Tarihi Coğrafya Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Tarihi coğrafyanın kurucusu kimdir?

Ortaçağ sonrasında Avrupa’ya bakıldığında, durumun biraz daha ileriye gitmiş olduğu görülebilir. Bu dönemde “geçmişteki coğrafyaların incelenmesi” anlamındaki tarihi coğrafyanın ilk kurucusu sayılan Alman coğrafyacı Philippus Cluverius’un (1580-1622) çalışmaları önemlidir.

Edward Wells tarihi coğrafya için neden önemlidir?

Dünya’da ilk defa Edward Wells tarafından hazırlanan bir kitaba, “tarihi coğrafya” adının verilmesi, tarihi coğrafya için bir başlangıç sayılmaktadır.

George Adam Smith’in “The Historical Geography of Holy Land” isimli eseri, tarihi coğrafyada neden yeni bir aşama olarak kabul edilmektedir?

Bu eser, Avrupa’daki bilimsel-arkeolojik yayımlar yanında Musevi ve Arap kaynakları ile modern kritik tekniklerin kullanılması bakımından tarihi coğrafyada yeni bir aşama kaydetmiştir (Butlin, 1993: 1-34).

Ülkemizdeki tarihi coğrafya çalışmalarının geç başlamasının nedenleri nelerdir?

Osmanlı’nın içerisinde bulunduğu genel şartlar ve bilimsel gelişmelere bağlı olarak, ülkemizdeki tarihi coğrafya araştırmaları Batı’ya göre daha geç başlamış ve haliyle oradaki gelişmelerin büyük kısmı takip edilememiştir.

Türkiye’de yapılan ve tarihi coğrafya kapsamına giren çalışmalar, kaç dönem halinde incelenebilir?

Türkiye’de yapılan ve tarihi coğrafya kapsamına giren çalışmaları, niteliklerini ve kronolojik gelişimlerini dikkate alarak başlıca üç dönem halinde incelemek mümkündür. Bunlardan ilki, 1-Batıdan ilk transferler ve başlangıç dönemi: Ahmet Rıfat’ın sözlüğü (1881) ile başlayıp Z.V. Togan’a (1932) kadar olan çalışmaları kapsar. 2- Karmaşa ve arayışlar dönemi: Togan’dan (1932) başlayarak O. Gümüşçü’ye (2001) kadar olan dönemdeki çalışmaları kapsar. 3-Yeniden başlangıç ve modern tarihi coğrafyanın kuruluşu dönemi ise bahsedilen yıldan bugüne dek uzanır.

Türkiye'te tarihi coğrafya çalışmalar, kronolojik tasnif içinde kalmak şartıyla analitik açıdan hangi başlıklar altında incelenebilir?

A. Başlangıçta ortaya çıkan “tarihin arkasındaki coğrafya veya tarihin kavranmasının temeli olarak coğrafya” anlayışındaki çalışmalar,

B. Tarih atlasları ve tarihi kartoğrafya çalışmaları,

C. Tarihi toponimi çalışmaları,

D. Yerlerin, yerleşmelerin tanımlanması, yeniden inşası ve değişim üzerine odaklanan çalışmalar,

E. Diğer çalışmalar.

Türkçe’de tarihi coğrafyadan ilk bahseden müellif kimdir?

Tespit edebildiğimiz kadarıyla, Türkçe’de tarihi coğrafyadan ilk bahseden müellif, tarihçi ve coğrafyacı Yağlıkçızade Ahmed Rıfat’tır (ö. 1895).

Ülkemizde Osmanlıca olarak basılan ilk tarihi coğrafya çalışması hangisidir?

Celal Nuri [İleri] (1882-1938) tarafından 1918 yılında hazırlanan “Coğrafya-yı Tarihi Mülk-i Rum” isimli kitap ise ülkemizde, Osmanlıca (Arap harfli Türkçe) hazırlanmış tarihi coğrafya adını taşıyan ilk çalışma niteliğindedir.

Ülkemizle ilgili tarihi coğrafya adı kullanılarak basılan ilk eser hangisidir?

Ülkemizle ilgili, tarihi coğrafya adı kullanılarak hazırlanan ilk eser, birçok sahada olduğu gibi, bir yabancı tarafından neşredilmiştir. Zira, W.M. Ramsay’in “The Historical Geography of Asia Minor, (1890)” isimli kitabının basımı Kalfoğlu ve Celal Nuri’den öncedir.

Tarih atlasları neden önemlidir?

Tarih atlasları tarihi coğrafyanın konusudur ve geçmiş dönemlerdeki sosyal, iktisadi, siyasi, askeri ve diğer konuların mekansal organizasyon ve dağılışlarının gösterilmesi bakımından son derece önemli kaynaklardır.

Türkiye'de tarihi coğrafyanın ilk dönemini temsil eden son isim kimdir?

Bu dönemde, tarihi coğrafya ismiyle araştırma yapan son isim, Zeki Velidi Togan’dır. Bildiği yabancı diller sayesinde, batılı eserlere aşina olan Togan, bu haliyle ülkemizdeki tarihi coğrafyanın ilk dönemini temsil eden belki de son isimdir.

Cumhuriyetin ilk dönemlerinde tarihi coğrafyayla ilgili yaşanan sıkıntılar hangi nedenlerden kaynaklanmıştır?

Bilimsel anlamda önemli atılımların gerçekleştirildiği bu dönemde, üniversitelerde bir tarihi coğrafya bölümünün kurulamaması, dolayısıyla bu sahadaki araştırmaların kurumsallaşamaması tarihi coğrafya ile ilgili sıkıntıların bir diğer önemli kaynağıdır.

Türkiye için Osmanlı arşiv belgelerine dayanarak hazırlanmış ilk tarihi coğrafya eseri hangisidir?

Alman coğrafyacı W.D. Hütteroth tarafından 1968 yılında yayımlanan “Landliche Siedlungen im Südlichen Inneranatolien in den Letzten Vierhundert Jahren (Güney İç Anadolu’da Son Dört Yüzyılda Kırsal Yerleşmeler)” isimli Konya çevresini araştıran eser, tarihi coğrafya adını taşımasa da, Türkiye için bir coğrafyacı tarafından Osmanlı arşiv belgelerine dayanarak hazırlanmış ilk tarihi coğrafya eseri niteliğindedir.

Tarihi coğrafyanın 1930'lardan sonra girdiği yeni dönemdeki üç evrenin ilki hangi çalışmalardan oluşur?

1930’larda başlayan ve 1960’lara kadar süren ilk evre jeomorfoloji ve tarihi coğrafyaya dayalı olarak yapılan çalışmalardan meydana gelmektedir.

Tarihi coğrafyanın 1970’den günümüze devam eden son evresinin içeriği nelerdir? 

1970’den günümüze devam eden son evre ise; tarihi materyalizm ve idealizmin humanist perspektifini yansıtan çalışmalardan meydana gelmektedir (Johnston ve diğ., 1997: 246-247).

Tarihi coğrafyanın ana konusu 1970 öncesi ve sonrasında nasıl bir değişim göstermiştir?

1970 öncesi tarihi coğrafyanın ana konusu durumunda olan tarım toplumu ve araziye olan ilgi, şehir ve endüstri toplumuna doğru bir kayma ile sonuçlanmıştır.

Tarihi coğrafyanın ortaya çıkmasında din unsurunun yeri nedir?

Wells’in ilgili iki eserinin de dini içerikli olduğuna dikkat edilirse, Hıristiyanlık dininin tarihi coğrafyanın ortaya çıkmasında bir “itici güç, motivasyon unsuru” olduğu söylenebilir. Zira, bahsi geçen eserler, “Kitab-ı Mukaddes”i meydana getiren “Old Testament, Eski Ahit, New Testament ise Yeni Ahit” adıyla bilinen Yahudi ve Hıristiyanlık dinine ait kitaplardır.

Tarihi coğrafyada Edward Wells'ten sonraki diğer önemli çalışma hangisidir?

Tarihi coğrafyada Wells’ten sonraki diğer önemli bir çalışma Karl Spruner’in (1803-1892) 1846’dan 1853 yılına kadar yayınlanan “HistorischGeographischer Hand-Atlas” isimli eseridir. A

XX. yüzyıldan önceki tarihi coğrafya çalışmaları hangi farklı çabalardan oluşur?

XX. yüzyıldan önce tarihi coğrafya, en azından üç ayrı entelektüel çaba olarak tanımlanmıştır: Bunlardan ilki, İncil yanında Yunan ve Roma’nın klasik anlatılarında tanımlanan coğrafyaların tasvirini yapmak, ikincisi, imparatorluklar ve devletlerin sınırları ve uçlarının değişmesiyle “tarihin arkasındaki coğrafya” şeklinde ortaya çıkan araştırmalar yapmak ve son olarak coğrafi inceleme ve keşiflerin tarihini yapmak şeklinde ele alınmıştır.

Dünyada ilk coğrafya kongresi nerede ve hangi tarihte toplanmıştır?

Coğrafyacılar bilimsel bir toplantı amacıyla ilk defa 1871 yılında Anvers’teki I. Coğrafya Kongresi’nde toplanmış ve zamanla örgütlenerek 1922 yılında IGU-Uluslararası Coğrafya Birliği’ni kurmuştur.