Türk Siyasal Hayatı Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Osmanlı İmparatorluğu tarihinde anayasal nitelikte ilk belge nedir?

1808 tarihli Sened-i İttifak olarak kabul edilir.

Sened-i İttifak'ın içeriği nedir?

Bir giriş, yedi şart (madde) ve bir zeyl’den (ek) oluşan bu belge, bir yanda merkezi gücü temsil eden aktörler, diğer yanda merkez-dışı çevre güçleri temsil
eden âyanlar arasında yapılan iki taraflı bir anlaşmadır ve bu özelliğiyle misak (sözleşme) niteliğindedir.

Gülhane Hattı Hümayunu (Tanzimat Fermanı) nedir?

Ferman niteliğindedir. Padişah, tebaasına birtakım haklar bahşetmiş, bunlara uyacağına dair yemin etmiş, ancak bunlara uyulmamasını herhangi bir yaptırıma bağlamamıştır.

Gülhane Hattı Hümayunu'nda hangi konulara yer verilmiştir?

Kanunların üstünlüğüne vurgu yapılan metinde, can güvenliği, şeref, haysiyet ve ırzın korunması, aleni yargılanma hakkı, askerlik hizmetlerinde adalet ve eşitlik, mali güce göre vergi alınması ilkesi, devlet harcamalarının kanunla yapılması ve
denetlenmesi, mülkiyet hakkı, müsadere yasağı ve eşitlik ilkesi gibi konular yer almaktadır.

Islahat Fermanı ne zaman ilan edilmiştir?

1856 yılında yapılan Paris Konferansı öncesinde bazı Avrupa Devletlerinin baskısıyla ilan edilmiştir.

Islahat Fermanı'nın amacı ve içeriği nedir?

Belgenin asıl amacı Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında tam bir eşitlik sağlanmasıdır. Adalet, vergi, askerlik, eğitim gibi birçok alanda gayrimüslimler aleyhine olan eşitsizliklere son verilmiştir.

İlk anayasa olan Kanun-i Esasi ne zaman kabul ve ilan edilmiştir?

23 Aralık 1876’da padişah tarafından kabul ve ilan edilmiştir.

Kanun-i Esasi’de devletin şekliyle ilgili maddeler nelerdir?

Kanun-i Esasi’ye göre, ülkesiyle bölünmez bütün olan Osmanlı Devleti’nin resmi dili Türkçe, başkenti İstanbul’dur. Saltanat ve hilafet hakkının Osmanoğulları soyuna ait olduğu devletin dini İslam’dır.

Kanun-i Esasi'de temel hak ve özgürlüklere ilişkin geliştirmeler nelerdir?

Temel hak ve özgürlükler ile mahkemelerin statüsü ve yargısal güvencelere ilişkin hükümlerde Tanzimat dönemi kazanımları korunmuş, hatta bu kazanımlara önemli katkılar yapılmıştır. Oldukça geniş bir temel hak kataloğunun yanı sıra, yargı yetkisinin tamamen bağımsız mahkemelere bırakıldığı görülmektedir.

1909 değişiklikleri kim tarafından yapılmıştır?

Milletin temsilcileri tarafından yapılmış, padişah sadece kabul edip onaylamıştır.

1909 değişiklikleri ile nasıl adımlar atılmıştır?

Devletin monarşik ve teokratik yapısı korunurken, padişahın gerçekten sınırlanması yönünde adımlar atılmıştır. Artık en önemli kurum Meclis-i Mebusan’dır.

Teşkilat-ı Esasiye Kanunu nedir?

20 Ocak 1921’de BMM tarafından kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 23 madde ve bir de madde-i münferideden (ayrık maddeden) oluşan kısa çerçeve anayasa niteliğinde bir belgedir.

1921 Anayasasının dikkat çekici özellikleri nelerdir?

Osmanlı Devleti resmen son bulmadığı halde, onunla aynı topraklar üzerinde bir Türkiye Devleti’nden bahsetmesi ve bu devletin Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunduğunu bildirmesidir. Diğer önemli özelliği ise egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunun belirtilmesidir.

1924 Anayasası'nın temel özellikleri nelerdir?

20 Nisan 1924’de kabul edilen Anayasanın temel özelliklerine bakıldığında, ilk maddede Türkiye Devleti’nin cumhuriyet ile yönetildiğine ilişkin hükmün yer aldığını ve bu maddenin değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceği ilkesinin kabul edildiği görülmektedir. Egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunun belirtilmesi ile millet egemenliğine gönderme yapılırken, egemenliğin kullanımı millet adına
Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bırakılmıştır. Meclis yasama yetkisini bizzat, yürütme yetkisini ise kendi seçtiği cumhurbaşkanı ve onun belirlediği bakanlar
kurulu eliyle kullanacaktır. Yargı yetkisi ise, yine millet adına bağımsız mahkemelerce kullanılacaktır.

1924 Anayasası temel hak ve özgürlükler alanında nasıl bir anlayaşa sahiptir?

Bireyci ve liberal bir anlayışa sahiptir. Özgürlüklerin sınırı, başkalarının özgürlükleridir.

1961 Anayasası hangi alanlarda kendinden önceki anayasalardan ayrılmaktadır?

Bu metin özellikle üç alanda kendisinden önceki anayasalardan ayrılmaktadır. Bunlar temel hak ve özgürlükler, devlet iktidarının bölüştürülmesi ve anayasanın üstünlüğü ilkesinin koruma altına alınması olarak sayılabilir.

1961 Anayasası'nda temel hak ve özgürlüklere yönelik tutum nasıldır?

1961 Anayasası devlet karşısında bireyi ön planda tutmuştur. Daha önceki anayasalarda da büyük oranda yer alan klasik hak ve özgürlükler ayrıntılı olarak
düzenlenmiş ve bu hakların öznesi “Türkler” değil “herkes” olarak belirlenmiştir.

1982 Anayasası'nın temel özellikleri nelerdir?

1982 Anayasasının temel özelliklerine bakıldığında otorite-özgürlük dengesinde otoriteden yana olduğu, devlet organları arasında yürütmeyi, yürütme içinde de cumhurbaşkanını güçlendiren ve 1961 Anayasasına göre daha az katılımcı bir demokrasi modelinin benimsenmiş olduğu görülür.

1982 Anayasası'nda hangi yıllarda değişiklik yapılmıştır?

1982 Anayasasında bugüne kadar 20 kez değişiklik yapılmış, TBMM tarafından kabul edilen bir tanesi ise halk oylamasında reddedilmiştir. Bunlar arasında en kapsamlı değişiklikler 1995, 2001, 2007, 2010 ve 2017 yıllarında yapılanlardır. Bütün bu değişikliklerden sonra, 1982 Anayasası ilk metninden oldukça farklıdır.

2017 Değişikliği'nin (20. Değişiklik: RG. 11.02.2017) önemi nedir?

Osmanlı-Türk anayasal gelişmelerinde ciddi bir kırılmaya işaret eden bu değişiklik, bir tür başkanlık sistemi olarak nitelendirilen “Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini” getirmek amacıyla yapılmıştır.