590), til ler (ML T775a/12), müsülman lar (BV 470-1)

İyelik

İyelik ekleri, eklendikleri ismin kime ya da neye ait olduğunu ve iyenin şahsını ve sayısını gösterir. Çağatay Türkçesi eserlerinde iyelik ekleri, ünlüyle biten kök ve gövdelere doğrudan, ünsüzle bitenlere ise bir yardımcı ünlüyle getirilirler. Çağatay Türkçesi eserlerinde kullanılan iyelik ekleri şunlardır:

I. tekil kişi +(I)m / +(U)m I. çoğul kişi +(I)mIz / +(U)mUz

II. tekil kişi +(I)ñ / + (U)ñ II. çoğul kişi +(I)ñIz / +(U)ñUz

III. tekil kişi +I; +sI III. çoğul kişi +I; +sI; +lArI

İyelik ekleri alan örnekleri kitabınızın 153. sayfasında bulabilirsiniz.

Hâl

İsimlerin söz grubu veya cümledeki diğer sözlerle olan ilişkisini göstermek amacıyla girdikleri çekime hâl çekimi denir. Çağatay Türkçesinde dokuz hâl çekimi vardır.

Yalın Hâl

Yalın hâl, hâl sistemi içerisinde ek almadan kullanılan ve ismin asıl biçimi sayılan, ismin başka unsurlara bağlı olmayan seklidir. Yalın hâl cümlede öznenin bulunduğu hâldir. İsimleri bu hâle sokmak için kullanılan bir hâl eki yoktur.

İlgi Hâli

İsmin başka bir isimle ilişkisi olduğunu gösteren ilgi hâli, isim tamlamasında tamlayanın bulunduğu hâldir. İsmi isme bağlaması bakımından diğer hâllerden ayrılan ilgi hâli, ekli veya eksiz olabilir. İlgi hâli eki Çağatay Türkçesinde genel olarak +nIñ / +nUñ şeklindedir. Eski Türkçeden beri ünsüzle biten isimlere eklenen +Iñ şekli klasik öncesi Çağatayca döneminde az da olsa kullanılmış¸, klasik dönemden itibaren +nIñ şekli yaygınlaşmış¸ ve +Iñ şekli sadece I. ve II. teklik kişi zamirlerinde kalmıştır. İlgi hali alan örnekleri kitabınızın 154. sayfasında bulabilirsiniz.

Yükleme Hâli

Söz gruplarında ve cümlelerde fiilin yaptığı işten etkilenen ismin bulunduğu hâldir. Bu hâldeki isim, cümlenin nesnesi olur ve ismin bu hâli, kullanıma ve anlama göre eksiz ve ekli olabilir. Çağatay Türkçesi, Eski Türkçede zamirlere getirilen +nI yükleme hâli ekini genelleştirdiği için Çağatayca metinlerde kullanılan genel yükleme hali eki +nI ’ dir.

Yükleme hali alan örnekleri kitabınızın 154. sayfasında bulabilirsiniz.

Üçüncü kişi iyelik ekinden sonra genellikle +n eki kullanılır. Ancak +nI ekli kullanımlar da vardır. Cümlede belirtisiz nesneyi gösteren eksiz yükleme hâli Çağatay Türkçesi metinlerinde de kullanılmıştır. Örnekler: Ok attı vü yaşurdı ol çaçiyani yanı (LD 2089); zülfüñ yasadı leşker iginge alıp zırh (MSD 786).

Yönelme Hâli

Üzerine geldiği ismin bağlı bulunduğu fiille yönelme ve yaklaşma ilişkisini gösteren hâldir. Çağatay Türkçesinde yönelme hâli yaygın olarak +GA / +KA ekiyle yapılır. Bu ek, ünlü ve ünsüz uyumlarına uyma bakımından düzensizlik gösterir. Özellikle ince ünlü ile sonlanan yabancı kaynaklı sözlere eklendiğinde kalınlık incelik uyumuna aykırı kullanılışlar görülmektedir.

İyelik ekli sözlerde Eski Türkçeden beri kullanılan ve Oğuz Türkçesinin genel yönelme hâli eki olan +A eki de Çağatayca metinlerde işlek olmamakla birlikte kullanılmaktadır.

Zamirlerin yönelme hâli çekiminde de +GA eki kullanılmaktadır. Bu ek, n sesi ile sonlanan teklik kişi zamirlerine ulandığında genizsileşmeye uğramakta ve genizsileşen bu ünsüz zamirlerin ünlülerinde kalınlaşmaya neden olmaktadır. Yönelme hali alan örnekleri kitabınızın 155. sayfasında bulabilirsiniz.

Bulunma Hâli

Bulunma hâli, fiillerle ilişkide olan ismin bulunduğu yeri bildirir. İsimle fiil arasında mekân ilişkisi gösteren bulunma hâli, Çağatay Türkçesinde +DA ekiyle yapılır ve ek, ünsüz uyumuna uyar. Bulunma hali alan örnekleri kitabınızın 155. sayfasında bulabilirsiniz.

Ayrılma Hâli

Ayrılma hâli, fiilin gösterdiği hareketin kendisinden uzaklaştığını, ayrıldığını gösteren ismin bulunduğu hâldir. İsimle fiil arasında mekân ilişkisi gösteren hâllerden biridir. Çağatay Türkçesinde ayrılma hâli eki +DIn seklindedir. Ek ünlüsü düz dar olduğundan düzlükyuvarlaklık uyumuna bağlı değildir. Ayrıca ünsüz uyumu bakımından da düzensizlik gösterir. Ayrılma hali alan örnekleri kitabınızın 155. sayfasında bulabilirsiniz.

Eşitlik hâli

İsimlerde eşitlik, benzerlik, sınırlandırma, gibilik, görelik gösteren hâldir. Çağatay Türkçesinde eşitlik hâli +çA ekiyle yapılmaktadır ve bu ek ünsüz uyumuna bağlı değildir. Eşitlik hali alan örnekleri kitabınızın 155. sayfasında bulabilirsiniz.

Vasıta Hâli

Söz gruplarında ve cümlede isimle fiil arasında vasıta ilişkisi gösteren hâldir. Fiilin ne ile, kim tarafından, ne zaman ve ne şekilde yapıldığını göstermek için isimler vasıta çekimine girer. Bu hâlin çekimi için Eski Türkçeden beri kullanılan ek +(I)n + (U)n ekidir. Tarihî Türk lehçelerinde, zamanla bu ekin kullanımı azalmış¸ ve vasıta ifadesi için edatlı çekimler yaygınlaşmıştır. Çağatay Türkçesinde vasıta ifadesi için birle, bile ve bilen edatları yaygın olarak kullanılmakla birlikte, vasıta eki +n de seyrek olarak ya da bazı isimlerde kalıplaşmış¸ olarak bu hâli ifade etmeye devam etmektedir. Vasıta hali alan örnekleri kitabınızın 156. sayfasında bulabilirsiniz.

Yön Hâli

Söz gruplarında ve cümlelerde isimle fiil arasındaki yön ilişkisini göstermek için isim yön gösterme çekimine girer ve fiilin kendi yönüne doğru yapıldığını ifade eder. Yön çekimi Eski Türkçede ekle yapılan bir çekim iken Eski Türkçe döneminden sora yerini edatlı çekime bırakmıştır. Yön eki Çağatay Türkçesindeki +GArI ve +rA şekilleriyle kullanılmıştır. Yön hali alan örnekleri kitabınızın 156. sayfasında bulabilirsiniz.

Aitlik

Aitlik, bütün Türkçede olduğu gibi Çağatay Türkçesinde de +KI eki ile karşılanır. Aitlik ifade eden sıfatlar yaparak bir yandan yapım eki özelliği taşıyan bu ek, diğer yandan çekim eklerinden sonra kullanılabilmek ve iyelik işlevi taşımak bakımlarından çekim eki özelliği gösterir. Aitlik eki, Çağatay Türkçesinde ünsüz uyumuna uyar. Aitlik hali alan örnekleri kitabınızın 156. sayfasında bulabilirsiniz.

Fiil Çekimi

Sözlük malzemesi olarak hareketleri soyut olarak karşılayan fiillerin bir şekil, zaman ve kişiyle ilişkilendirilerek kullanım alanına çıkmasına fiil çekimi denir. Türkçede kişi ekleri genel olarak iki grupta incelenmektedir.

I. Tipteki Kişi Ekleri

I. tipteki kişi ekleri kişi zamiri kaynaklıdır. Çağatay Türkçesinde I. tipteki kişi ekleri geniş zaman, öğrenilen geçmiş¸ zaman, şimdiki zaman ve gelecek zamanın çekimsenmesinde kullanılır. Çağatay Türkçesinde I. tipteki kişi ekleri örneklerini kitabınızın 157. Sayfasında bulabilirsiniz.

II. Tipteki Kişi Ekleri

İyelik eki kaynaklı olan bu kişi ekleri, Çağatay Türkçesinde görülen geçmiş¸ zaman, kesin gelecek zaman ve şart kipinde kullanılır. I. tipteki kişi ekleri örneklerini kitabınızın 157. Sayfasında bulabilirsiniz.

Zamanlar

Görülen Geçmiş¸ Zaman

Eylemin konuşan kişinin gözü önünde gerçekleştiğini ifade eden zamandır. Çağatay Türkçesinde görülen geçmiş¸ zaman çekimi için –DI; -DU eki kullanılır. Görülen geçmiş¸ zaman çekiminde kişi ifadesi için bu ekten sonra ikinci tipteki kişi ekleri getirilir.

Öğrenilen Geçmiş¸ Zaman

Eylemin başkasından duyulduğu, başkasından öğrenildiği ya da sonradan farkına varıldığı bilgisine dayanan öğrenilen geçmiş¸ zaman çekimi Çağatay Türkçesinde üç farklı ekle yapılmaktadır. Bunlar –mIş, -p turur / -pDUr / - p ve -GAn / -GAndUr / -GAn turur ekleridir. Öğrenilen geçmiş zaman örneklerini kitabınızın 157 ve 158. sayfalarında bulabilirsiniz.

Şimdiki Zaman

Eylemin, içinde bulunulan zaman diliminde ortaya çıktığını ifade eden şimdiki zaman çekimi için eski Türkçede geniş¸ zaman ekleri kullanılmıştır. Şimdiki zaman için ayrı bir ek kullanılması Harezm ve Kıpçak Türkçesi dönemlerinde başlamış¸ ve bu ek Çağatay Türkçesinde yaygınlaşmıştır. Çağatay Türkçesinde kullanılan şimdiki zaman ekleri -AdUr / -ydUr; -A / -y seklindedir. Şimdiki zaman örneklerini kitabınızın 158. sayfalarında bulabilirsiniz.

Gelecek Zaman

Eylemin henüz gerçekleşmediğini ama gelecekte yapılacağını gösteren gelecek zaman ifadesi için Çağatay Türkçesinde iki türlü yapı kullanılmıştır. Bu iki yapıyla ilgili örnekleri kitabınızın 159. sayfasında bulabilirsiniz.

Geniş¸ Zaman

Çağatay Türkçesinde geniş¸ zamanı ifade etmek için ünsüzle biten fiillere -Ur ve -Ar; ünlü ile biten fiillere -r eki ulanır.

Geniş¸ zamanın olumsuzu için Eski Türkçeden beri kullanılan -mAz eki Çağatay Türkçesinde ötümsüzleşme sebebiyle - mAs seklinde yaygınlaşmıştır. Geniş¸ zamanın olumlu ve olumsuz I. teklik kişi çekimlerinde ekleşmiş¸ kişi ekleri de kullanılmıştır. Bu şekiller Oğuz Türkçesi özelliğidir.

Kipler

Emir Kipi

Tasarlanan hareketin emir seklinde olduğunu göstermek için kullanılan kiptir. Emir kipinde her kişi için ayrı ek bulunur. Birinci ve üçüncü kişi emir ekleri yerine göre istek ifadesi için de kullanılabilir. Emir kipi alan örnekleri kitabınızın 159. sayfasında bulabilirsiniz.

Şart Kipi

Hareketin şart şeklinde tasarlandığını ifade eden bu kip Çağatay Türkçesinde -sA eki ile çekimlenir. Şart kipi alan örnekleri kitabınızın 160. sayfasında bulabilirsiniz.

Gereklilik Kipi

Gereklilik ifadesi için Çağatay Türkçesi metinlerinde “-sA + kerek” yapısı kullanılır. Gereklilik kipi alan örnekleri kitabınızın 160. sayfasında bulabilirsiniz.

İstek Kipi

Çağatay Türkçesi metinlerinde istek ifadesi için özel bir kip eki bulunmamaktadır. İstek ifadesi için özellikle -GAy / -GA gelecek zaman ekinden yararlanılır. Bunun yanında emir kipinin birinci kişi ekleri de yerine göre istek işleviyle kullanılır. İstek kipi alan örnekleri kitabınızın 160. sayfasında bulabilirsiniz.

Zamanların Birleşik Çekimi

Çağatay Türkçesinde birleşik çekimler ir- / i- yardımcı fiili ile yapılır.

Hikâye

Çağatay Türkçesinde hikâye birleşik çekimi, zaman veya kip eki almış¸ asıl fiilden sonra ir- / i- yardımcı fiiline görülen geçmiş¸ zaman ekinin getirilmesiyle yapılır. hikâye birleşik çekimi alan örnekleri kitabınızın 160. sayfasında bulabilirsiniz.

Rivayet

Rivayet birleşik çekimi, zaman veya kip eki almış¸ asıl fiilden sonra ir- / i- yardımcı fiiline -miş ve - ken öğrenilen geçmiş¸ zaman eklerinin getirilmesiyle yapılır. Rivayet birleşik çekimi alan örnekleri kitabınızın 161. sayfasında bulabilirsiniz. Şart Şart birleşik çekimi, zaman almış¸ asıl fiilden sonra ir- / iyardımcı fiiline şart kipi ekinin getirilmesiyle yapılır. Şart birleşik çekimi alan örnekleri kitabınızın 161. sayfasında bulabilirsiniz.

Ek Fiilin Çekimi

Esas görevi cümlede isim soylu sözlerin yüklem olarak kullanılmasını sağlamak olan ek fiil, Eski Türkçede erşeklindedir. Bu yardımcı fiil daha sonra er-> ir-> i-> Ø şeklinde ekleşmiştir. Çağatay Türkçesinde ek fiilin ir- ve i- şekillerinin bir arada kullanıldığı görülmektedir. Geniş¸ zaman bildirmelerinde ise ir - ve i- yanında tur- yardımcı fiili de bu görevde kullanılmıştır.

Ek Fiilin Geniş¸ Zaman Çekimi: Çağatay Türkçesinde ek fiilin geniş¸ zaman çekimi ir- yardımcı fiillinin geniş¸ zaman ekini almış¸ şekli olan irür yapısına birinci tipteki kişi eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Ek fiilin geniş¸ zaman çekimindeki irür bazen kullanılmayabilir. Bu durumda, ek fiil ve onun geniş¸ zaman işlevi kişi eklerine yüklenir ve kişi eklerinden önce gelen isimler cümlenin yüklemi olur. Ek fiilin geniş¸zaman çekimini üzerine alan ve isimleri yüklem durumuna getiren bu kişi eklerine bildirme ekleri adı verilir.

tur- yardımcı fiilinin geniş¸ zaman eki almış¸ şekli olan turur / durur yapısı ve bunun ekleşmiş¸şekli olan -Dur eki özellikle üçüncü kişi çekimlerinde ek fiil görevinde kullanılır.

Ek-Fiilin Öğrenilen Geçmiş¸ Zaman Çekimi: Çağatay Türkçesi metinlerinde ek fiilin öğrenilen geçmiş¸ zaman çekiminde irmiş / imiş ve irken / iken biçimleri kullanılmıştır.

Ek Fiilin Görülen Geçmiş¸ Zaman Çekimi: Ek fiilin görülen geçmiş¸ zaman çekiminde irdi ve idi biçimleri kullanılmıştır.

Ek Fiilin Şart Çekimi: Ek fiilin şart çekiminde irse ve ise biçimleri kullanılmıştır.

Ek Fiilin Sıfat Fiil Eki Alması: Ek-fiil, Çağatay Türkçesi metinlerinde geçmiş¸ zaman ifadeli -GAn sıfat fiil ekini alarak işlek bir şekilde kullanılmaktadır.

Ek Fiilin Zarf Fiil Eki Alması: Geniş¸ zaman ifadeli -GAn sıfat fiil ekinin ek fiil üzerinde kalıplaşarak zarf fiil işleviyle kullanılması Çağatay Türkçesinde yaygındır. Ayrıca, Çağatay Türkçesinde ek fiil, farklı zarf fiil ekleriyle de kullanılabilmektedir.

Ek Fiilin Olumsuz Çekimi: Çağatay Türkçesinde ek fiilin olumsuz biçimi irmes / imes sözüyle yapılmaktadır. İsim cümlelerinde yüklemi olumsuz yapan bu söz, ir- ek fiilinin olumsuz geniş¸zaman çekiminden kalıplaşmıştır.

Fiilimsiler

İsim Fiil Ekleri

Çağatay Türkçesinde fiillerin hareket isimlerinin ifadesi için -mAK ve -Iş ekleri kullanılmıştır. Özellikle -mAK eki yaygın bir kullanım alanına sahiptir ve bu ekin +lIK ekiyle genişlemiş¸ şekli - mAKlIK eki aynı görevde kullanılmıştır.

Sıfat Fiil Ekleri

Sıfat fiil ekleri, fiillerin üzerine gelerek varlıkları zaman ve hareket ifadelerine göre geçici olarak karşılama görevinde kullanılan sıfatlar türetir. Sıfat fiiller, isimler gibi çekimlenme özelliğine sahiptirler ve kalıcı isimler de yapabilirler. Bazı sıfat fiil ekleri hâl ekleriyle kalıplaşarak zarf fiil oluşturabilir. Çağatay Türkçesindeki sıfat fiil eklerini ve örnekleri kitabınızın 163. Sayfasında bulabilirsiniz.

Zarf Fiil Ekleri

Zarf fiil ekleri, fiillere eklenerek onların hareket hâllerini ifade eden eklerdir. Bu ekler, eklendikleri fiilleri cümlede zarf yaparlar ya da yardımcı fiillerin önüne gelerek birleşik fiil oluştururlar. Çağatay Türkçesinde kullanılan zarf fiil eklerini ve örnekleri kitabınızın 163. Sayfasında bulabilirsiniz.

Yapım Ekleri

Kelime kök veya gövdesine getirilerek kelimenin yeni bir anlam kazanmasını sağlayan eklere yapım eki denir. Çağatay Türkçesinde kullanılan yapım ekleri şunlardır:

İsimden İsim Yapan Ekler

+ Aç: yalañ+aç; + AK : baş+ak; +Ar / şAr : üç+er, altı+şar; +Av: bir+ev, üç+ev; +çA : bilek+çe, kasaba+ça; +çAK : çukur+çak, bik+çek; +çI : ayak+çı, bitik+çi; +çUK : tagar+çuk, yarım+çuk; +DAş: boy+daş, kökel+deş; +dIrIK / +dUrUK: boyun+duruk, agız+dırık; +GA : baş+ka, öz+ge; +GInA : az+gına, esrük+kine; +lAK: av+lak, tuz+lak; +lIG / +lUG: at+lıg, kaygu+lug, ot+luk, Semerkand+lık; +lIK/+lUK: yahşı+lık, kurug+luk, tirig+lik; +mtUl: kara+mtul, kök+ümtül; +nçI. ikki+nçi, üç+ünçi; +rAK: az+rak, kiçig+rek; +sI : agır+sı, artuk+sı; +suk : tañ+suk; +sIz : küç+siz, ruh+sız, yüz+siz, yürek+siz.

Fiilden İsim Yapan Ekler

-A : koş-a, tol-a; -AK: yat-ak, böl-ek; -ç: ökün-ç, kılın-ç, tın-ç; -çAK : avun-çak, bürün-çek; -ÇI: tilen-çi; -G / -(I)G / -(U)G: açı-g, öl-üg, kuru-g; -GA / -KA: kıs-ka, yumurtka; -GAK / -KAK: ay-gak, bat-kak, kaç-kak; -GIç / -GUç: tal-gıç, süz-güç, ör-güç; -GU / -KU: yar-gu, iç-kü, al-gu bir-gü; -GUçI / - KUçI: oku-guçı, sat-kuçı, kez-güçi; GUn / -KUn; az-gun, çap-gun, tut-kun; -GUR / -KUr: toy-gur, öt-gür, tınma-gur, toyma-gur; -K / -(U)K : emge-k, kara-k, tüfür-ük, buyur-uk; -l: kaba-l, soyurga-l, tüke-l, yasa-l; -m / -(I)m / -(U)m: at-ım, bil-im, öl-üm; -mA : as-ma, kavurma, süz-me; -mAç: bula-maç, tut-maç; -mAK: tokuş-mak, iç-mek; -mAKlIK : di-meklik, bol-maklık; -mUr: yamgur (< yag-mur); -n /- (I)n / -(U)n: çak-ın, büt-ün, tol-un, tügün; -sI: kavur-sı, tüt-si; -ş / - (I)ş / -(U)ş : bak-ış, oku-ş, uruş; -t / -(I)t / -(U)t: ög-üt, kiç-it, kuru-t; -tU : yak-tu; -v / - Av: bile-v, büt-ev, yasa-v; -vul / - avul: çap-avul, kara-vul, yort-avul; -z / -(U)z: bog-uz, tük-üz, sö-z.

İsimden Fiil Yapan Ekler

+a- : aş+a-, at+a-, til+e-; +Al- : az+al-, oñ+al-, sag+al- ; +Ar-: oñ+ar-, kök+er-, yaş+ar-; +Ay- : körk+ey-, muñ+ay-; +dA - : al+da-, ün+de-; +ga-. say+ga-; +Gar- +Kar - : baş+kar-, kut+kar-; +I- / +U -: agr+ı-, bay+ı-, berk+i-; + K- / +(I)K- / +(U)K- : at+ık-, bir+ik-, tar+ık-, yagı+k-; +lA-: agır+la-, boguz+la-, söz+le-, iye+le-; +r- : belgü+r-, iski+r-, kaygu+r-; +rA -: muñ+ra-, tilbe+re- ; + rgA- / + (I)rgA- / +(U)rgA- : muñ+urga-, az+ırga-, tañ+ırga-; +sA-. su+sa-. Fiilden Fiil Yapan Ekler -Ar-: çık-ar-, kayt-ar-, kit-er-; -DIr- / -DUr -: ak-tur-, atlan-dur-, kil-tür-, öl-tür-; -GAr- / -KAr- : büt-ker-, toy-gar-; -GUlA- / -KUlA- : at-kula-, çap-kula-; -GUr- / -KUr- ; az-gur-, yitkür-; -GUz- / -KUz- : oltur-guz-, tir-güz-, kör-güz-; -k- / - (I)k- ; az-ık-, kaç-ık-; -l- / -(I)l- / -(U)l- : biti-l-, boya-l-, kılıl-, oku-l-; -mA- : al-ma-, bol-ma-, kör-me-; -n- / -(I)n- / - (U)n- : tile-n-, kör-ün-, yasa-n-, çal-ın-; -r- / -(U)r -: aş-ur-, iç-ür-, kaç-ur-, yit-ür-; - ş- / -(I)ş- / -(U)ş- : bir-iş-, kör-üş-, sözle-ş-, ur-uş-; -t- : meñze-t-, oku-t-, yalbar-t-, yügür-t-; - y-: ko-y-, to-y-; -z- / - (I)z- / -(U)z- : ak-ız-, em-iz-, öt-üz-, tam-ız-.

Yeterlik Fiili

Fiilin karşıladığı hareketin mümkün veya muhtemel olup olmadığını ifade eden tasvir fiiline yeterlik fiili denir. Çağatay Türkçesinde yeterlik fiilinin olumlu ve olumsuz şekilleri al- yardımcı fiili ile yapılır. Asıl fiilin üzerine gelen -A / -y zarf fiil eki al- yardımcı fiiliyle birlikte yeterlik ifade eder. Yeterlik fiilinin olumsuzu için Çağatay Türkçesinde bil- yardımcı fiili de kullanılmış¸ olmakla beraber al- yardımcı fiili zamanla olumlu ve olumsuz çekimlerde yaygınlaşmıştır.