Osmanlı Türkçesi Grameri 1 Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Masdar nedir?

Masdar, fiillerden türemiş isim kategorisinde kelimelerdendir. Türkçe dilbilgisinde masdar olarak -mak/-mek ve -ma/-me ekleriyle yapılan isimler öğretilmekteyse de Arapçanın dilbilgisinde “geliş, alış, ölüm, alım, satım” anlamlarındaki isimlerin yanı sıra “güzellik, incelik, kabalık” anlamlarındaki isimler de masdar olarak
adlandırılan kelime kategorilerinde üretilirler.

Arapçanın dilbilgisinde fiilin en yalın hali hangisidir?

Arapçanın dilbilgisinde fiilin görülen geçmiş zaman 3. teklik şahsındaki şekli
fiilin en yalın hâlidir

Arapçada masdarlar, türedikleri fiilerin teklik 3. şahıstaki çekimlerinde zâid
harf bulunup bulunmamasına göre kaça ayrılır?

Arapçada masdarlar, türedikleri fiilerin teklik 3. şahıstaki çekimlerinde zâid
harf bulunup bulunmamasına göre iki gruba ayrılır; mücerred masdarlar (yalın masdarlar), mezîdünfih masdarlar (artırılmış, harf ilâve edilmiş masdarlar.

Mücerred (yalın) masdar nedir?

Mücerred (yalın) masdarların kalıpları, belli bir anlam üretmezler; fiilden türetilen bir ismin niçin bu vezinden türetildiğinin belli bir kuralı yoktur. Toplumca o kelime üzerinde uzlaşılmıştır ve bu kelimeler dilin kullanımıyla edinilir, öğrenilir.  Bu yüzden bu gruba giren masdarlara semâî masdarlar (yani işitip öğrenmeye
dayalı masdarlar) da denir. 

Mezîdünfih masdar nedir?

Mezîdünfih masdarların üretildiği kalıplar ise belli, değiştirilemez anlamlar
üretirler. Her fiil her kalıba getirilip yeni bir kelime üretilemez. Fiilin geçişli veya
geçişsiz oluşu önemlidir. Buna göre kalıplar etken-edilgen-dönüşlü-işteş çatılarda
belli anlamları üretirler. Bu özellikleri dolayısıyla geçişlilik/geçişsizlik (yani fiilin
nesne alıp almaması) açısından uygun olmak şartıyla bir fiil belli bir kalıba uygulandığında belli bir anlam üretilmiş olur. Nasıl Türkçede +çı eki meslek ismi
yapıyorsa ve biz bir kelime kökünden meslek ifade eden bir kelime yapmak istediğimizde bu eke başvuruyorsak Arapçanın mezîdünfih masdarları da benzer şekilde “önceden belirlenmiş” anlamları üretirler. Bu yüzden bunlara kıyâsî masdarlar
(yani kıyaslamaya dayalı masdarlar) da denir.

Semâî mücerred masdarların  harflerin sayısı kaçtır?

Semâî mücerred masdarların büyük kısmında aslî harflerin sayısı üçtür. Bunlara sülâsî mücerred masdarlar denilir. Aslî harfleri dört olanlara rubâî mücerred
masdarlar denir. Arapçada aslî harfî beş olan humâsî mücerred masdarlar da vardır. Dörtlü ve beşli masdar örnekleri dilimizde çok az kullanılmıştır.

Mimli masdarlar nedir?

Mimli masdarlar, dilbilgisel anlamları bakımından mücerred masdarlara benzerler, başlarındaki mim harfi zâiddir: merhamet, maksad, meşgale vs

Mec’ûl masdarlar nedir?

Mec’ûl masdarlar, çeşitli isim ve sıfatlardan +iyyet son ekiyle yapılmış soyut isimlerdir: insâniyyet, beşeriyyet, hürriyyet vs.

İsm-i fâ'il nedir?

Masdarların türediği fiil köklerinden, o kökte belirtilen hareketi yapan veya
olanı ifade eden kelimeler de yapılır. Bu tür kelimelere ism-i fâ'il denir. İsm-i fâ'il,
fiilde belirtilen hareketi, oluş veya kılışı yapanı ifade eden kelime türlerine verilen
isimdir. Türkçede yazıcı, kırıcı, yazan, kıran, yazar, çizer gibi kelimelerin ifade
ettiği anlamlar ism-i fâ'il kategorisini oluşturur.

İsm-i mef 'ûl nedir?

Fiil kökündeki harekete veya oluşa maruz kalan, bu fiilden etkilenen varlık
ise ism-i mef'ûl adını alan kelimelerle ifade edilir. İsm-i mef 'ûl, fiilde belirtilen
hareket, oluş ve kılışa maruz kalanı, etkileneni ifade eden kelime türlerine verilen
isimdir. Türkçede kırılmış, kırık, kırgın, bozuk, bozulmuş gibi kelimelerin ifade ettiği anlamlar ism-i mef 'ûl kategorisini oluşturur.

Amel "iş" kelimesinin ism-i faili nedir?

Amil “iş işleyen, yapan” 

Cehl "bilmeme, bilgisizlik” kelimesinin ism-i faili nedir?

Câhil “bilmeyen"

Zikr "anma, zikretme" kelimesinin ism-i mefulü nedir?

Mezkur "zikredilen, anılan"

sirkat “çalma, hırsızlık” kelimesinin ism-i faili nedir?

sârik “çalan, hırsız"

sirkat “çalma, hırsızlık” kelimesinin ism-i mefulü nedir?

mesrûk “çalınan”

İrfan kelimesinin ism-i faili nedir?

Arif "bilen" 

Zulm kelimesinin ism-i faili nedir?

Zalim "eziyet eden"

Abd "kul" kelimesinin ism-i mefulü nedir?

Ma'bud "kendisine kulluk edilen, tanrı" 

Şehadet "görme, tanık olma" kelimesinin ism-i faili nedir?

Şahid "tanık olan" 

Amel "iş" kelimesinin ism-i mefulü nedir?

Ma'mul "yapılmış, işlenmiş"