aofsoru.com

XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Çağatay Türkçesi I

1. Soru

Nevâyî’nin Nesâyimü’l-mahabbe
ve Mecâlisü’n-nefâis adlı eserler veren Çağatay edebiyatının temsilcisi kimdir?

Cevap

Çağatay edebiyatının gelişmesinde önemli katkıları olan Lutfî, klasik öncesi dönemin en
önemli şairidir. Doğum yeri ve yılı bilinmeyen Lutfî hakkındaki ilk bilgileri Devletşah tezkiresi ile Ali Şir Nevâyî’nin eserlerinden öğrenmekteyiz. Nevâyî’nin Nesâyimü’l-mahabbe
ve Mecâlisü’n-nefâis adlı eserlerinde verdiği bilgilere göre Lutfî, zamanının söz ustasıydı,
Farsça ve Türkçede benzeri yoktu ama Türkçe şiirdeki şöhreti daha çoktu.


2. Soru

Rus bilim adamlarından Samoyloviç Çağatayca terimini 15.-20. yüzyıllar Orta Asya
edebi Türk dili için kullanmış ve hangi dönemlere ayırmıştır?

Cevap

1. Karahanlı Türkçesi veya Kâşgar Türkçesi (11-12. yüzyıllar)
2. Kıpçak-Oğuz Türkçesi (13-14. yüzyıllar);
3. Çağatayca (15-19. yüzyıllar);
4. Özbekçe (20. yüzyıl) (Eckmann 1988: XI)


3. Soru

Haydar Tilbe’nin günümüze kadar ulaşan , Genceli Nizâmî’nin aynı adlı mesnevisine nazire olarak yazdığı eser hangisidir?

Cevap

Haydar Tilbe’nin günümüze kadar ulaşan tek eseri, Genceli Nizâmî’nin aynı adlı mesnevisine nazire olarak yazdığı Mahzenü’l-esrâr adlı mesnevidir


4. Soru

Yusuf Emîrî’nin günümüze kadar ulaşan üç önemli eseri hangisidir?

Cevap

Yusuf Emîrî’nin günümüze kadar ulaşan üç önemli eseri vardır. Bunlar Divan, Dehnâme
ve Beng ü Çagır adlı eserlerdir.


5. Soru

Karahanlı Türkçesi hangi dönemde, nerede kullanılmıştır?

Cevap

Karahanlı Türkçesi
11-12. yüzyıllar arasında Doğu
ve Batı Türkistan bölgelerinde
kullanılan ve Eski Türkçe yazı
dilinden gelişen ilk İslâmi Türk
edebî dilidir.


6. Soru

Ali Şir Nevâyî’nin kaleme aldığı Dinî – ahlâkî eserler hangileridir?

Cevap

1. Münâcât
2. Çihil Hadis
3. Nazmü’l-cevâhir
4. Lisânü’t-tayr
5. Sirâcü’l-müslimîn
6. Mahbûbü’l-kulûb


7. Soru

Çağatay Türkçesi hangi dönemde edebi dil konumuna gelmiştir?

Cevap

15. yüzyılda Ali Şir Nevâyî döneminde klasik bir edebí dil durumuna gelen Çağatay Türkçesi, etkisini yüzyıllarca devam ettirmiş ve Orta Asya Türk topluluklarınca hem
edebiyat dili hem de diplomasi ve resmî yazı dili olarak 20. yüzyıla kadar kullanılmıştır.


8. Soru

J. Eckmann Çağatayca’yı da kendi içinde kaç döneme ayırır?

Cevap

1. Klasik Öncesi Devir (15. yüzyılın başlarından Nevâyî’nin 1465’te ilk divanını tertibine kadar);
2. Klasik Devir (1465 – 1600);
3. Klasik Sonrası Devir (1600 – 1921).


9. Soru

Atâyî’nin günümüze kadar ulaşan tek eseri hangisidir?

Cevap

Atâyî’nin günümüze kadar ulaşan tek eseri Divan’ıdır.


10. Soru

Çağatay Türkçesi eserleri hangi alfabe ile yazılmıştır?

Cevap

Çağatay Türkçesi eserleri genellikle Arap alfabesiyle yazılmış olmakla birlikte Timurlular
sarayında resmi yazışmalar için Uygur yazısının da kullanıldığı bilinmektedir. Her iki alfabe de Türkçedeki ünlüleri göstermek için yeterli değildir.


11. Soru

Çağatay kelimesi nasıl kullanılmaktadır?

Cevap

Çağatay kelimesi, önceleri Çağatay Han’ın sülâlesini ve bu sülâle tarafından kurulan devleti ifade eden bir terim iken, sonraları Çağatay sülâlesinin egemenliğindeki
topraklarda yaşayan Türk ve Türkleşmiş toplulukları karşılayan bir terim olarak kullanılmıştır. Timur hâkimiyeti döneminde ise imparatorluğun bütün ahalisi için Çağatay terimi kullanılmıştır.


12. Soru

Maveraünnehir hangi anlama gelmektedir?

Cevap

“Nehrin ötesi”
anlamına gelen söz, Orta Asya’da
Ceyhun (Amu Derya) ve Seyhun
(Sir Derya) nehirleri arasında
kalan tarihî bölgenin adıdır.


13. Soru

Çağatay Türkçesi hangi dönemde, nerede kullanılmıştır?

Cevap

Çağatay Türkçesi, Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemine verilen bir ad olup 15. yüzyıl
başlarından 20. yüzyıla kadar Orta Asya’da kullanılmıştır. Karahanlı ve Harezm yazı dillerinin devamı olarak özellikle Timurlular (1405-1506) döneminde gelişen Çağatay Türkçesi Ali Şir Nevâyî döneminde klasik bir edebî dil durumuna gelmiştir.


14. Soru

A. M. Şerbak “Eski Özbek” dilini hangi dönemlere ayırmıştır?

Cevap

1. İlk Devir (10-13. yüzyıllar): Batı Türkçesi (Kıpçakça) ve Güney Türkçesi unsurlarının alınması. Moğol istilası, bu gelişmeye son vermiştir.
2. İkinci Devir (14-17. yüzyıllar): Suni dil. “Çağatayca” terimini sadece bu devire ait
kılmak mümkündür.
3. Üçüncü Devir (17-18. yüzyıllar): Mahalli dil unsurlarının edebî dile girmesi (Eckmann 1988: XII).


15. Soru

J. Eckmann, Orta Asya edebî Türk dilini nasıl sınıflandırır?

Cevap

1. Karahanlıca veya Hakaniye Türkçesi (11-13. yüzyıllar);
2. Harezm Türkçesi (14. yüzyıl);
3. Çağatayca (15. yüzyıl – 20. yüzyılın başlangıcı)


16. Soru

F. Köprülü Çağatayca’yı hangi dönemlere ayırır?

Cevap

1. Erken devir Çağataycası (13-14. yüzyıllar);
2. Klasik öncesi Çağatayca (15. yüzyılın ilk yarısı);
3. Klasik Çağatayca (15. yüzyılın ikinci yarısı);
4. Klasik Çağatayca’nın devamı (16. yüzyıl);
5. Çöküş Devri (17-19. yüzyıllar) (Eckmann 1988: XI-XII)


17. Soru

Klasik Çağatayca döneminin şair ve yazarları kimdir?

Cevap

Hüseyin Baykara, Ali Şir Nevâyî, Hâmidî, Şiban Han, Muhammed Salih, Ubeydî, Babür.


18. Soru

15. yüzyılın başlarından başlayıp Ali Şir Nevâyî’nin ilk divanını yazdığı 1465 yılına kadar
süren dönem Çağatay Türkçesinin hangi dönemidir?

Cevap

Klasik Öncesi Dönem (15. Yüzyılın İlk Yarısı)


19. Soru

Ali Şir Nevâyî’nin yazdığı divanlar hangileridir?

Cevap

1. Garâibü’s-sıgar
2. Nevâdirü’ş-şebâb
3. Bedâyiü’l-vasat
4. Fevâyidü’l-kiber
5. Farsça Divanı


20. Soru

Ali Şir Nevâyî’nin ilk divanını yazdığı 1465 yılına kadar süren klasik öncesi döneminin
belli başlı temsilcileri kimlerdir?

Cevap

Sekkâkî, Lutfî, Haydar Tilbe, Yusuf Emîrî, Seydî Ahmet
Mirzâ, Gedâyî, Atâyî, Ahmedî, Yakînî.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email