Türk Basın Tarihi Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

İlk yazı hangi medeniyette ortaya çıkmıştır?

Düşüncelerin sözden yazıya geçirilmesi için alfabenin bilinmesi gerekirdi. Yaklaşık MÖ 3150’li yıllarda ilkyazı Mısır’da ortaya çıktı. Bundan birkaç yüz yıl sonra, yakın coğrafyada yaşayan Sümerler, kil tabletler üzerine çivi yazısı kullanarak metinler oluşturmaya başladılar

Müteharrik (hareketli) harflerle basım işini gerçekleştirenler uygarlık hangisidir?

Çinlilerin baskı uygulamasını geliştiren ve müteharrik (hareketli) harflerle basım işini gerçekleştirenler ise Uygur Türkleri olur. 1902-1907 yılları arasında yapılan alan araştırmalarında, Turfan bölgesinde, Uygur Türkçesine ait sert ağaçtan yapılmış yüzlerce harf bulunur. Ağaç harflerin dünya matbaa tarihinde kullanılan en eski harfler olduğu bilinmektedir.

Johannes Gutenberg'in bastığı ilk eser nedir?

Johannes Gutenberg ve ortağının 1455 yılında bastıkları ilk kitap Kırk İki Satırlı Latince İncil’di. Toplam 180 adet basılan kitap Gutenberg İncili, Mazarin İncili veya B42 olarak da bilinir. Eser aynı zamanda basım sanatının şaheserleri arasında yer almaktadır.

Osmanlı Devleti'nde kurulan ilk matbaalar hakkında bilgi veriniz.

Gutenberg’in geliştirdiği yeni baskı makinesi Osmanlı ülkesinde ilk önce azınlıklar tarafından kullanılır. İspanyol zulmünden kaçıp Osmanlı ülkesine sığınan Museviler 1492 yılında yanlarında matbaa makineleri getirerek bu keşiften yararlanırlar. İstanbul dışında yoğun olarak yaşadıkları Selanik, Edirne ve İzmir’de de matbaalar kurup İbranice, İspanyolca, Yunanca ve Latince eserler basarlar. İlk Ermeni matbaası Venedik’ten gelen Abgar Dpir Toxatec tarafından 1567 yılında İstanbul’da kurulur. 1567-1569 yılları arasında bu matbaada 5 kitap basılır.

Türkler arasında matbaacılığın geç başlamasının sebepleri nelerdir?

Türkler arasında matbaacılığın geç başlamasıyla ilgili yapılan değerlendirmelerden büyük bir kısmı somut tarihi gelişmelerden ziyade, soyut ve subjektif görüşlere  dayanmaktadır. Bu görüşleri şöyle maddeleştirebiliriz:
1. Her türlü yeniliğe karşı olan ulema sınıfının etkisi,
2. Matbaanın kurulmasıyla işlerini ve dolayısıyla kazançlarını kaybedeceklerinden
korkan hattat ve müstensihlerin bu konudaki tepkileri,
3. Osmanlıda okuma-yazma oranının düşük olması ve basılı kitabı satın alıp okuyacak insanların az sayıda oluşu

Müstensih nedir?

Bir kitabı veya belgeyi el yazısı yoluyla aynen kopya eden, çoğaltan kişiye müstensih denir?

Türkler arasında ilk matbaanın gecikmesi ile birlikte etkili de olmamasının sebepleri nelerdir?

Matbaanın etkili olmamasının ardında üç temel sebep yatar. Bunlar teknolojik gerilik, kâğıt üretimindeki zorluklar ve okur-yazar kitlesinin yetersiz olmasıdır. 

İbrahim Müteferrika'ya hangi konularda kitap basma izni verilmiştir?

Sultan III. Ahmed, 5 Temmuz 1727 tarihli fermanla sadrazam halifelerinden Said ve saray müteferrikalarından İbrahim’e lügat, mantık, fizik, astronomi, coğrafya ve tıp konularında kitap basma izni verir.

İbrahim Müteferrika Matbaası’nda basılan ilk Türkçe kitap nedir?

1729 yılında Cevherî tarafından hazırlanmış, Vanî Mehmet Efrendi’nin Türkçeye çevirdiği Vankulu Lügati, İbrahim Müteferrika Matbaası’nda basılan ilk Türkçe kitaptır.

İbrahim Müteferrika Matbaası'nda kaç kitap ve harita basılmıştır?

Müteferrika Matbaası’nda 14 yılda 23 ciltten oluşan 18 kitap yayımlanır. Bu kitaplar tarih, dil-edebiyat, coğrafya ve fen konularına aittir.

Mühendishane Matbaası'nın kurucusu kimdir?

Mühendishane Matbaası, Hasköy’de geometri öğretmeni Abdurrahman Efendi’nin nezaretinde kurulmuş ve  eğitim amaçlı kitapların basımına ağırlık verilmiştir.

Osmanlı Matbaa Nizamnamesi ne zaman yayımlanmıştır?

1857-58 yıllarında matbaaları düzene koymak amacıyla Osmanlı Matbaa Nizamnamesi yayımlanır ve yürürlüğe konulur. Bu nizamnameye göre kitap yayınlamak isteyen biri önce Meclis-i Maarif-i Umumiye’den izin almalıdır. Şayet devlet için tehlikeli unsurlar taşımıyorsa eserin basımına izin verilir.

Tiyatro ve romanların basımı hangi dönemde ağırlık kazanmıştır?

1869-1875 yılları arası dönemde 1128 kitap yayımlanır. Her yıla 161 kitabın düştüğü bu dönemde ağırlıklı olarak tiyatro ve romanların yayımlandığı göze çarpar. 

Anadolu'da İstanbul dışında kurulan ilk resmi vilayet gazetesi hangi şehirde kurulmuştur?

Balkanlarda ilk vilayet basımevi 1864 yılında Tuna’da kurulur ve Tuna gazetesi çıkarılır. Anadolu’da ise ilk resmi vilayet gazetesi 1865 yılında Erzurum’da kurulur ve Envâr-ı Şarkiyye (Doğunun Nurları) gazetesi burada yayın hayatına başlar.

Avrupa'da ilk sansür uygulaması hakkında bilgi veriniz.

Papa IV. Alexandre, 1501 yılında ruhsatsız kitap yayınlanmasını engellemek için emirname çıkardı. Bu bir noktada basında sansürün ilk uygulamasıydı

Hokka ve kalemden oluşan divit takımı kullanarak yazıları çoğaltan kişilere ne isim verilirdi?

Devatçı

Müteferrika’nın yaşadığı yıllarda evinde kitap olan kişiler hangi mesleklere mensuptur?

Bu meslekler çoktan aza doğru aşağıdaki gibidir.

• Efendi ve molla unvanı taşıyan ulema,
• Asker ve idareciler,
• Bürokratlar,
• Esnaf,

Müteferrika’nın yayımladığı eserlerden yabancı dillere çevrilenler hangileridir?

Müteferrika’nın yayımladığı eserlerden bazılarının zaman içinde Batı dillerine de çevrildiği görülür. Örneğin Krusinski’nin Tarih-i Seyyah (1729) adlı eseri aynı yıl Paris’te Fransızca, Dublin’de İngilizce olarak yayımlanır. 1731 yılında ise Leipzig’de Latince olarak yayımlanır. Bu Batılı entelektüel çevrelerin Osmanlı’daki kültürel faaliyetleri yakından takip ettiklerine işaret eder.

Divan-ı Hümayun beylikçilerinden Raşit Mehmet Efendi ile vak’anüvis Vasıf Efendi'nin bastığı kitaplar çoğunlukla hangi konu hakkındadır?

11 yıllık matbaacılık sürecinde Raşit ve Vâsıf Efendiler 11 kitap basmıştır. Bunlardan 6 tanesi III. Selim’in askerlik alanında başlattığı yenilikleri kapsayan eserlerdir.

Bulak Basımevi'nin önemi hakkında bigi veriniz.

Mehmet Ali Paşa’nın kurdurduğu Bulak Basımevi (Darü’tTıbaatü’l-Âmiriye) Kahire yakınlarındaki binada faaliyet gösterir. Kısa zaman içinde Türk ve Müslüman dünyasına yönelik çok değerli eserler yayın dünyasına kazandırılır. Bu basımevini en önemli özelliklerinden biri İstanbul’dan giden Aziz Efendi yönetiminde hat sanatına uygun bir talik yazı ile eser basmış olmasıdır. Medrese ulemasının yazar ve musahhih olarak görev aldığı basımevinde 1842 yılına kadar, 125’i Türkçe olmak üzere toplam 243 kitap basılır. Çoğu çeviri niteliğinde olan bu eserler eğitim, tarih, din, edebiyat ve diğer konularla ilgilidir. Tanınmış divan şairlerinden Fuzuli, Naili, Nef ’i, Şeyh Galip, Vehbi gibi şairlerin divanlarının da bu matbaada basıldığı görülmektedir.