Temel Bakım Hizmetleri Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geriatrik yaş grubunu nasıl tanımlamaktadır?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geriatrik yaş grubunu 65 yaş ve üzeri olarak tanımlanmıştır.

Ülkemizde yaşlı nüfusu oranları nelerdir?

Yaşlı nüfusun artmasının yanı sıra doğuştan itibaren beklenen yaşam süresi de artmaktadır. Türkiye’de 2009 yılı itibarıyla doğuştan itibaren beklenen yaşam süresi 73,4 yıl olup bu değer erkekler için 71,5 ve kadınlar için 76,1’dir. Nüfus oranlarının dışında hastane hizmetlerinin ve akut hospitalizasyonların % 36’sını ve sağlık harcamalarının %50’lere yaklaşan kısmını 65 yaş üstü hastalar kullanmaktadır.

Sosyal gerontoloji nedir?

Sosyal gerontoloji, yaşlıların ve yaşlanmanın toplumsal yapıyı nasıl etkilediği ve bu etkiden nasıl etkilendiğini inceleyerek kuramsal bir çerçeve oluşturmayı amaçlayan bir disiplindir.

Yaşlılara yönelik verilen hizmetleri genel olarak hangi başlıklar altında toplanır?

- Barınmaya ilişkin hizmetler, - Gündüz bakımı ve destek hizmetleri, - Boş zaman değerlendirilmesine yönelik faaliyetler, - Çalışma yaşamı ve ekonomik sorunlara ilişkin hizmetler.

Ülkemizde yaşlı bakımı verecek personel ya da birey ile ilgili olarak nitelik ve nicelik açısından en büyük sorun nedir?

Ülkemizde yaşlı bakımı verecek personel ya da bireyin nitelik ve nicelik açısından yetersizliği önemli bir sorundur. Bu mevcut durumda özveri ile çalışan ve kendini geliştirmeye çalışan personel olmadığı anlamında yorumlanmamalıdır. Ancak özellikle huzurevlerinde ve bakımevlerindeki personel sayımız ve personelin yararlandığı hizmet içi eğitimler ve mezuniyet sonrası eğitimler konusunda önemli eksikler vardır. Bakımevlerinde çalışan personelin interdisipliner bir ekip oluşturması, bakımevindeki yaşlı bakımının kalitesinin arttırılmasının ilk şartıdır. Bugün gördüğümüz uygulama bakımevi personelinin bir arada çalışma, ekip olarak hareket etme konusunda sorunların görülebildiği gerçeğidir.

Temel bakımın planlanmasında hangi başlıklar önem kazanmaktadır?

- bireysel Temel gereksinimler ve tanımlar - Bakım uygulamalarının yürütülmesinde Temel kurallar - Alışkanlıkların ortaya konması - Temel Bakım yürütürken Sık karşılaşılan kısıtlılıklar - Bireye özgü Bakım planlaması - Planlanan bakımla ilgili Bilgiyi sunma ve iletişim yolları - Bakım planı ile ilgili Gerekli dokümanı hazırlama ve doldurma - Bakım planının yürütülmesi sırasında teknolojiyi kullanma ve Geliştirme - Ölüm anında yanında olma

Kronolojik yaş bakım ihtiyacının belirlenmesinde tek başına yeterli midir?

Her yaşlının bakım ihtiyacı farklıdır. Kronolojik yaş bakım ihtiyacının belirlenmesinde tek başına bir anlam ifade etmemektedir. Önemli olan yaşlının bağımsızlık derecesidir. Bunun anlaşılması da her yaşlının bireysel gereksinim ve ihtiyaçlarının belirlenmesi ile olmaktadır. Yaşlının nerede yaşadığı ve kiminle yaşadığı son derece önemlidir. Yine yaşlının eğitim durumu ve sosyoekonomik durumu bireysel gereksinimler konusunda belirleyicidir. Ancak temel bakımda, barınma, yemek yapma ve yeme, temel ve enstrümantal günlük yaşam aktivitelerini yapma yer almaktadır. Tek başına yaşayan ve demansı olan bir yaşlının yemek hazırlamasındaki zorluk ve tehlikeler veya günde 8-10 çeşit ilaç kullanan bir yaşlının ilaca ulaşmasındaki sorunlar ve ilaç kullanımında yardım ihtiyacı gereksinim olarak o yaşlıda diğerlerinden daha önemli olabilir. Dolayısı ile tüm olası gereksinimler her yaşlı için farklı olabilir.

Yaşlı hastanın kendine bakım kapasitesi günlük yaşam aktivitelerinin değerlendirilmesiyle ölçülür. Bu ölçümler nelerdir?

- Günlük yaşam aktiviteleri Temel (GYA) - Enstrümantal Günlük yaşam aktiviteleri (EGYA)

Temel günlük yaşam aktivitelerinin test başlıkları nelerdir?

- Banyo - Giyinme - Transfer - Tuvalet - beslenme - Kontinans

Enstrümantal günlük yaşam aktivitelerinin test başlıkları nelerdir?

- Telefon kullanma - alışveriş - Yemek hazırlama - Ev korunması - Transport - Medikasyonlar - Finans

Bu alanların test edilmesi için geliştirilen ve en sık kullanılan ölçek hangisidir?

Barthel’in Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeğidir. Bu testin amacı hastanın günlük işlerinde ne yaptığını kaydetmektedir. Hastanın ne yapabileceğini öğrenmek hedeflenmemiştir. Değerlendirilen işler gayta kontinansı, idrar kontinansı, beslenme, yıkanma (yüz yıkama, saç bakımı, tıraş dahil olmak üzere), giyinme, transfer, tuvalet kullanma, mobilite, basamak çıkma ve banyodan oluşmaktadır. Hastanın bu işleri bağımsız veya yardımlı yapmasına göre puanlanır. Alınan skor bağımsızlık derecesini gösterir, ne kadar az puan alınırsa temel günlük yaşam aktiviteleri o kadar bağımsız yapılmaktadır.

Lawton-Broody Enstrümantal Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği (EGYA) nasıl kullanılmaktadır?

Lawton-Broody Enstrümantal Günlük Yaşam Aktiviteleri Ölçeği (EGYA) ise işlemleri hastanın ne derece bağımsız yerine getirdiğine göre puanlandırılır. Toplam puan 17’dir. Alınan puan bağımsızlık derecesini gösterir, aktiviteleri yerine getirmedeki bağımsızlık derecesi arttıkça alınan puan da artar. Bu testlerin sadece ilk değerlendirmede uygulanması değil, belli aralıklarla tekrarlanması önerilmektedir.

Yaşlının tıbbi bakımı, üç kısımda incelenebilir. Bunlar nelerdir?

- Yaşlının akut - Yaşlının subakut - Yaşlının Kronik bakımı

Yaşlının akut bakımını açıklayınız?

Akut bakım, yaşlının hastanede bakımını içermektedir. Akut bakım ünitelerinin (geriatrik değerlendirme üniteleri) amacı, medikal tedavi vermenin yanında multidisipliner işbirliği ile fonksiyonel bağımsızlığın idamesi sağlamak, çok yönlü bir taburculuk planı çizmektir.

Yaşlının subakut bakımını açıklayınız?

Subakut bakım, uzun dönem bakım evlerinde kısa bir süre kalması planlanan hastaları içermektedir. Amaç, iyileştirme, kompleks bir medikal bakım ve/veya yara bakımı içindir. Bu kişiler, genelde hastanelerden yeni taburcu edilmiş olup hemşirelik bakımına ihtiyaç duymaktadır.

Yaşlının kronik bakımını açıklayınız?

Kronik bakım multiple kronik hastalıkları olan ve toplumda yaşamayı tek başına başaramayan yaşlılara uygulanmaktadır. Bir de özel bakım vardır ki taburculuk planı olmayan, demans bakımı, diyaliz, hospis bakımına ihtiyaç duyan yaşlılar içindir ve eğitilmiş personel gereklidir.

Subakut ve kronik bakımın temel hedefleri nelerdir?

- Fonksiyonel yetersizliğin korunması, - Bilişsel durumun takibi, - Hayat kalitesinin yükseltilmesi, - Hastalıkların önlenmesi, - Sağlığın korunmasıdır

Yaşlılıkta rutin toplumsal hizmetlere ulaşmakta güçlük yaşanmasına örnek veriniz.

Yaşlılıkta rutin toplumsal hizmetlere ulaşmakta güçlük yaşanması. Örneğin, kiralık ev bulma sıkıntısı, kiralarının yatırılmasında, emekli aylıklarının alınmasında, değerlendirilmesinde, sosyal sigortalardaki işlerinin izlenmesinde yaşanan sıkıntılar

Bireye özgü bakım planlaması neden yapılmalıdır?

Bakım yaşlının ihtiyaçlarına, alışkanlıklarına ve tercihine göre olabildiğince bireyselleştirilmelidir. Diyabet hastası, demans hastası, depresyon hastası, yatalak inme hastası, yalnız hasta, çok ilaç içen yaşlı hepsi farklı bakımlara ihtiyaç duyan yaşlı örnekleridir. Bu sebeple bireye özgü bakım planlaması yapılmalıdır. Bu bakımın sonuçlarını da olumlu etkileyecektir. Diyabet hastasında yemeklerinin hazırlanmasından sıklığına, ilaçlarının alınmasına bireysel birçok farklılık olacaktır ve bu da bakımın başarısını etkilemektedir.

Bakım planın anlatılmasında dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

- Yaşlının anlayacağı, duyacağı, göreceği bir ortamda bakımın nedenleri, tipi, amacı yaşlıya ve varsa yakınlarına birlikte ve ayrı ayrı anlatılmalıdır. - Etik değerler son derece önemlidir. Yaşlının özsaygısının zedelenmemesi ve desteklenmesi önemlidir -

Teknoloji yaşlı bakımında neden önemlidir?

Teknoloji yaşamın birçok alanında olduğu gibi yaşlı bakımında çok önemlidir. Daha yaşlıya ulaşma ve iletişimden başlayarak telefon, bilgisayar gibi kayıt sistemlerinin olması önemlidir. Bakım ile ilgili sistemin organizasyonunda da teknolojik gelişmeler takip edilmelidir. Özellikle evde ve hastanede bakım sistemlerinde hatta toplumda yaşayan yaşlılarda ev güvenliği veya yaşlı güvenliği ile ilgili alarm sistemleri, bilgilendirme sistemleri bakımın ve planın bir parçası olmalıdır.

Yaşamının sonuna yaklaşmış hastaların bakımı konusunda basamaklı bir yaklaşım geliştirilmelidir. Bu basamaklar nelerdir?

1. Hastanın sona yaklaştığının fark edilmesi 2. Bakımın amaçlarının netleştirilmesi ve açıklanması, 3. Bakımın planlanması 4. Planın uygulanması 5. Tedavinin etkinliğinin ve semptomların şiddetinin değerlendirilmesi 6. Değişiklik olmaması veya başarı durumunda tedaviye devam edilmesi/ Yeni bir problemle karşılaşılması veya başarısızlık durumunda yeni bir tedavi seçeneği aranması/ Ölümün gerçekleşmesi durumunda sağlık personelinin üzerine düşen görevlerin yerine getirilmesi.

Bakımın her aşaması dikkatli bir şekilde nasıl planlanmalıdır?

- Öncelikle semptomların belirlenmesi ve iyileştirilmesi gereklidir. - Şikâyetlerin sebepleri belirlenmeli, geri döndürülebilir sebepler tedavi edilmelidir. - Sürekli semptomlar için düzenli, epizodik semptomlar için ise lüzumu halinde kullanılacak ilaçla

Yaşam sonunda bakım planlanırken karar verilmesi gereken hassas konular nelerdir?

1. Agresif tedavilerden kaçınılmalıdır. Yaşlıda agresif kemoterapi veya kemoterapiye dirençli ilerlemiş kanserde kemoterapi verilmesi buna örnektir. 2. Eksik tedavi yapılmamalıdır. Yaşam kalitesini düzeltecek tedaviler aksatılmamalıdır. 3. Tedavinin kâr-zarar oranı dengelenerek karar verilmelidir. 4. Semptomların tedavisi yeterli yapılmalıdır. 5. Medikal endikasyon, yaşam kalitesi, hasta ve ailenin istekleri gözden geçirilerek karar verilmelidir. 6. Kardiyopulmoner resusitasyon (CPR), mekanik ventilasyon, diyaliz, parenteral beslenme ve hidrasyon gibi invaziv işlemlere yukarıda belirtilen şekilde karar verilmelidir.

Beklenen ölüm sonrasında nelere dikkat etmek gerekir?

Beklenen ölüm karşısında üzüntü ve yas anlaşılmalı, bu konuda hasta ve ailesine destek verilmelidir. Hasta ve yakınları birbirlerine veda edebilmeleri ve birlikte vakit geçirebilmeleri için ölümün yakın olduğu konusunda bilgilendirilmelidirler. Aile bireylerine destek ve bakım sağlanmalıdır.

Yaşamın sonuna doğru hastaların bakım ihtiyaçları neden artmıştır?

Yaşamın uzaması ve pek çok kişinin bir veya daha çok dejeneratif ve sakatlığa sebep olan hastalıkla ileri yaşlara ulaşması sonucunda yaşamın sonuna doğru hastaların bakım ihtiyaçları artmıştır. Yaşam sonundaki bakımın özellikleri ve sona doğru yaklaşırken verilecek kararlar özellik arz eden konulardır. Yaşam sonundaki ölmek üzere olan hastanın bakımı ve verilecek kararlar medikal bakım, hemşirelik bakımı, etik ilkeler, kanunlar ve ekonomi açısından karmaşık bir durum arz eder. Bu konuyla ilgili pek çok soru üzerinde tartışmalar devam etmektedir ve tam bir konsensusa varılamamıştır.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO)'nun tanımladığı geriatrik yaş kaçtır?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geriatrik yaş grubunu 65 yaş ve üzeri olarak
tanımlanmıştır

İnsanların artık daha uzun yaşadığını gösteren verileri Türkiye'ye göre nasıl örneklersiniz?

Ülkemizde 2000 yılında yapılan nüfus sayımında 65 yaş ve üzeri nüfus tüm
nüfusun %5.7’si iken 2007’de bu oran %7.1, 2009’da %6.9 ve son olarak Türkiye İstatistik Kurumunun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 verilerine göre bu oran % 7.2’dir (5.327.736 kişi). Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan verilere göre yaşlı nüfusun 2015 yılında 8.4 milyon, 2025
yılında ise 12 milyon olacağı tahmin edilmektedir.

Yaşın ilerlemesiyle birlikte kişilerde hangi bakımlardan değişiklikler söz konusudur?

Yaşın ilerlemesiyle birlikte fizyolojik, psikolojik, emosyonel, bilişsel, sosyal alanlarda değişiklikler oluşabilmekte, bireyin fonksiyonel kapasitesi azalırken kronik hastalıklar artmaktadır.

Sosyal gerontoloji nedir?

Sosyal gerontoloji, yaşlıların ve yaşlanmanın toplumsal yapıyı nasıl etkilediği ve bu etkiden nasıl etkilendiğini inceleyerek kuramsal bir çerçeve oluşturmayı amaçlayan bir disiplindir.

Sosyal-gerontoloji kavramı nasıl ortaya çıkmıştır?

Geriatri ve Gerontoloji’nin gelişimi paralelinde 1954 yılında Clark Tıbbitts’in “yaşlıların toplumsal ve kültürel çevreden soyutlanmadan incelenmesine” ilişkin görüşü ile sosyal-gerontoloji kavramını ortaya çıkmıştır.

Yaşlılara yönelik verilen hizmetler kaça ayrılır?

Yaşlılara yönelik verilen hizmetleri genel olarak barınmaya ilişkin hizmetler, gündüz bakımı ve destek hizmetleri, boş zaman değerlendirilmesine yönelik faaliyetler, çalışma yaşamı ve ekonomik sorunlara ilişkin hizmetler olarak 4 başlık altında toplanabilir.

Temel bakımın planlanmasında ölçüt nedir?

Yaşlının, evde, hastanede, kurumda nerede değerlendirildiğine göre temel bakımın planlanması değişmektedir. Kurumsal bakım, evde bakım, toplumda değerlendirme, hastanede bakım farklıdır ve her birinde sosyal hizmet uzmanının görevleri vardır.

Yaşlı bakımında tespit edilecek noktalar nelerdir?

Yaşlının hijyenik bakım ihtiyacı var mı tespit edilmelidir. Beslenme, boşaltım, hareket, ekonomik, giyinme ve vücut ısısının korunması, yardımcı cihaz kullanımı, ilaç kullanımının düzenlenmesi alanlarındaki gereksinimleri özellikle tespit edilmelidir.

Yaşlı hastanın kendine bakım kapasitesi nasıl anlaşılır?

Yaşlı hastanın kendine bakım kapasitesi günlük yaşam aktivitelerinin değerlendirilmesiyle ölçülür.

Günlük yaşam aktiviteleri kaç bölümde incelenebilir?

Günlük yaşam aktiviteleri temel (GYA) ve enstrümantal günlük yaşam aktiviteleri (EGYA) olmak üzere 2 gruba ayrılır.

Temel günlük yaşam aktivitelerini nasıl örneklersiniz?

Banyo, giyinme, transfer ,tuvalet, beslenme ve kontinans temel günlük yaşam aktivitelerine örnek teşkil etmektedir.

Enstrümantal günlük yaşam aktivitelerini nasıl örneklersiniz?

Telefon kullanma, alışveriş, yemek hazırlama,ev korunması, transport,medikasyonlar ve finans enstrümantal günlük yaşam aktivitelerini örneklemektedir.

Geriatrik değerlendirme yapılan tüm yaşlılara sorulması gereken soru nedir?

Geriatrik değerlendirme yapılan tüm yaşlılara son 6 ay içinde düşüp düşmedikleri sorulmalıdır.

Yaşlının tıbbi bakımı kaç bölümde incelenir?

Yaşlının tıbbi bakımı, yaşlının akut, subakut ve kronik bakımı şeklinde üç kısımda incelenebilir.

Akut bakım nedir?

Akut bakım, yaşlının hastanede bakımını içermektedir. Akut bakım ünitelerinin (geriatrik değerlendirme üniteleri) amacı, medikal tedavi vermenin yanında multidisipliner işbirliği ile fonksiyonel bağımsızlığın idamesi sağlamak, çok yönlü bir taburculuk planı çizmektir.

Subakut bakımdan ne anlaşılmaktadır?

Subakut bakım, uzun dönem bakım evlerinde kısa bir süre kalması planlanan hastaları içermektedir. Amaç, rehabilitasyon, kompleks bir medikal bakım ve/veya yara bakımı içindir. Bu kişiler, genelde hastanelerden yeni taburcu edilmiş olup hemşirelik bakımına ihtiyaç duymaktadır.

Kronik bakım nedir?

Kronik bakım ise multiple kronik hastalıkları olan ve toplumda yaşamayı tek başına başaramayan yaşlılara uygulanmaktadır. Bir de özel bakım vardır ki taburculuk planı olmayan, demans bakımı, diyaliz, hospis bakımına ihtiyaç duyan yaşlılar içindir ve eğitilmiş personel gereklidir.

Yaşlının bakımını etkileyen faktörlerden üç tanesini yazınız.

Tuvalet alışkanlıkları, idrar ve gayta tutamama sorunları, ishal kabızlık gibi sindirim sistem alışkanlıkları bakımı etkileyen faktörlerdendir. 

Eşitlik prensibi nedir? 

Bir bireyin ilgi, saygı ve koruma hakkı yaşla birlikte azalmaz. Geriatrik tıp ve etik prensipler açısından bu en önemli ilkedir. Her bir birey, toplumun ilgisini, saygısını ve korumasını diğer bireylerle eşit olarak hak etmektedir. Buna eşitlik prensibi denir.

Yaşlılıkta rutin toplumsal hizmetlere ulaşmakta güçlük yaşanmasını nasıl örneklersiniz?

Örneğin, kiralık ev bulma sıkıntısı, kiralarının yatırılmasında, emekli aylıklarının alınmasında, değerlendirilmesinde, sosyal sigortalardaki işlerinin izlenmesinde yaşanan sıkıntılar.

Bakım planın sunulurken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta nedir?

Bunu sunarken etik değerler son derece önemlidir. Yaşlının özsaygısının zedelenmemesi ve desteklenmesi önemlidir.

Yaşlının kabülünde ,bakımın takibinde ve sonrasında gerekli dökümanlarda yer alması gereken bilgiler nelerdir?

Döküman çalışılan ve bakımın verildiği tip, yer ve sisteme göre değişebilir ancak kendi içerisinde standart bir yapısı olmalıdır. Özellikle duygudurum, mental durum, fiziksel hastalıklar, ilaçlar, beslenme durumu, günlük yaşam aktiviteleri, enstrümental günlük yaşam aktiviteleri, yaşlının demografik özellikleri, alışkanlıkları, aile desteği, sosyoekonomik ve eğitim durumu mutlaka dökümanda yer almalıdır.

Yaşlı bakımında  teknoloji kullanımıyla ilgili  sorun nedir?

Burada önemli sorunlardan biri de yaşlının eğitim durumunun veya adaptasyon durumunun da teknoloji kullanımına uygun olması veya bu konularda da yaşlıya  eğitim verilmesi, gösterilmesi gerekliliğidir.

Yaşamının sonuna yaklaşmış hastaların bakımında nasıl bir yol izlenmelidir?

Yaşamının sonuna yaklaşmış hastaların bakımı konusunda basamaklı bir yaklaşım geliştirilmelidir. Bu basamaklar aşağıdaki gibidir:

Hastanın sona yaklaştığının fark edilmesi
2. Bakımın amaçlarının netleştirilmesi ve açıklanması
3. Bakımın planlanması
4. Planın uygulanması
5. Tedavinin etkinliğinin ve semptomların şiddetinin değerlendirilmesi
6. Değişiklik olmaması veya başarı durumunda tedaviye devam edilmesi/ Yeni bir problemle karşılaşılması veya başarısızlık durumunda yeni bir tedavi seçeneği aranması/ Ölümün gerçekleşmesi durumunda sağlık personelinin üzerine düşen görevlerin yerine getirilmesi.