aofsoru.com

XIX. Yüzyıl Türk Dünyası Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Rusya Müslümanlarının Siyasi Ve Milli Hareketleri

1. Soru

Aşağıdakilerden hangisi 1890 yılında Rusya Müslümanlarından olan Tatarları büyük bir endişeye sevk etmiştir?

Cevap

1890 yılında hükûmetin Rusça bilmeyenlere din adamlığı görevi verilmeyeceğini duyurması Tatarları büyük bir endişeye sevk etmiştir.


2. Soru

Abdürreşid İbrahim (1857-1944) kimdir?

Cevap

Abdürreşid İbrahim (1857-1944), İslam dünyasını uyandırmaya çalışan ve şeyahatlarıyla tanınan Rusyalı Türk aydınlardandır.


3. Soru

10-15 Nisan 1905 yılında Ufa Kurultayı'na katılan Yusuf Akçura'nın Rusya Müslümanları için talepleri neler olmuştur?

Cevap

Akçura, Müftülüğün özerk bir yapıya sahip olmasını, cami, mektep ve medreselerin idaresinin bu kuruma verilmesini önerdi; Müftülük için Rus Ortodoksların Kutsal Sinodunun sahip olduğu haklara benzer haklar verilmesini istedi.


4. Soru

15 Ağustos 1905 yılında Oka suyu üzerinde gerçekleştirilen I. Kongre'de Kafkasya'da yayınlanan Hayat ve Kaspi gazetelerinin sahibi olan Ali Merdan Topçubaşı'nın toplantının şekillenmesinde nasıl bir rolü olmuştur?

Cevap

Kafkasya’da yayınlanan Hayat ve Kaspi gazetelerinin sahibi olan Ali Merdan Topçubaşı da toplantının şekillenmesinde önemli bir rol oynadı; onun sıcakkanlı ve samimi tavırları Kafkasya ve Tatar Müslümanlarını birbirine yaklaştırdı. Konuşması etkileyiciydi: “Biz Türk balaları, aslımız bir, neslimiz bir, dinimiz bir” dedikten sonra, kahraman atalarının toprağında basit bir toplantıya bile izin alamayacak duruma düştüklerinden ve bu yüzden su üstünde toplanmak zorunda kaldıklarından bahsettikten sonra, su üzerinde de izin verilmezse “göklere çıkar, yıldızlar üzerinde yer bulur, yine bu bayramı icra ederiz” dedi


5. Soru

İsmail Gaspıralı'nın daha ilk kongrede ayrıntıya girilmesi taraftarı olmamasının nedeni nedir?

Cevap

İsmail Gaspıralı, daha ilk kongrede ayrıntıya girilmesi taraftarı değildi. Çünkü çeşitli meselelerin ortaya konulup tartışılmasının ayrılıklara sebep olabileceğini, bu yüzden milli yararlar ve eğitim gibi genel kavramlar üzerinde mutabakat sağlanmasını yeterli görüyordu.


6. Soru

II. Kongre'de (12-23 Ocak 1906) yaklaşan seçimler nedeniyle mevcut partilerin programları incelendikten sonra, Rus Müslümanları hangi partiyi destekleme kararı almıştır?

Cevap

Kongredeki en önemli konu, seçimlerde hangi parti ile ittifak kurulacağı meselesiydi. Mevcut partilerin programları incelendikten sonra, program ve ideolojik çizgi bakımından Müslümanlara en uygun olanın Meşrutiyetçi Demokrat (Kadet) Partisi olduğu kararlaştırıldı


7. Soru

Abdürreşid İbrahim'in girişimciliği sayesinde III. Kongre'nin (16-21 Ağustos 1906) yapabilmek için resmi izin alındı. Ancak izin dilekçesinin basına sızması sonucunda Gaspıralı ve diğer ileri gelen liderler fena halde şaşırdı. Şaşırmalarının nedeni nedir?

Cevap

Dilekçede son yıllarda Müslümanlar arasında Pan-İslamizm (İslam Birliği), sosyalizm ve anarşizm gibi zararlı fikirlerin yayıldığı, Rusya devletinin sadık tebaası olan Müslümanların bu gibi yanlış fikirlerle mücadele etmek için bir toplantı düzenlemek istedikleri söyleniyor, “devletlü bakanın ayaklarına yıkılıp” izin talep ediliyordu. Gaspıralı, devletle olan ilişkilerde dürüst davranmak ve siyasetin esasını buna dayandırmak yanlısıydı. Abdürreşid İbrahim’in hile yoluyla kongre izni koparmasını doğru bulmuyordu.


8. Soru

İsmail Gaspıralı hangi iki tür insandan korktuğunu söylemiştir ve bunun nedenini ne şekilde açıklamıştır?

Cevap

İsmail Gaspıralı, biri başı şapkalı molla (din adamı), diğeri sarıklı mirza'dan (soylu, beyzade) korktuğunu söylemiştir ve nedenini şu şekilde açıklamıştır:"Şapkalı molla siyasetten anlamadığı, sarıklı mirza ise dinî ilimlerden habersiz olduğu için daima hata yapacaktır."


9. Soru

III. Kongre'de (16-21 Ağustos 1906) Müslümanların mezhep farklılıklarına karşı tutumları ne olmuştur?

Cevap

Toplantı sonunda, bütün Müslümanların tek vücut olduğu, mezhebî farklılıkların Müslümanların ortak bir dinî liderlik oluşturmalarına engel olmayacağı ilkesi kabul edildi.


10. Soru

Müftülüğü devlet kontrolünden kurtarma girişimi ile Müslümanlar ne hedeflemekteydi?

Cevap

Müslümanların Rusya’da daha geniş bir özerklik kazanma isteklerinin bir göstergesiydi.


11. Soru

Tan Yuldızı (Tan Yıldızı) gazetesi etrafında örgütlenen ve Tançılar olarak bilinen 20-30 kadar eğitimli ve ilerici gençten oluşan bur grup hangi fikirleri savunuyorlardı?

 

Cevap

Bu gençlerden oluşan grup Usûl-i cedit derecesindeki terakkiyi yeterli görmüyor, daha çabuk ve daha büyük adımlarla ilerlemek istiyorlardı. Sosyalist fikirlerden etkilenen bu gençler, Çarlık yönetimini ihtilal ile devirmek yanlısıydılar. Ulemaya karşı açıktan açığa muhalefete giriyor, mollaların görüşlerini ve yaşantılarını acımasızca eleştiriyorlardı. O günlerde Rus gençleri arasında yayılan güçlü hümanist düşünce, bütün insanlığa hizmet etme ve onların mutluluğu için çalışma fikri onları da etkisi altına almıştı. İnsanlığın sadece bir kesimine (aynı soydan ve aynı dinden olan kısmına) değil, bütün mazlum ve fakir çoğunluğa hizmet etmek fikrini savunuyorlardı.


12. Soru

Tançılar'ın Rus Sosyalist İnkılapçı Partinin programını benimsemesi ve milletin çıkarlarını sosyalistlerin çalışmalarına katılmakta görüyor olmalarının sebebi neydi?

Cevap

Çünkü bu partinin programında Rus olmayan milletlere geniş hak ve özgürlükler vaat ediliyordu. Bütün halkların, kadınların eşit haklara ve özgürlüklere sahip olması gerektiğini savunuluyordu.


13. Soru

Rus Müslümanları için gazete izni almak neredeyse imkansızdı. Bunun sebebi neydi?

Cevap

Bunun sebebi Rus yetkililerin Müslüman tebaada kültürel canlanma olmasını sakıncalı görmelerinde yatmaktaydı.


14. Soru

Rusya'da Türk gazeteciliğinin öncüsü kimdir?

Cevap

Rusya'da Türk gazeteciliğinin öncüsü İsmail Gaspıralı'dır.


15. Soru

Rusya'da Kazan Tatarcasıyla yayınlanan ilk gazete hangisidir?

Cevap

Rusya'da Kazan Tatarcasıyla yayınlanan ilk gazete Kazan Muhbiri idi.


16. Soru

"Rusya Türkleri" olarak kastedilen kimlerdi?

Cevap

"Rusya Türkleri" olarak kastedilen Müslüman Türklerdi. Müslüman olmayan Türkler bu kapsamda düşünülmüyordu.


17. Soru

Azerbaycanlılara ve Kazaklara kıyasla Kazan Tatarlarında İslam kimliğinin daha güçlü olmasının sebebi nedir?

Cevap

Uzun yıllar Rus devletinin ve Ortodoks Hıristiyanların dinî baskılarına maruz kalan Kazanlılar kendi içlerine kapanmış, İslami kimliklerine daha fazla sarılmışlardı. II. Katerina’nın hoşgörülü siyaseti onları bir dereceye kadar dışa açmıştı. Fakat XIX. yüzyıl ortasından itibaren yeniden başlayan dinî baskılar onları yeniden tutucu bir konuma itti; aynı zamanda onları Rusya’daki diğer dindaşlarıyla işbirliği aramaya yöneltti. Bu yüzden, Kazan Tatarlarının milli bilinçlenmesi büyük oranda dinî renk taşıyordu, çünkü İslam onların “milli” kimliklerini korumalarında büyük bir role sahipti.


18. Soru

Bir kısım Tatar aydınlarının kendilerini tanımlarken Bulgar adını tercih etmeye başlamalarının nedeni neydi?

Cevap

Tatar adından sakınmalarının önemli bir sebebi bunun Rusya’da “vahşi ve zalim” nitelemeleriyle özdeşlemiş olmasıydı. Birçok Rus yazarı, “Tatar boyunduruğu” altında yaşadıkları 240 yıllık dönemi, Rusya’nın en bahtsız ve karanlık zamanı olarak tasvir ediyorlardı. Bu sosyal baskının da etkisiyle olsa gerek, bir kısım Tatar aydınları kendilerini tanımlarken Bulgar adını tercih etmeye başlamışlardı.


19. Soru

1905 yılından itibaren Kazan Tatarları ve Azerbaycanlı aydınlarda yerel milliyetçilik ve yerel dilde yazma eğilimlerinin ortaya çıkması hususunda İsmail Gaspıralı'nın itirazları neler olmuştur?

Cevap

İsmail Gaspıralı, her bir Türk topluluğunun farklı yollara gitme eğiliminin Türk birliği açısından son derece tehlikeli olduğuna dikkat çekti. Türk kavimlerinin zaman, uzaklık ve mekân gibi engeller yüzünden fırka fırka ayrılıp birbirini anlamaz hale geldiğini, “Türk” gibi yüce bir ismi unutup Tatar, Karapapak, Kazak gibi isimleri benimseyerek ufaldıklarını söyledi.


20. Soru

"Müslüman Millet" diye bir şeyin olmayacağını söyleyen kimdir?

Cevap

Zeki Velidî, millet  kavramı hakkında kafa karışıklığı olduğunu belirtmiştir ve “Müslüman milleti” diye bir şey olamayacağını söylemiştir.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email