Türkiye Selçuklu Tarihi Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

1071-1178 yılları arasında Sivas, Tokat, Amasya, Kayseri ve Malatya havalisinde hüküm süren Türkmen hanedanı Danişmendlilerdir. Hanedanın atası Azerbaycan’da yaşayan bir Türkmen aileye mensup olup, 1064 yılında Sultan Alp Arslan'ın hizmetine giren Dânişmend Gâzi'dir.

İlhanlı Devleti’nin 1336 yılında yıkılması üzerine Doğu Anadolu'da kimler nüfuz sahibi olmaya başlamıştır?

İlhanlıların 1336'da yıkılmasıyla Doğu Anadolu birçok Türkmen oymağının faaliyet sahası hâline geldi. Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türkmenleri bölgede nüfuz sahibi olmaya başladılar.

Malazgirt Zaferi’nin Anadolu’nun Fethi açısından önemini açıklayınız.

Bu savaş ile Bizans ordusu yok olmuş ve böylece Türkler, fethettikleri yerlere güvenle yerleşme imkânı bulmuşlardır. Malazgirt Savaşı’ndan sonra Türkiye Selçuklu devletinin kurulması ile Türkler ’in Anadolu’yu yurt edinme süreci hızlanmıştır.

II. Sökmen devrinin en önemli olayı nedir?

Artuklular hakkında kısaca bilgi veriniz.

Türkmen komutanlarından Artuk Bey’in oğulları Sökmen ve İlgâzi tarafından XII. yüzyılın başlarından itibaren Hasankeyf ve Mardin, torunu Belek tarafından da Harput merkez olmak üzere üç şube halinde kurulmuştur. Güney Doğu Anadolu bölgesinde asırlarca hüküm süren Artukoğulları, aynı zamanda Yukarı Dicle Havzasına (Diyâr-ı Bekr) tarihinin en görkemli dönemini yaşatmışlardır. Anadolu’nun Türkiye olma sürecinde ve Anadolu’da Türk-İslam medeniyetinin kurulmasında en büyük hizmeti onlar yapmışlardır. Nitekim Güney Doğu Anadolu Bölgesinde bu dönemden günümüze ulaşan eserlerin neredeyse tamamının Artuklu dönemine ait olması da bunu doğrulamaktadır. 

Türk fethi öncesi Anadolu’nun durumunu açıklayınız.

Anadolu, coğrafi konumu nedeni ile birçok devletin hedefi olmuştur. Türkler’in fethinden önce bölgede Bizans-Sasani savaşları mevcuttur. Müslümanların Sasani İmparatorluğu’nu yıkması ile bu savaş Bizans ve Araplar arasında devam etmiştir. Uzun süren savaşlar nedeni ile Anadolu kavşağında bulunduğu dünya ticaret yollarının dışında kalmıştır. Özellikle Arap akınları döneminde Erzurum’dan Tarsus’a kadar uzanan sınırn her iki tarafı da, aynı sebeple tenhalaşmıştır. Araplar’ın devamlı seferleri yüzünden ziraat yapamayan ahali iç bölgelere göç etmek zorunda kalmıştır. Selçuklu akınları başladığında bölgede Romalılar (Bizanslılar), Ermeniler, Süryaniler, Hristiyan Türkler ve Araplar yer almaktaydı. Ancak, Bizans ülkenin tek hakimiydi.

Anadolu'nun fethi hangi aşamalardan oluşmaktadır?

Beyliklerin güçlenmesi ve sayılarının artmasının ana nedeni nedir?

1092 yılında Melikşah’ın ölümü üzerine Büyük Selçuklu Devleti’nin, 12 yıl kesintisiz devam eden taht kavgalarıyla uğradığı sarsıntı ve imparatorluğun bir daha eski kudretine kavuşamaması, söz konusu beyliklerin güçlenmesi ve yenilerinin ortaya çıkmasında başlıca etken olmuştur.

Pasinler savaşının önemi nedir?

Saltuklular Erzurum bölgesine ne gibi katkılar sağlamışlardır?

Saltuklular, Erzurum bölgesine Türklük vasfını kazandırmış ve bununla ilgili olarak bölgede pek çok tarihi eser bırakmış bir hanedandır. Melik Gâzi’nin yaptırdığı Kale Camii ve Tepsi Minare, Nâsreddin Muhammed’in 1179’da inşa ettirdiği Ulu Cami, biri İzzeddin Saltuk’a ait olan Üç Kümbetler günümüze kalan Saltuklu eserleridir. Bu türbenin yanında bir de zâviye vardır. Mama Hatun da Tercan’da bir kervansaray ve türbe yaptırmıştır. 1232 senesinde Ebû Mansûr tarafından inşa ettirilen Micingerd Kalesi, Saltuklular’dan günümüze ulaşan diğer önemli bir eserdir. Saltuklular zamanında Erzurum, iktisadî ve ticarî açıdan oldukça önemli bir şehirdi. Akdeniz limanları ve Suriye’den başlayıp, Konya, Kayseri, Sivas ve Erzincan yoluyla Âzerbaycan’a, İran’a giden; Türkistan’dan Erzurum’a varıp aynı yoldan Akdeniz ve Trabzon limanlarına ulaşan büyük bir kervan yolu ağının üzerinde bulunuyordu. Bu bakımdan Erzurum’da ekonomik hayat oldukça canlıydı. Bunun yanında, geniş otlaklara sahip olması sebebiyle, bölgede hayvancılık da çok gelişmiştir. 

Tuğrul Bey’den itibaren, Selçuklu sultanları hangi sebeple Türkmenler’i Anadolu’yu fethetmeleri için yönlendirmişlerdir?

Büyük Selçuklu Devleti Horasan ve İran’da, yerleşik Müslüman ahalinin yaşadığı topraklarda kurulmuştu. Türkmenlerin konar-göçer hayat tarzları ve sayılarının çokluğu dolayısıyla bu ülkede iskân edilmeleri çok zordu. İslam’ın hamisi olmak iddiasında bulunan Selçuklu sultanlarının, üzerine devlet kurdukları ahaliyi incitmek gibi bir hakları yoktu. Fakat bu kadar uzun zamandır birlikte mücadele edip, o sayede devletlerini kurduktan sonra Türkmenler ile yollarını ayırma lüksüne de sahip değillerdi. Bu sebeple Tuğrul Bey’den itibaren Selçuklu sultanları, kendilerinin de bizzat katıldıkları özellikle hanedan mensupları idaresinde düzenlenen seferlerle, Türkmenleri cihat edip yurt tutmak üzere Anadolu’yu fethe yönlendirmişlerdir.

Anadolu’ya düzenlenen Türk göçünün başlıca özellikleri nelerdir?

Kıpçak boybirliğinin dağılması ile gelişen olaylar Aral-Hazar arasındaki bölgede yaşayan Oğuzlar’ı önemli derecede etkilemiştir. Türkistan’da savaş, kıtlık, istilâ gibi sebeplerle ortaya çıkan nüfus hareketlerinden ilk olarak; zaten sınırlı olan yaşam alanları etkilenmiştir. Bu sebeplerle başlayan göç dalgaları giderek büyüyerek geri dönülemez bir hal almıştır. X. yüzyılın sonlarından başlayıp, XI. yüzyılda büyüyerek devam eden Oğuz göçü geri dönüşsüz olmuştur. Zorunlu bir biçimde ve yurt bulma amacı ile göç eden Oğuzlar, Azerbaycan, Gürcistan ve son olarak Anadolu’ya ulaşmışlardır.

Anadolu, Türkler tarafından fethinden önce nasıl adlandırılırdı?

Çubukoğulları Beyliğine kim son vermiştir?

Malazgirt Savaşı öncesi Anadolu’ya düzenlenen keşif akınlarının önemli sonuçları nelerdir?

Öncelikle, elde edilen ganimetler Çağrı Bey’in askeri kudretinin ispatı olmuştur. Çağrı Bey bu akınlar ile Anadolu’da kendilerine karşı koyabilecek bir kuvvetin olmadığı kanaatine varmıştır. Bu keşif akınının ilerideki Türk fetihlerini ilgilendiren önemli bir başka neticesi daha vardı. Bizans bu akınla, Van ve Kars bölgelerinde kendisine tâbi olarak yaşayan Ermeniler ’in, muhtemel bir Türk tehlikesi karşısında direnemeyeceklerini görerek, onları iç bölgelere tehcir etmeye başlamıştı. Senekerim’in Van’ı, 1021 yılında Sivas ve çok miktarda para karşılığında Bizans’a terkiyle başlayan süreç; Sultan Alp Arslan’ın 1064 yılında Anı’yı fethinden sonra Kars’ın Bizans’a ilhakıyla tamamlandı. Böylece Türk fethi öncesinde, Doğu Anadolu garnizon şehirlerle takviye edilmiş olarak, doğrudan Bizans yönetimine geçmiş oluyordu. 

Pasinler Savaşı’nın Selçuklu’lar açısından önemi nedir?

Bu savaş, düzenli Selçuklu ordularının Anadolu’da kazandığı ilk büyük savaş olması sebebiyle önemlidir. Bizans İmparatorluğu ile ilk anlaşma da bu savaştan sonra yapılmıştır.

Bu ülke Azerbaycan'dır.

Dilmaçoğlu Beyliği hakkında elde edilen ilk bilgiler nelerdir?

Beyliğin kurucusu olan Dilmaçoğlu Mehmet’in adı ilk kez, 1076 yılında Kuzey Suriye’de faaliyet gösteren Türkmen beyleri arasında geçmiştir. Buradan hareketle Dilmaçoğlu Mehmed’in Alp Arslan’ın komutanlarından biri olduğu, onun devrinde (1063-1072) Anadolu’ya akınlar yapan Afşin, Sunduk, Ahmedşah ve Türkman etTürki gibi beylerle birlikte bulunduğu, dolayısıyla Malazgirt muharebesine de katıldığı, sonra da Güney Anadolu ve Kuzey Suriye’de fetihlere devam ettiğini anlaşılmaktadır.

Dânişmendliler’in Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması açısından önemini açıklayınız.

Hâkimiyet alanları bakımından Anadolu beyliklerinin en büyüklerinden biri olan Dânişmendliler, Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması açısından önemli hizmetler ifa etmişlerdir. Dânişmend Gâzi, Gümüştegin Gâzi, Emir Gâzi ve Melik Muhammed’in adları Bizanslılar ve Haçlılar’la yaptıkları savaşlardan dolayı asırlarca halk arasında saygıyla anılmış ve destanlara konu olmuştur. Ancak parçalandıktan sonraki beyler, Bizans ve Haleb atabeyi Nûreddin Mahmud’un siyasetine alet olmuş ve bu işbirliğini Selçuklular’a karşı koz olarak kullanmışlardır. Dânişmendliler döneminde Sivas, Malatya, Kayseri, Niksar ve Tokat gibi şehirler iktisadî ve ictimaî bakımdan önemli merkezler hâline gelmişlerdir.

Miryokefalon Zaferi’nin önemini açıklayınız.

Bu zafer ile Türkmenler ’in Bizans sınırlarında yürüttüğü fetihler ve Bizans’ın geri çekilme süreci hızlanmıştır.

Malazgirt savaşından sonra Anadolu’da kurulan beylikler hangileridir?

Yınaloğulları Beyliği, Kızılarslanoğulları Beyliği, Çubukoğulları Beyliği, Dilmaçoğulları Beyliği, Artuklu Beyliği, Ahlatşahlar (Sökmenliler) Beyliği, Mengücüklüler Beyliği, Danişmendli Beyliği ve Saltuklu Beyliği’dir.

Anadolu'nun Türkiye olma sürecinde ve Anadolu’da Türk-İslam medeniyetinin kurulmasında en büyük hizmeti Artuklular vermiştir. Güney Doğu Anadolu bölgesinde asırlarca hüküm süren Artukoğulları, aynı zamanda Yukarı Dicle Havzasına (Diyâr-ı Bekr) tarihinin en görkemli dönemini yaşatmışlardır. Anadolu’nun Türkiye olma sürecinde ve Anadolu'da Türk-İslam medeniyetinin kurulmasında en büyük hizmeti onlar yapmışlardır. Nitekim Güney Doğu Anadolu Bölgesinde bu dönemden günümüze ulaşan eserlerin neredeyse tamamının Artuklu dönemine ait olması da bunu doğrulamaktadır.

Mengücüklüler Beyliği hangi özelliği ile tarihi kaynaklara konu olmuştur?

Erzincan, Kemah, Divriği ve Karahisar şehirleriyle yetinen Mengücüklüler, topraklarını genişletme hevesinde olmamışlardır. Kaynaklarda kendilerinden çok fazla bahsedilmesinin sebebi bu olmalıdır. Buna karşılık Mengücüklüler ülkelerinin imarına çalışmışlardır. Erzincan’da Mengücüklüler’e ait cami, medrese, han ve hamam gibi bir eser günümüze kadar gelmemişse de bunun başlıca nedeni şehrin geçirdiği depremlerdir.

Saltuklu Beyliği nasıl kurulmuştur?

Malazgirt Zaferi’nden sonra, kurulan ilk Türk beyli¤iolarak kabul edilen Saltuklular, 1071-1202 tarihleriaras›nda, Erzurum merkez olmak üzere; Pasinler, Tercan, İspir, Oltu, Tortum, Micingerd, Bayburt ve civarında hüküm sürmüşlerdir. Beyliğin kurucusu, Malazgirt savaşında da katılmış olan Ebu’l Kasım Saltuk’tur. Büyük Selçuklu Devletine tâbi olan beylik, 1123 yılından itibaren kaynaklarda Saltukoğulları (Beni Saltuk) adıyla zikredilmektedir.

Yaptığı keşif sonrasında Anadolu'da kendilerine karşı koyabilecek bir kuvvetin bulunmadığına dair, ileride Türk fethini yönlendirecek bir tespitte bulunan kişi kimdir?

Malazgirt zaferinden sonra Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebin Karahisar'ı fethederek yaklaşık 1227 yılına kadar bu bölgede hüküm süren Türk beyliği Mengücüklülerdir.

Malazgirt Savaşı'ndan sonra kurulan ilk Türk beyliği olarak kabul edilen beylik hangisidir?

Anadolu'da görülen Hıristiyan Türkler kimlerdir?

Günümüze ulaşamayan ortaçağ şehirlerinden biri olan Erzen nerede yer almaktadır?

Günümüze ulaşamayan ortaçağ şehirlerinden biri olan Erzen, Batman-Siirt arasında Garzan (Yanarsu) çayı kenarında yer almaktadır.

Erzen, Amid (Diyarbakır), Mardin ve Hısn-ı Keyfâ'dır.

XII. yüzyılın ortalarından itibaren Diyâr-ı Bekr’in tamamına hükmedecek olan Artukoğulları'nın bölgedeki ilk şubesinin başkenti olan şehir Hısn-ı Keyfâ Hasankeyf'dir. 130 yıl boyunca bu Türkmen Beyliğinin (1102-1232) siyasi ve kültürel merkezi olarak hizmet etmiştir.

Hangi devletin çöküşü ile Doğu Anadolu birçok Türkmen oymağının faaliyet sahası haline gelmiştir?

XI. yüzyılın sonlarından itibaren yaklaşık üç asır boyunca Dilmaçoğulları beyliğine başkentlik yapmış olan şehir Erzen'dir.