Çağdaş Sosyoloji Kuramları Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Daniel Bell'in sosyolojisinin temel amacı nedir?

Daniel Bell’in sosyolojisinin temel amacı “kuramdan çok toplumsal çözümlemeye” ağırlık vermesidir. Çağdaşları gibi Bell de büyük toplumsal sorunların çözümü için öngörülerde ve önerilerde bulunma eğiliminde olan bir sosyologdur.

Toplumsal önkestirim nedir?

Daniel Bell’in sosyolojisinin temel amacı “kuramdan çok toplumsal çözümlemeye” ağırlık vermesidir. Çağdaşları gibi Bell de büyük toplumsal sorunların çözümü için
öngörülerde ve önerilerde bulunma eğiliminde olan bir sosyologdur. Sosyolojide varolan bir eğilimi/yaklaşımı temsil eden bu tarz toplumsal önkestirim  olarak adlandırılmaktadır. Toplumsal önkestirim, klasik sosyoloji perspektifinin bir parçası olan, makro kuramsal perspektif ile günümüz koşullarını dile getiren, yenilenmiş “uygun” ve “kullanışlı” bir sosyoloji ilgisini harmanlar.

Daniel Bell'e göre sosyolojik kuramın yükümlülüğü nedir?

Daniel Bell için sosyolojik kuram, toplumsal yapı içindeki
kalıpları (patterns) ve bu yapının söz konusu olduğu değişimleri tanımlamakla yükümlüdür. Kuram, toplumsal eğilimleri önkestirebilecek kapasitede olmalıdır.

Daniel Bell'e göre tahmin ve toplumsal önkestirim arasındaki fark nedir?

Bell’e göre “tahmin”olayların sonuçlarını, “toplumsal önkestirim” ise tarihsel eğilim olasılıklarının ana hatlarını ortaya koymaya çalışmaktır.

Yakınlaşma teorisini açıklayınız.

Yakınlaşma teorisine göre toplumsal organizasyonların teknik ve ekonomik zorunlulukları toplumsal yapının biçimlenmesinde siyasal ideolojilerden çok daha etkilidir. Bu nedenle kapitalist ve sosyalist toplumlar giderek daha çok birbirlerine benzemektedirler. Hiç kimse Sovyetler Birliği’ndeki teknolojinin (kimya ve fiziğin) kapitalist dünyadakinden farklı olduğunu iddia edemez. “Her ikisi de ileri sanayi toplumlarının birer örneğini, üretim güçlerinin önemli ölçüde yüksek düzeyde olduğu toplum modelinin birer uygulanış biçimini ifade etmektedirler”.

Fütüroloji nedir?

Fütüroloji uzun vadeli, geniş ölçekli toplumsal ve ekonomik tahminde bulunma girişimi olarak tanımlanmaktadır.

Daniel Bell önkestirim alanlarını nasıl açıklar?

Bell önkestirim alanlarını şu şekilde sıralamaktadır: Teknolojik, demografik, ekonomik, siyasi ve toplumsal önkestirim.

Daniel Bell'e göre ideoloji nedir?

Daniel Bell’e göre ideoloji seküler bir dindir: hayatın tüm yönlerini dönüştürmeye çabalayan, “tutkuyla aşılanmış” bir düşünce setidir.

Daniel Bell, ideolojilerin neden bittiğini düşünmektedir?

Bell bugün ideolojilerin bittiğini vurgular. Bunun üç nedeni vardır: 1) Sosyalist rejimlerin kendi halklarına karşı uyguladıkları şiddet içerikli baskılar, 2) Kapitalist pazarın en olumsuz etkilerinin iyileştirilmesi ve refah devletinin ortaya çıkışı, 3) İnsan doğasının mükemmel olduğunu vurgulayan romantik felsefelerin yerine insanlığın varoluşuna Stoacı yaklaşan yeni felsefelerin ortaya çıkışı. Bell zaman içerisinde radikal bütün ideolojilerin ve destekleyicilerinin inandırıcılıklarını ve ikna güçlerini yitirdiklerini düşünmektedir.

Bell'e göre liberalizm ve sosyalizm insanları harekete geçirme özelliğini neden yitirmiştir?

19. yüzyıldaki iki büyük siyasal ideoloji olan liberalizm ve sosyalizm 1950’lerin ortamında, sanayi toplumlarında yaşayan insanlar için “harekete geçirme yeteneğini kaybetmiş”tir. Bell’e göre iki büyük ideolojinin “harekete geçirme yeteneğini kaybetmiş” olmasının iki nedeni vardır: Birincisi, ideolojilerin çatışmasının iktisadi bunalımı ve siyasal baskıyı önleyememesi, ikincisi ise refah devleti uygulamalarının kapitalizme getirdiği uyarlamalardır.

Sanayi sonrası toplum kavramı ne zaman ortaya çıkmıştır?

Her ne kadar sanayi sonrası toplum veya postendüstriyel toplum kavramı Daniel Bell ile özdeşleştirilmiş olsa da aslında bu kavramın ilk kullanımı 1914’te Coomaraswamy ve Petty’nin Endüstri Ötesi Denemeleri makalelerinde kullanılmıştır.

Bell, sanayi sonrası toplumu kaç alana bölerek inceler?

Bell, sanayi sonrası toplumu analiz edebilmek için onu toplumsal yapı, siyaset ve kültür olmak üzere üç temel alana böler.

Literatürde hangi araştırmacılar sanayi sonrası toplum kavramına yönelik başka hangi kavramları kullanmışlardır?

Amittai Etzioni “modernlik-sonrası çağ” (postmodern era), George Lichtheim “burjuvasonrası toplum” (post-bourgeois society), Herman Kahn “ekonomi-sonrası toplum” (post-economic society), Murray Bookchin “kıtlık-sonrası toplum” (post-scarcity society), Kenneth Boulding “uygarlık-sonrası toplum” (post civilized society), Daniel Bell “post-endüstriyel toplum” (post-industrial society), Peter Drucker “bilgi toplumu” (knowledge society), Paul Holmes “kişisel hizmet toplumu” (the personal service society), Ralf Dahrendorf “hizmet-sınıflı toplum” (the service class society) veya “kapitalizm sonrası toplum” (post-kapitalist toplum), Zbigniew Brzezinski “teknokratik çağ” (teknokratik çağ), Masuda “enformasyon toplumu” (enformasyon toplumu) ve Manuel Castells “network toplumu” (network society).

Sanayi öncesi toplumu açıklayınız.

Sanayi öncesi toplumda genel olarak doğadan kaynakları dönüştürmeye dayalı bir uğraş ve mücadele söz konusudur. Sosyolojide yaygın olarak kabul edilen şekliyle sanayi öncesi toplum avcı-toplayıcı toplum ve tarım toplumu olarak ayrıştırılarak tanımlanmaktadır. Cinsiyete dayalı iş bölümünün olduğu bu toplum tipinde ekonomik etkinliklerde birincil sektör meslekleri ve endüstrileri (avcılık, yiyecek arama, çiftçilik, balık tutma, maden çıkarma, ormancılık) hâkimdir. İktisadi etkinlik görenek ve geleneklere göre yürütülür, toprağın ve kaynakların arzında önemli kısıtlamalarla karşı karşıya kalınır. Ekonomik etkinliğin seviyesi mevsimlere ve talepteki küresel dalgalanmalara göre değişiklik göstermektedir. Toplumsal yaşamın birimi ise geniş hane yapısıdır. Bu yapı el emeğini ve çoğunlukla göreli olarak çok sayıda eviçi hizmetçi kullanımını kapsamaktadır.

Sanayi toplumunu açıklayınız.

Sanayi toplumunda gelişmiş makinelerle ve karmaşık örgütsel ve yönetsel süreçlerle bir uğraş veya mücadele söz konusudur. Sanayi sonrası toplumun aksine sanayi toplumu insan-makine ilişkilerini merkeze alan, doğal çevrenin teknik çevreye dönüşümü için enerji harcayan bir toplumdur. Ekonomik etkinlik imalat sanayine ve maddi malların işlenmesi sürecine odaklanmıştır. Önemli meslekler ikincil sektör meslekleri olan, yarı-vasıflı fabrika işçisi ve mühendisliktir. Sanayi toplumundaki başlıca ekonomik sorun imalat sanayi girişimlerini kurmak için yeterli sermayenin harekete geçirilememesidir. Öte yandan en temel toplumsal sorun ise tabakalaşma sistemindedir. Sanayi toplumunu fabrikalar, makine teknolojisi, imalat sektörü, örgütlü emek karakterize etmektedir. Sanayi toplumunda çok önemli bir yer tutan enerji üretimi ve kullanımı, makine teknolojisi ile rasyonel bir şekilde birleştirildiğinde ortaya çıkan üretim artışı, verimlilik ve kâr bu toplumun en çarpıcı özelliğidir. Ekonominin ve ilerlemenin taşıyıcısı, bu anlamda üretim artışı ile gerçekleştirilen kârdır. Ayrıca fabrikalarda çalışan mavi yakalı sanayi işçileri, bu işçilerin örgütlü yapısı sanayi toplumunun önemli bileşenlerindendir.

Sanayi sonrası toplumu açıklayınız.

Sanayi sonrası toplumda ise Bell’e göre, temel mesele (uğraş) öteki insanlardır. Bu toplum tipinde bazı insanlar diğerlerine hizmet sağlamaktadırlar ve bu hizmeti sağlayanlar genel olarak diğerlerinden çok daha bilgili, uzman kişilerdir. Bu da genel olarak onlara büyük avantajlar sağlamaktadır. Diğer iki toplum tipinin aksine sanayi sonrası toplum makine teknolojisinin yanı sıra enformasyona dayalı “entellektüel teknoloji”nin yükseldiği bir toplumdur. Sanayi sonrası toplum üç sektörden endüstriler barındırır: ulaştırma ve hizmetlerin olduğu üçüncül endüstriler; ticaret, finans ve sermaye değişiminin olduğu dördüncül endüstriler; sağlık, eğitim, araştırma, kamu yönetimi ve boşzaman faaliyetlerinin olduğu beşincil endüstriler.

Sanayi sonrası toplumda en önemli sorun nedir?

Sanayi sonrası toplumda, enformasyonun üretimi en başat sorun olduğu için bilim en önemli enformasyon kaynağıdır. Ayrıca bilimsel kuruluşların, üniversitelerin ve araştırma enstitülerinin organizasyonları da önemli bir sorundur. Ulusların gücü bilimsel kapasitelerine bağlıdır. Bu nedenle sanayi sonrası toplumda bilime verilen devlet desteklerinin türleri ve doğası, bilimin siyasallaşması, bilim kurulları tarafından işin örgütlenişinin sosyolojik sorunlarının hepsi merkezi siyasal sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır

Sanayi sonrası toplumlarda üretim biçimi nasıl değişmiştir?

Bu yeni toplum yapısını karakterize eden en önemli unsurlardan biri artık imalat sanayi üretiminin başlıca üretim olmamasıdır. İmalat sanayinin yerine ticaret, finans, sigorta, gayrimenkul, bireysel profesyonel hizmetler ile alım satım, onarım hizmetleri ve genel devlet işlerini kapsayan hizmet sektörü toplam üretim içinde daha büyük bir paya sahiptir. Sanayi toplumunda yaygın bir biçimde varolan mal üretiminden hizmet üretiminin yaygın hale gelmesi en çarpıcı unsurlardan biridir.

Sanayi sonrası toplumlarda toplumsal sınıflar nasıl bir değişim göstermiştir?

Sanayi sonrası toplumda belirginleşen ikinci önemli değişim toplumsal sınıflarda gözlenen farklılaşmadır. Sanayi toplumlarında yarı vasıflı işçilerin, diğer bir ifadeyle mavi yakalı işçilerin oranı fazlayken sanayi sonrası toplumda eğitim, idare, büro işlerinin artışıyla beyaz yakalı işçilerin sayısı hızla artmıştır. Sanayi sonrası toplumda insanların nerede çalıştıklarından ziyade ne tür işler yaptıkları mesleki işbölümü açısından önemli değişiklikleri beraberinde getirmiştir.

Sanayi sonrası toplumların genel karakteristikleri hangi başlıklar altında incelenebilir?

1. Ekonomik yapıdaki dönüşüm
2. Yükselen yeni sınıflar
3. Bilginin artan rolü
4. Enformasyon teknolojileri
5. Sanayi sonrası toplumun diğer karakteristikleri