aofsoru.com

İletişim Sosyolojisi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Basın Özgürlüğü

1. Soru

Avrupa’da düzenli, periyodik bir görünümü yansıtması bakımından ilk gerçek gazete denilebilecek yayınların başladığı yüzyıl hangisidir?

Cevap

XVII. yüzyıl.


2. Soru

1609’da Strasbourg’da haftalık olarak Almanca yayınlanan ve bugünkü anlamda ilk olan gazete hangisidir?

Cevap

Bugünkü anlamda ilk gazete 1609’da Strasbourg’da haftalık olarak Almanca yayınlanan Avisa, Relation oder Zeitung’dur.


3. Soru

Batı Avrupa’da XVII. yüzyılda güçlenen liberalizm akımının basın özgürlüğü alanındaki ilk önemli temsilcisi John Milton’un basın özgürlüğü tarihi açısından bir klasik sayılan Areopagitica: John Milton’dan İngiltere Parlamentosu’na Sansürsüz Basım Hakkında Söylev başlıklı yazısı ne zaman kaleme alınmıştır?

Cevap

XVII. yüzyılın ortalarında 1644’te sansür yasasının geçerli olduğu bir dönemde kaleme alınmıştır.


4. Soru

J. Milton basın özgürlüğünün toplum açısından yararlarını kaç noktada toplamıştır, belirtiniz?

Cevap

J. Milton basın özgürlüğünün toplum açısından yararlarını altı noktada toplamıştır:

  • Kötü ve yanlışfikirlerin yok edilebilmesinin en güvenceli yolu olan basın özgürlüğü, gerçeklerin serbest olarak yayılımına olanak sağlar.
  • Bize yeni ve garip gelmeleri nedeniyle iyi fikirleri de kötü olarak mahkûm etmemiz tehlikesi her zaman vardır; basın özgürlüğü bunun önüne geçer.
  • Kötülük kaynakları çoktur ve bunların çoğuna insanların ulaşabilmesinin önüne basılmış eserlerin sansür edilmesi ile geçilemez.
  • İnsanların pek çoğu sansür görevini yapabilecek yetenekte değildir; bu yetenekte olan insanların ise pek azı böyle bir görevi kabul eder.
  • Eserlerin ancak pek azı bütün kısımları itibariyle kötüdür; böyle olunca sansürlenen bir eserde az sayıdaki kötü kısımlar için okuyucu eserin kapsadığı bütün iyi kısımlardan mahkûm edilir.
  • Bir kişinin okuduğu eserdeki iyi ve kötü kısımları bizzat kendisinin ayırması hayat tecrübesi bakımından en önemli yararı sağlar.

5. Soru

1632-1704 yılları arasında yaşamış liberalizmin öncü isimlerinden biri olarak hangi düşünür, 1694’de parlamentoda basın üzerindeki devlet sansürünün neden kaldırılması gerektiğini on sekiz madde ile açıklayan bir konuşma yapmış, sansüre devam etmenin önemli ekonomik sonuçları olacağını, sansürün İngiliz basımcılarının ticaretini zedelerken, onların diğer ülke basımcıları ile rekabetini zorlaştıracağını ileri sürmüştür?

Cevap

1632-1704 yılları arasında yaşamış liberalizmin öncü isimlerinden John Locke, 1694’de parlamentoda basın üzerindeki devlet sansürünün neden kaldırılması gerektiğini on sekiz madde ile açıklayan bir konuşma yapmış, sansüre devam etmenin önemli ekonomik sonuçları olacağını, sansürün İngiliz basımcılarının ticaretini zedelerken, onların diğer ülke basımcıları ile rekabetini zorlaştıracağını ileri sürmüştür.


6. Soru

İngiliz filozof John Stuart Mill tarafından kaleme alınan On Liberty (Özgürlük Üzerine) (1859) başlıklı eserin ikinci bölümünde, düşünceyi açıklama ve basın özgürlüğünü haklı ve zorunlu gösteren nedenler ne şekilde sıralanmıştır, belirtiniz?

Cevap

İngiliz filozof John Stuart Mill tarafından kaleme alınan On Liberty (Özgürlük Üzerine) (1859) başlıklı eserin ikinci bölümünde, düşünceyi açıklama ve basın özgürlüğünü haklı ve zorunlu gösteren nedenler şu şekilde sıralanmıştır:

  • Hükümet ya da sivil toplum tarafından yanlış olduğu iddiasıyla susturulan herhangi bir düşünce aslında doğru olabilir,
  • Bir düşünce yanlış bile olsa, içinde birkaç dirhem hakikat de bulunabilir,
  • Herhangi bir konuda egemen olan görüş, hemen hiçbir zaman hakikatin tamamı değildir. Bu nedenle tam hakikate ancak bu düşünceyi diğer düşüncelerle, zıt görüşlerle karşılaştırılarak varılabilir (…).

7. Soru

Peterson basına getirilen eleştirileri kaç maddede özetlemiştir, belirtiniz?

Cevap

Peterson bu eleştirileri yedi maddede özetlemiştir, bunlar: 1) Basının iktidarını kendi amaçları için kullandığı, medya patronlarının özellikle politik ve ekonomik konularda kendi görüşlerini yaydıkları; 2) Basının büyük şirketlerin hizmetinde olduğu ve reklam sektörünün editöryel bağımsızlığa yer vermeyecek şekilde denetimi elinde tuttuğu; 3) Basının sosyal değişime direndiği; 4) Sansasyonel haberlerin ve eğlencenin yayın içeriklerinde daha çok yer edindiği; 5) Basının kamu ahlakını tehlikeye attığı; 6) İnsanların özel hayatlarına saldırdığı ve 7) Belirli bir sosyoekonomik sınıfın kontrolünde olduğu, yönündeki eleştirilerdir (1963).


8. Soru

10 Aralık 1948 tarihinde kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi”nin 19. maddesinde iletişim özgürlüğü kavramı nasıl özetlenmiştir, belirtiniz?

Cevap

10 Aralık 1948 tarihinde kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi”nin 19. maddesinde iletişim özgürlüğü kavramı şöyle özetlenmiştir: “Herkesin, hiçbir sınır tanımadan kendi istediği şekilde enformasyondan yararlanma; düşünce edinme ve yazma bakımından fikir ve ifade özgürlüğü vardır.”


9. Soru

1979’da tamamlanan UNESCO’nun hangi raporunda “iletişim hakkı” ele alınmış ve bu hakkın artık haberleşme hakkının ötesinde, ileti alma ve bilgilendirme hakkını da içerdiği ve iletişimin, tarafların bireysel ve kolektif olarak içinde demokratik ve dengeli bir diyalog sürdürdükleri, çift yönlü bir süreç olduğu kabul edilmiştir?

Cevap

1979’da tamamlanan UNESCO’nun McBride Raporunda “iletişim hakkı” ele alınmış ve bu hakkın artık haberleşme hakkının ötesinde, ileti alma ve bilgilendirme hakkını da içerdiği ve iletişimin, tarafların bireysel ve kolektif olarak içinde demokratik ve dengeli bir diyalog sürdürdükleri, çift yönlü bir süreç olduğu kabul edilmiştir.


10. Soru

John Keane, modern devletin başlangıcından bu yana süren, günümüzde artarak devam eden birbirleriyle bağlantılı hangi siyasal sansür türlerinin özel ilgiye değer olduğunu belirtmektedir?

Cevap

John Keane, modern devletin başlangıcından bu yana süren, günümüzde artarak devam eden birbirleriyle bağlantılı beş siyasal sansür türünün özel ilgiye değer olduğunu belirtmektedir. Bunlar olağünüstü hal erkleri, silahlı gizlilik, yalan söylemek, devlet reklamcılığı ve korporatizmdir.


11. Soru

Siyasal sansür türlerinden olan “Olağanüstü hal erkleri” ne şekilde açıklanabilir, belirtiniz?

Cevap

“Olağanüstü hal erkleri” hükümetlerin özellikle kriz dönemlerinde ulusal güvenlik gerekçesiyle “ön engelleme” ve “yayın sonrası sansür” yoluyla medyalar üzerinde siyasal baskı uygulamalarıdır. Ön engelleme sözlü, görsel ya da basılı yayının devlet yetkililerince önceden denetlemesi (ki bunun yolu resmi ya da resmi olmayan hükümet sözcüleriyle dostça konuşma ve kokteylerden, basit isteklere, telefonla yapılan uyarılardan, zorunlu ve ihtiyari kuralların konmasına dek uzanır); yayın sonrası sansür ise yayınların yasaklanması, toplatılması, malzemenin üretildiği teknik araçlara el konulması, basımevlerinin vd. kapatılması gibi yaptırımları kapsamaktadır.


12. Soru

Politik bir sansür türü olarak beliren “korporatizm” nedir, açıklayınız?

Cevap

Politik bir sansür türü olarak beliren “korporatizm” çeşitli sivil toplum örgütleri ile devlet görevlileri arasında gizli ve kamusal sorumluluktan uzak pazarlıklar yapılması, pazarlıkların ve korporatist nitelikli ilişkilerin yapısı gereği kitle iletişim araçları yoluyla kamuya açılmaması olarak açıklanabilir.


13. Soru

Yeni sansür biçimleriyle çoğalan baskıyı bertaraf etmek ve iletişim özgürlüğünün sınırlarını genişletmek için uğraş veren yeni toplumsal hareketler ile onlara bağlı grupları besleyen tartışmaları kuşatan kavramlar neler etrafında yoğunlaşmaktır, belirtiniz?

Cevap

Yeni sansür biçimleriyle çoğalan baskıyı bertaraf etmek ve iletişim özgürlüğünün sınırlarını genişletmek için uğraş veren yeni toplumsal hareketler ile onlara bağlı grupları besleyen tartışmaları kuşatan kavramlar “radikal medya”, “barış gazeteciliği”, “alternatif yayıncılık” etrafında yoğunlaşmaktır.


14. Soru

Osmanlı döneminin basın alanına ilişkin 1864 tarihli ilk kapsamlı yasal düzenlemesi hangisidir?

Cevap

Osmanlı döneminin basın alanına ilişkin ilk kapsamlı yasal düzenlemesi 1864 tarihli Matbuat Nizamnamesi'dir.


15. Soru

Âli Kararname'si kaç yılında yayınlanmıştır?

Cevap

1867’de yayınlanan Âli Kararname yayınlanmıştır.


16. Soru

Kim döneminde hükümetin çıkacak gazeteleri önceden denetleyeceği bildirilmiş, hazırlanan çeşitli listeler ile “grev, suikast, kargaşalık, hürriyet, vatan, Bosna, Hersek, Makedonya, Kanun-i Esasi” gibi kelimelerin kullanılması yasaklanmıştır?

Cevap

II. Abdülhamit’in istibdat döneminde, hükümetin çıkacak gazeteleri önceden denetleyeceği bildirilmiş (Topuz, 2003); hazırlanan çeşitli listeler ile “grev, suikast, kargaşalık, hürriyet, vatan, Bosna, Hersek, Makedonya, Kanun-i Esasi” gibi kelimelerin kullanılması yasaklanmıştır.


17. Soru

Hangi kanunun ilgili maddesinde “Matbuat (basın) kanun dairesinde serbesttir ve neşir edilmeden (yayınlanmadan) evvel teftiş ve muayeneye tabi değildir” ifadesiyle basın özgürlüğü anayasal güvenceye bağlanmıştır?

Cevap

1924 tarihli Teşkilâtı Esasî’ye Kanunu’nun 77. maddesinde yer alan “Matbuat (basın) kanun dairesinde serbesttir ve neşir edilmeden (yayınlanmadan) evvel teftiş ve muayeneye tabi değildir” ifadesiyle basın özgürlüğü anayasal güvenceye bağlanmıştır. 


18. Soru

Şeyh Sait ayaklanmasını takiben, hangi tarihte Takrir-i Sükûn Kanunu’nun kabul edilmesiyle sansür uygulamalarına geri dönülmüştür.

Cevap

Şeyh Sait ayaklanmasını takiben, 4 Mart 1925 tarihinde Takrir-i Sükûn Kanunu’nun kabul edilmesiyle sansür uygulamalarına geri dönülmüştür.


19. Soru

Hangi parti basın özgürlüğünü sağlamayı programına almış ve “basının dördüncü güç olduğu”na ilişkin kabulle birlikte, 21 Temmuz 1950’de yürürlüğe giren 5680 Sayılı Basın Kanunu’nu hazırlamıştır?

Cevap

14 Mayıs 1950 seçimlerini kazanarak iktidara gelen Demokrat Parti (DP), basın özgürlüğünü sağlamayı programına almış ve “basının dördüncü güç olduğu”na ilişkin kabulle birlikte, 21 Temmuz 1950’de yürürlüğe giren 5680 Sayılı Basın Kanunu’nu hazırlamıştır.


20. Soru

Basın ve hükümet arasındaki ilişkilerin bozulduğunun göstergesi olan 1954 tarihli kanun hangisidir?

Cevap

Basın ve hükümet arasındaki ilişkilerin bozulduğunun göstergesi, 1954 tarihli “Neşir Yoluyla veya Radyo ile İşlenecek Bazı Cürümler Hakkındaki Kanun”dur.


21. Soru

Hangi tarihli anayasa, “Basın hürdür; sansür edilemez” ilkesini benimsemiş ve basın özgürlüğünü sağlayacak tedbirleri uygulamada devlete sorumluluklar vermiştir?

Cevap

1961 Anayasası, “Basın hürdür; sansür edilemez” ilkesini benimsemiş ve basın özgürlüğünü sağlayacak tedbirleri uygulamada devlete sorumluluklar vermiştir.


22. Soru

1964 yılında yürürlüğe giren hangi yasa ile kamu hizmeti yayıncılığı, yasal teminat altına alınmış ve kurumun özerk bir yapıya kavuşturulması doğrultusunda adımlar atılmıştır.

Cevap

1964 yılında yürürlüğe giren Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Yasası ile kamu hizmeti yayıncılığı, yasal teminat altına alınmış ve kurumun özerk bir yapıya kavuşturulması doğrultusunda adımlar atılmıştır.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email