Osmanlı Türkçesi 1 Dersi 2. Ünite Özet

Türkçe Ünlü Ve Ünsüzlerin Yazılışı

Arap harfli Osmanlı Türkçesi Alfabesindeki harflerle Türkçe ünsüzleri göstermede ciddi bir eksiklik yoktur.
Türkçede her ünsüzün bir harf karşılığı vardır ve onların hiçbirinin ince ve kalın halleri yoktur.
Buna karşılık bugünkü alfabede tek sesle gösterilen bazı harflerin (k, t, z, s, ğ) Arapçada ince ve kalın halleri vardır.
Dolayısiyle Türkçede olmamakla beraber Arap harfli Osmanlı alfabesinde bilhassa Arapça ve Farsça kelimelerde ince ve kalın ünsüzlü harfler kullanılmıştır. Bunların kalın ve ince halleri ayrı ayrı harflerle gösterilir:

kaf (kalın) — kef (ince)

tı (kalın) — te (ince)

zı (kalın) — ze (ince)

sad (kalın) — sin (ince)

gayın (kalın) — gef (ince)

Bu harflerin Türkçe kelimelerde ince halleri tercih edilmekle beraber hecenin kalın ünlüsünü belirtmek amacıyla az da olsa kalın şekillerinin kullanıldığı kelimeler de vardır.
Türkçe kelimelerde kelime başındaki ‘‘s’’ ve ‘‘t’’ ünsüzlerini göstermek için bu harflerden sonra gelen ünlülere bakılır.
Onlar kalınsa sad ve tı harfleri, ince ise sin ve te harfleri kullanılır.
Kelime içindeki ‘‘s’’ ve ‘‘t’’ harfleri genellikle sin ve te harfleriyle gösterilir.
Türkçe ünsüzlerden bazı harflerin yazılışına özel dikkat sarf etmek gerekir. Bunlardan biri genizsi n, diğeri kalın ve ince sesleri bulunan L’dir. Bu harfler için Arap asıllı Osmanlı Türkçesi alfabesinde farklı işaretler yoktur.

Türkçede ‘‘n’’ sesi iki türlüdür: Diş sesi olan n, genizsi n.
Diş sesi olan n’de dilin ucu üst dişlere dokunur.
Genizsi n’de dilin ucu üst dişlere dokunmaz, küçük dil geniz yolunu açar hava aynı zamanda burundan salınarak çıkar.
Genizsi n Osmanlı Türkçesinde sağır kef veya kâf-ı nûnî (nun kefi) adıyla anılan kef harfiyle gösterilmiştir.
Ancak konuşma dilinde Osmanlı döneminden başlayarak diş sesi olan n’ye dönüşmüş, bugün tamamen n kullanılır hale gelmiştir.

Türkçede kalın (çukur) ve ince (düz) olmak üzere iki ayrı le (l) sesi vardır.
“Kalmak” kelimesindeki “l” kalın, “dilmek” kelimesindeki incedir.
Bugünkü alfabede kalın ve ince l farkını gösteren işaret yoktur.
Osmanlı Türkçesi alfabesinde yer aldığı halde Türkçe kelimelerin yazılışında kullanılmayan harfler vardır.
Osmanlı Türkçesi alfabesinde yer aldığı halde Türkçe kelimelerin yazılışında kullanılmayan harfler şunlardır: peltek se, ha, hı, peltek z (zel), ze, je , sad, dad, tı, zı, ayın, gayın.
Bunlardan peltek se, ha, zel, dad, ayın harfleri yalnızca Arapça kelimelerde ve kimi Farsça kelimelerde bulunur.
Hı Arapça bir harf olup Türkçe kelimelerde bulunmaz. Ancak bazı Anadolu ağızlarında ve kimi Farsça kelimelerde bulunur.
Zel Arapçadır ancak kimi Farsça kelimelerde de görülür.
Je Farçadan Osmanlıcaya geçmiştir.
Sad, tı, zı, ayın, gayın harfleri bazı Türkçe kalın sıradan kelimelerde kullanılır.

Türkçe, ünlü ses bakımından zengin bir dildir. Toplam 8 ünlü vardır.
Buna karşılık Arapçada üç ünlü ‘‘a, i, u’’ ve bunların uzunları ‘‘â, î, û’’ vardır.
Arapçada kısa ünlüler yazılmaz, uzun olanları ise elif , ye , he , vav harflerinden biri ile gösterilir.
Türkçenin ünlülerini de göstermek için bu harflerden yararlanırız.
Bunlardan elif ve he , a, e ünlülerini; ye , ı, i ünlülerini; vav o, ö, u, ü ünlülerini göstermek için kullanılır.
Görüldüğü üzere Türkçenin ünlülerini karşılamakta Arap alfabesi yetersizdir.

‘‘a’’ Ünlüsünün Yazılışı

Türkçe kelimelerde ‘‘a’’ ünlüsü:

Kelime içinde a sesi için şu hususlara dikkat etmek gerekir:

İki hecesinde de a sesi bulunan Türkçe kelimelerin ilk hecesinde elif yazılmayabilir.
İki heceli kelimenin yalnızca birinci hecesinde a sesi varsa yazılır.
Kelime sonunda elifle yazılır, kimi kelimelerin ve eklerin sonunda he ile yazılır.

‘‘e’’ Ünlüsünün Yazılışı

Kelime başında elif ile gösterilir.
‘‘a’’ sesi verilmesini önlemek için bazen elifin üzerine hemze konabilir.
Kelime içinde ‘‘e’’ umumiyetle gösterilmez.
Kelime sonunda ise güzel he ile yazılır.
Bazı Türkçe kelimelerde günümüzde e olarak kullanılan ses ye ile gösterilmiştir.

‘‘ı ve i’’ Ünlülerinin Yazılışı

Osmanlı Türkçesinde, Türkçe kelimelerde ı ve i ünlülerini göstermek için ye harfi kullanılmıştır.
Türkçe kelimelerin başında ı ve i ünlüsü elif+ye harfleri ile gösterilir.
Kelime içinde ve sonunda ye harfiyle gösterilir.
Türkçe ı ve i ünlüleri başta, ortada, sonda umumiyetle gösterilmekle beraber bu konuda farklı uygulamalar da vardır.

‘‘o, ö, u, ü’’ Ünlülerinin Yazılışı

Türkçedeki bu dört ünlüye karşılık Arapçada bir ‘‘u’’ ünlüsü vardır ve bu ünlü vav harfi ve ötre işareti ile gösterilir.
Bu durumun yani dört ünlünün tek bir harfle gösterilmesi harfin hangi ünlüyü gösterdiğini ayırt etmek bakımından sıkıntı oluşturmaktadır.
Bu konuda bize yalnızca kalın ve ince karşılığı olan kaf , kef, tı, te, sad, sin gibi harfler yardımcı olmaktadır.

O, ö, u, ü ünlüleri kelime başında, ortasında ve sonunda şu şekilde yazılmaktadır:

Kelime içinde yazılışında aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir:

Tek heceli kelimelerde yazılır.
İlk hecesi yuvarlak, diğerleri farklı olan çok hecelilerde yazılır.
İki veya daha çok heceli kelimelerde hepsinin yuvarlak ünlülü olması hâlinde ilk hecede yazılmayabilir.
İkinci hece u, ü ise umumiyetle yazılır.
Kelime sonunda vav veya ye ile gösterilir.