Türkçe Cümle Bilgisi 1 Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sıfat tamlaması nedir?

Sıfat tamlaması, bir ismin bir başka isim tarafından nitelenmesi veya belirtilmesiyle oluşan kelime grubudur. Alanla ilgili kimi kaynaklarda sıfat takımı; sıfat için ön ad terimini kullanan kimi kaynaklarda da ön ad takımı, ön ad tamlaması terimleri de kullanılmaktadır.

Niteleme sıfatları hakkında kısaca bilgi veriniz.

Varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini, kısaca nasıl-nice olduklarını bildiren, onları çeşitli yönlerden niteleyen kelimelerdir. “Bu sıfatların işlevleri aynı olduğu için kendi içinde gruplara ayrılmadan niteleme sıfatı adı altında toplanır.”

Belirtme sıfatları hakkında kısaca bilgi veriniz.

İsimleri işaret, soru, belli belirsizlik ve sayı bakımından belirten sıfatlardır. Buna göre de işaret sıfatları, soru sıfatları, belirsizlik sıfatları (belgisiz sıfatlar) ve sayı sıfatları olarak dört gruba ayrılır

İşaret sıfatları hakkında kısaca bilgi veriniz.

İsimleri işaret yoluyla gösteren sıfatlardır ki bu gösterme, genellikle, isimlerden önce bu, şu, o sıfatları getirilerek yapılır: bu (yolculuk), şu (defa), o (ülkeler) vb. İşaret sıfatları bazen niteleme sıfatları ile birlikte kullanılabilirler: bu son (fasıl), şu yalan (dünya), o gülümser (gözler) vb. Türkçede bu, şu, o kelimeleri, tek başına ve hâl ekleri getirilerek kullanıldıklarında zamirdirler. 

Soru sıfatları hakkında kısaca bilgi veriniz.

İsimleri soru yoluyla belirten sıfatlardır: ne (zaman), nasıl (sevdalar), hangi (çılgın), kaçıncı (bahar), kaç (yıl), kaçar (ay) vb. Soru sıfatlarını da soru zamirleriyle karıştırmamak gerekir. Soru sıfatı bir isimle birlikte, soru zamiri ise ismin yerine kullanılır: Hangi (devir) (sıfat)? Hangisi (zamir)

Belirsiz sıfatlar hakkında kısaca bilgi veriniz.

Belirsizlik Sıfatları (Belgisiz Sıfatlar): İsimleri, belli belirsiz şekilde belirten sıfatlardır: kimi, bazı (sebepler), bir (sabah), başka (diyarlar), başka (topraklar), bütün (duygular), her hangi bir (mevsim) vb. Belirsizlik sıfatlarını da belirsizlik zamirleriyle karıştırmamak gerekir. Belirsizlik sıfatı bir isimle birlikte, belirsizlik zamiri ise ismin yerine kullanılır: kimi (şarkılar) (sıfat), kimisi (zamir) vb.

Sayı sıfatları hakkında kısaca bilgi veriniz.

İsimleri sayı yoluyla (miktar, sıra, üleştirme, kesir) belirten sıfatlardır. Buna göre de asıl sayı sıfatları, sıra sayı sıfatları, üleştirme sayı sıfatları, kesir sayı sıfatları olarak türleri vardır.

Asıl sayı sıfatları, isimlerin kesin sayılarını belirtir

Sıra sayı sıfatları, isimlerin sırasını belirten sıfatlardır

Üleştirme sayı sıfatları, “önüne geldikleri isimleri sayı bakımından paylaştırma, dağıtma, bölük bölük gösterme yönlerinden açıklayan sıfatlardır.

Kesir sayı sıfatları, belirttiği isimlerin sayısını kesirli olarak gösteren sıfatlardır

Topluluk sayı sıfatları, “asıl sayı sıfatlarına gelerek belirttikleri nesneler arasında yakınlık, birlik olduğunu gösteren ve bir nesne topluluğu bildiren sıfatlardır.

"Giyilmemiş çamaşırlar nasıl kokar" ve "Belki daha bin bir huyum vardır." cümlelerinde italik olan sıfat tamlamalarının cümledeki görevi nedir?

Sıfat tamlaması özne olarak kullanılmıştır.

"Kaç defa rüyama girdi." Kalın harfler ile yazılmış ifadede sıfat cümlede ne görevinde yer almaktadır?

Sıfat tamlaması zarf tümleci olarak kullanılmaktadır.

"…Denizden geçen motorları hatırlatıyor" italik olarak ifade edilen kelime grubunda sıfat tamlamasının cümledeki görevi nedir?

Sıfat tamlaması nesne olarak kullanılmaktadır.

Sayı grubunun yapısı ve işlevleri hakkında kısaca bilgi veriniz.

Türkçede sayılar üç şekilde karşılanmaktadır:

• Tek kelime ile (bir, iki, üç, dört, beş, altı, yedi, sekiz, dokuz, on, yirmi, otuz, kırk, … yüz, bin, milyon, milyar vb.)

• Sıfat tamlaması ile (üç yüz, beş bin, yedi milyon, sekiz milyar vb.)

• Sayı grubu ile (on bir, yirmi iki, otuz üç, kırk dört, elli beş, altmış altı, doksan dokuz, yüz on, yüz yirmi, yüz otuz yedi, beş yüz altmış sekiz, bin dokuz yüz doksan dokuz, bir milyon yetmiş sekiz bin on yedi vb.)

“İnönü’nde genç kumandan İsmet Paşa, bin dokuz yüz yirmi iki yılının yirmi altı Ağustos gecesi Dumlupınar’da
Başkumandan Mustafa Kemal eğer –uyudularsa- nasıl bir rüya gördüler?” cümlesinde italik olarak ifade edilen sayı grubu cümlede ne görevinde bulunmaktadır?

Sayı grubu, belirtili isim tamlamasının tamlayan ögesi olarak kullanılır.

“Bin sekiz yüz yedi isyanı Boğaziçinde başlayan hayatı söndürmedi." cümlesinde italik olarka ifade edilen sayı grubu cümlede ne görevinde bulunmaktadır?

Sayı grupları özne olarak kullanılmaktadır.

"İstanbul Boğazının buz tutması, bin dokuz yüz elli dörtteydi." cümlesinde italik olarak ifade edilen sayı grubu cümlede ne görevinde bulunmaktadır?

Sayı grupları yüklem olarak kullanılmaktadır.

Alınlardan akan ter, tek çıkar yol, bir sürü ipe sapa gelmez kelâm, bitmemiş şiirler, bilindik marka, Fâtih’in İstanbul’u fethettiği yaş; örneklerinde sıfat tamlamaları hangi yollar ile oluşturulmuştur?

Sıfat tamlamasında, tamlayan yani sıfat kısmı, bazen, sıfat-fiil ekleri (-An, -DIk, -Ar, -mAz, -mIş/-mUŞ ve –AcAk vb.) ile kurulmuş sıfat-fiil grubunun sıfat gibi kullanılmasıyla oluşabilir.

Sıfat tamlamasının işlevleri hakkında kısaca bilgi veriniz.

Sıfat tamlamasında tamlayan durumundaki sıfat ya da tamlanan durumundaki isim kısmı, bir isim tamlaması şeklinde olabilir.

Sıfat tamlamaları isimlerde olduğu gibi ek alarak yahut bir ismin önünde yeniden sıfat olabilirler.

Sıfatlar, tek başlarına isim olarak yer alabilirler, lakap olabilirler.

Sıfat tamlamasında sıfat kısmı bazen de isim çekim ekleriyle kurulmuş kısaltma grupları (yükleme grubu, yönelme grubu, bulunma grubu, çıkma grubu, vasıta grubu, eşitlik grubu vb.) şeklinde olabilir.

Sıfat tamlamasında, tamlayan yani sıfat kısmı, tekrar grubu biçiminde oluşabilir.

"Ufacık evlere neler işledi" cümlesinde italik olarak ifade edilen sıfat tamlaması cümlede ne görevinde bulunmaktadır?

Sıfat tamlamasının yer tamlayıcısı olarak kullanılmaktadır.

"Sağlam dişler, dökülen yanak etlerinden fırlamış"  cümlesinde kalın harfler ile yazılmış olan sıfat tamlamasının cümledeki görevi nedir?

Sıfat tamlaması özne olarak kullanılmaktadır.

"Değip on beşime kendim bileli" cümlesinde italik olarak ifade edilen sayı grubu cümlede ne rolü üstlenmektedir? 

Sayı grupları yer tamlayıcısı olarak kullanılmaktadır.

Sıfat tamlamasının özellikleri hakkında kısaca söz ediniz.

Sıfat tamlamasını oluşturan kelimelerden her biri esasen isimdir. Ancak, biri diğerini nitelediği veya belirttiği için sıfat özelliğini kazanmaktadır. Sıfat tamlamasını oluşturan kelimelerden sıfat kısmı, bir sıfat ya da sıfat olarak kullanılan bir kelime grubu, isim kısmı yine bir kelime grubu olabilir, yani sıfat kısmı birden fazla sıfattan oluşabileceği gibi isim kısmı da bir isim tamlamasından oluşabilir. Sıfat ögesi olarak birden fazla sıfat kullanılıyorsa araya virgül konur; en son gelen sıfat ögesi ile isim arasına virgül konmaz. Tam tersi olarak bir tek sıfat birden fazla ismi de niteleyebilir. Sıfat tamlamalarında sıfat/sıfat grubu tamlayan, isim/isim grubu da tamlanan durumundadır.