Çalışma Sosyolojisi Dersi 8. Ünite Özet

Meslek ve İlgili Kavramlar

Çalışma, insanın fiziksel çevresini değiştirebilmek için gerçekleştirdiği amaçlı bir çaba olarak ifade edilebilir.

Auster çalışmanın toplum için, satın alınabilecek mal ve hizmet üretimini sağlarken birey için, bunları satın alabilecek parayı sağladığını belirtir. Çalışma toplumsal bağın ve kendini gerçekleştirmenin yeridir.

Çalışma insanın ruhsal yapısını ve gündelik etkinlik çevrimlerinin kurucu unsurlarından biridir. Çalışmanın önemli nitelikleri şunlardır:

1. Para: Gereksinimleri karşılamak için ücret, maaş temel kaynaktır.
2. Ekinlik düzeyi: Beceri ve yeteneklerin elde edilmesi ve kullanılması için temel oluşturur.
3. Değişiklik: Ev içi haricinde alternatif ortamlara erişim sağlar.
4. Zamansal yapı: Gün işin ritmine göre düzenlenir.
5. Toplumsal temaslar: arkadaşlık ve paylaşılan etkinliklere katılma fırsatı sunar.
6. Kişisel kimlik: İstikrarlı toplumsal kimlik sunar.

İş, ücret karşılığı yapılan çalışmadır. Çalışma ücretli ya da ücretsiz olabilir.

Meslek; istikrarlı, yaşam boyunca ya da emekli olana kadar süren, sistematik düzenlenmiş kazanç sağlayan çalışma biçimidir.

Bireyin eğitimi, geldiği toplumsal köken, elde ettiği gelir düzeyi, geliri nasıl değerlendirdiği, ne tür yaşam tarzına sahip olduğu yaptığı meslekle ele alınır.

Meslek işe göre, daha yüksek düzeyde sistematik bilgi gerektirir. Meslekte süreklilik esastır. Meslek sahibi olmak insana bağımsızlık kazandırır. Meslek ruhsal tatmin, mutluluk üzerine önemli etkisi vardır.

İş bölümü ve uzmanlaşmanın fazla olduğu toplumlarda meslek sayısı ve çeşitliliği fazladır. Meslek eğitim faaliyeti sonucu ortaya çıkar.

Modern toplumlarda mesleğin önemi şu noktalarda toplanabilir:

1. Meslek genel yaşamın bir alanıdır.
2. Sosyal yaşam ve gelir yaşam sitilini belirler.
3. Başarı meslek başarısıyla ölçülür.
4. Mesleki niteliklerin artması uzmanlaşma ile ilgilidir.
5. İş ortamı sosyal ilişki sağlar.
6. İnsan kişiliğine gelişme şansı verir.
7. Sosyal durumun istikrarının kazanç belirler.
8. Her meslekte çeşitli sorunlar vardır.

Ülkeden ülkeye ön plana çıkan meslekler değişiklik gösterir (S:215, Tablo 8.1).

Meslekler Sınıflaması

Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması ISCO-08’e göre;

1. Yöneticiler: Başkanlar, üst düzey yöneticiler ve kanun yapıcılar, ticari ve idari müdürleri, üretim ve uzmanlaşmış hizmet müdürleri.
2. Profesyonel meslek mensupları: Bilim ve mühendislik, sağlık, eğitim iş ve yönetimle ilgili meslek mensupları.
3. Teknisyen, tekniker ve yardımcı meslek mensupları .
4. Büro hizmetinde çalışanlar: Genel büro, müşteri hizmetleri, sayısal işlem ve malzeme kayıtları vb.
5. Nitelikli tarım, ormancılık ve su ürünleri çalışanları: Pazara yönelik tarım, ormancılık, su ürünleri çalışanları ile çiftçiler, balıkçılar.
6. Sanatkârlar ve ilgili işlerde çalışanlar: İnşaat, metal işleme el sanatları, elektrik, gıda işleme, ağaç işleri, giyim eşyası vb.
7. Tesis ve makine operatörleri ve montajcılar: Sabit ve tesis makine operatörleri, montajcılar, sürücüler.
8. Silahlı kuvvetlerle ilgili meslekler: Subaylar ve diğer rütbeliler.
9. Hizmet ve satış elemanları: Hizmetler, satışlar, kişisel bakım ve koruma hizmetleri.
10. Nitelik gerektirmeyen meslekler: Temizlikçiler, yardımcılar, diğer sektörde çalışan yardımcılar.

Meslek sınıflamanın bir diğer yolu yakalardır. Mavi yakalılar genellikle saat başı ödene ücret alır. İmalat sanayi, maden işçileri, tamir, bakım, onarım inşaat alanlarında çalışırlar. İdari işlerde ve büro işlerinde çalışanlara ise beyaz yakalılar denir. Eğitim düzeyi mavi yakalılara göre daha yüksek olabilir.

Birleşmiş milletler çevre programında yeşil yakalı meslekler ifade edilmiştir. İmalat tarım, ar-ge sektörlerinde insanlığın karşılaştığı çevresel tehditleri gidermeyi amaçlarlar. Çevre dostu ve toplumsal fayda için çalışan sivil toplum kuruluşları da yeşil yakaya dahil edilebilir.

Profesyonel Meslek Kavramı ve Profesyonelleşme

Profesyonel Meslek Kavramı

Profesyonel mesleğin tanımına ilişkin öne çıkan ortak unsurlar şunlardır:

1. Anlaşılması ve kullanılması güç, talep edilen bir bilgi,
2. Yüksek eğitim düzeyi ve hayat boyu öğrenim bilinci,
3. Piyasada ayrıcalıklı bir yer ve kontrol olanağı,
4. Bilgiye dayalı mesleki statü ve maddi ödüller,
5. Örgütlenme sayesinde kazanılmış topluluk, üyelik ve kurum kimliği duygusu,
6. Bağlılık, sorumluluk ve meslektaşlık bilincidir.

Profesyonel Meslek Kavramını Açıklayan Yaklaşmışlar

Profesyonel mesleği karakterize ettiği düşünülen altı nitelik şunlardır:

• Genel, sistematik bilgi,
• Müşteriler üzerinde otorite,
• Kendi çıkarlarından çok toplumun çıkarlarına yönelme,
• Dışsal kontrol yerine öz kontrol mekanizması,
• Mesleğin profesyonel olduğunun toplum ve yasalar tarafından onaylanması,
• Ayırt edici kültürdür.

Ritzer’e göre profesyonel meslek olma yolunda şu süreçlerden geçilmektedir:

• Mesleğin tam zamanlı hale gelmesi,
• İsim değişimi ile mesleğin özel olarak seçilmiş belli etki alanına sahip olması,
• Ulusal dernek kurulması,
• Eğitim alanının açılması,
• Etik kuralların belirlenmesi,
• Popüler ve yasal destek kazanmak için politik girişimde bulunulmasıdır.

Profesyonelleşme

Lisans ya da lisansüstü diplomaya sahipler profesyonel statüye yerleşebilirler. Özel sektördeki artan rekabet kişileri sürekli kendilerini geliştirmeye yöneltmektedir.

Profesyonelleşme, mesleğe kontrollü giriş ve uygulama sisteminin görülmesi, uygulama kodları, sahip olunan statüler, göreceli otonomi, topluma hizmet gibi rol onayan süreçtir.

Profesyonelleşme sürecini, bir aktivite üzerinde kontrol tekeli sağlamayı amaçlayan mesleki bir piyasa stratejisi olarak ele alarak sınıf yapısı içinde avantajlı bir konumu garantileyeceğini ileri süren görüş, Larson’un etkili çalışmasında oldukça merkezî bir konumdadır.

Freidson profesyonelleşmenin mesleki kapanma ve kontrol süreci olduğunu mesleki ve örgütsel yeteneğin kurumsallaştırdığını, bu sayede ekonomik ve toplumsal avantajlar elde etmek için kaynak olduğunu belirtmiştir.

Gelecekte Çalışma Yaşamı

Modern endüstriyel toplum şu özelliklere sahiptir:

• Fabrika üretimi ya da endüstrileşme,
• İleri düzeyde iş bölümü,
• Otoritenin merkezileşmesi,
• Bürokratikleşme,
• Büyük ölçekli işletmeler,
• Mekanik evren/ya da organizasyon anlayışı ve kişisellikten uzaklaştırma,
• Rasyonalite ve püritan etik,
• İlerleme ve evrim anlayışı,
• Düzen ve homojenleşme,
• Yaşamın demistifikasyonu,
• Standartlaşma ve kitle üretimi (Bozkurt, 2003).

Diğer taraftan enformasyon/bilgi toplumunun temel özellikleri ise şunlardır:

• Enformasyon/bilgi temelli ekonomiye ve topluma yöneliş,
• Endüstri toplumunun simgesi olan makine teknolojisinin yerini, enformasyon toplumunda iletişim/enformasyon teknolojilerinin ve ağlarının alması,
• Küresel rekabet,
• Hızlı değişim,
• Dolayısıyla ölçek ekonomisinden zaman ekonomisine yöneliş,
• Esneklik ve çeviklik,
• Bürokratik yapıların ayak bağı olarak görülmesi,
• Her alanda merkeziyetçilikten uzaklaşma,
• Farklılaşma,
• Siber uzaylar ve ağar,
• Bilgi işleri ve bilgi işçileri,
• Yaşam boyu eğitim,
• Bireyin konumunda güçlenme,
• Katılımcı demokrasinin gelişimidir.
• İnsan beyninin akılcılaştırma yönünde tek boyutlu geliştiren modern düşüncenin yerine, akılla birlikte, insan doğasındaki yaratıcılık yeteneğinin de geliştirilmesi hayati bir önem kazanmıştır. Bu da daha çok hafızanın güçlendirilmesine dayanan ezberci eğitim anlayışının sorgulanmasına yol açmıştır.
• Baudrillard’ın ifadesiyle her şey kültürel hale gelmektedir. Endüstri toplumunun materyalist karakterinin aksine enformasyon toplumu postmateryalisttir. Enformasyon hem bir mal hem de kültürel kimlikle ilgilidir (Bozkurt, 2003).

Türkiye’de Mevcut İş Gücü ve İstihdam Göstergeleri

Mevsim etkilerinden arındırılmış temel iş gücü göstergeleri, Sayfa 225’deki Tablo 8.2’de verilmiştir.

İş gücünün eğitim ve yaş dağılımları ise;

• Toplam iş gücünün %17,4’ünü 15-24 yaş grubundakiler oluşturmaktadır.
• Lise altı eğitimlilerde iş gücünü katılma oranı erkeklerde %70,4, kadınlarda %25,9 dur.
• Yükseköğretim mezunu erkeklerde %85 olan iş gücüne katılım oranı, kadınlarda %70,2’dir.

2011 yılı için istihdam edilenlerin;

• %71’i erkektir.
• %58,5’i lise altı eğitimlidir.
• %61,7’si ücretli, maaşlı veya yevmiyeli, %24’ü kendi hesabına veya işveren, %14,4’ü ise ücretsiz aile işçisidir.
• %59’u 10 kişiden az çalışanı olan iş yerlerinde çalışmaktadır.
• %3,2’sinin ek işi vardır.
• %2,6’sı mevcut işini değiştirmek için yeni iş aramaktadır.
• Ücretli olarak çalışanların %86’sı sürekli işte çalışmaktadır.

2011’de işsizler sıklıkla (%29,6) eş dost aracılığı ile iş aramaktadır. İşsizlerin %85,4’ü daha önce bir işte çalışmıştır. İş gücü dışında olanların %50,3’ü daha önce bir işte çalışmıştır.

Türkiye’de 2020 Yılına Kadar Mesleki Değişim Eğilimleri

İstihdam büyüme eğilimi veri alınarak toplam istihdamın 2020’ye kadar 10 yılda beş milyon artması beklenmektedir. 2020’ye kadar tarımdan çıkış hızı yavaşlamaktadır. Hizmet ve imalat sektörleri istihdam yaratmaktadır. Sanayi istihdamın bileşimi mesleklere yönelik talebi etkileyecektir. Bilimsel ve mühendislik alanlarında yükselme gözlenmektedir. Kişisel hizmet ve büro elemanlarının sayısı artmaktadır. Vasıfsız mesleklerdeki artış da bir süre devam edecektir.

Öğretmen ve mühendislerin sayısı artmaktadır. Kendi kendine yeten tarım faaliyetinde istihdam kalmayacaktır. İnşaat makine operatörlerinin sayısı artmaktadır. Teknik meslekler artacaktır.

Kamu istihdamının ağırlıklı olduğu mesleklerde kestirimler istatistiksel olarak anlamlı değildir. Vasıflı hizmetlerde istihdam artmaktadır. Tarım kesiminde ve düşük nitelikli hizmet varlığını sürdürecektir. Ara teknik elemanlar ve büro hizmetleri büyüme ile aynı yönde hareket etmektedir. Öğretmen sayıları artmaktadır.