Temel Sağlık Hizmetleri Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

İlaçlar hangi amaçlarla kullanılmaktadır?

İlaçlar hastalıklardan korunma, hastalıkları tedavi etme, tanı koyma, hastalık semptomlarını azaltma gibi değişik amaçlarla kullanılmaktadır.

Akılcı ilaç kullanımı konusu hangi meslek gruplarını ilgilendirir?

Akılcı ilaç kullanımı konusu hekimler, eczacılar, hemşireler ve ilaç uygulayan diğer sağlık personelini ilgilendirir. Ancak halkın da bu konuda eğitiminin önemi büyüktür.

Akılcı ilaç kullanımı neyi amaçlamaktadır? 

Akılcı ilaç kullanımı hastaları bireysel olarak değerlendirip, en etkili, en güvenli, en uygun ve en ucuz ilacın seçilerek tedavinin yapılmasını amaçlamaktadır.

Akılcı ilaç kullanımında hastanın uyuncu da önemli rol oynamaktadır. Uyunç nedir?

Uyunç, hastaya reçete edilen ilaçları önerilen zamanda, dozda, sürede ve uyarılara uygun olarak kullanmasıdır.

İlaçların uygulama yollarının kaç gruba ayrıldığını açıklayınız.

İlaçların uygulama yolları başlıca iki gruba ayrılabilir:
a. Lokal uygulama: İlacın etkilemesi gereken hedef yapı vücut yüzeyine yakın ve injektör iğnesi ile ulaşılabilecek bir yerde ise bu uygulama yolu oldukça avantajlıdır. İnjeksiyon yoluyla verilecek ilaçların en önemli özelliklerinden birisi steril olmasının gerekmesidir. İnjektör içinde hava kabarcığı kalmamalıdır ve olabildiğince sterilite ve temizlik koşullarına uymak gerekir. Çözelti halindeki ilaçlar ampul, toz haldeki ilaçlar viyal şeklinde pazarlanırlar. Viyaller kullanılmadan önce steril bir su veya uygun çözelti ile sulandırılarak injektöre çekilirler. İnjeksiyondan sonra oluşan iğne ve injektör gibi atıkların da tıbbi atık olarak değerlendirilmesi gerekir.
b. Sistemik uygulama: Vücutta yaygın bir etki oluşturmak gerektiğinde veya lokal uygulama yolu uygun olmadığında başvurulabilir. Bu durumda hedef yapı yanında, diğer sistemlerin de ilaç tarafından etkilenmesi kaçınılmazdır.

Lokal uygulama yollarından kafa içi (intratekal) injeksiyon nedir?

Kafa içi (intratekal) injeksiyon: 3.ve 4. Lomber vertebralar (bel omurları) arasından girilerek yapılan injeksiyondur. Lomber ponksiyon da denir.

Pelet implantasyonunun intravenöz bolus uygulamaya göre avantajı ne olabilir?

Pelet implantasyonu ile ilaçların uzun süre ciltten emilmesi ve belirli kan düzeyinin sürdürülmesi sağlanabilir. 

İlaçların sistemik uygulama yolları nelerdir?

Tüm vücutta yaygın bir etki oluşturmak gerektiğinde ilaçlar sindirim kanalına damar içine veya kas içine injeksiyon şeklinde, cilt veya solunum yolu aracılığıyla uygulanabilir. Sistemik uygulama yolları şu şekilde sıralanabilir: Enteral uygulama, Parenteral uygulama, İnhalasyon yoluyla uygulama, Transdermal yolla uygulama.

Saklanması, ambalajı ve taşınması katı farmasötik şekillere göre daha sıkıntılı olan sıvı farmasötik şekiller nelerdir?

Sıvı farmasötik şekiller; çözelti, damla, injeksiyonluk çözelti, süspansiyon, şurup, posyon, eliksir ve lavman olarak listelenebilir.

Barsak-kaplamalı tablet ne demektir?

Mideyi fazla irrite eden veya mide suyunda bozunan ilaçları içeren tabletlerin midede dağılmadan geçmeleri için üzeri mide suyunda çözünmeyen bir film tabakasıyla kaplanır. Bunlara barsak-kaplamalı tabletler denir.

Bitkisel kökenli preparatlar nedir ve türleri nelerdir?

Bitkisel Kökenli Preparatlar: İlaç gibi aktif madde içeren bazı bitkilerin belirli kısımları kurutularak hazırlanan bitkisel ilaç hammaddelerine drog denir. Drogların hazırlanma türleri ise, infüzyon, dekoksiyon, tentür ve ekstre olarak gruplanmaktadır.

İlaçların istenmeyen etkilerinden yalın toksik etki ne demektir?

Yalın Toksik Etkiler: İlacın terapötik etkilerinin bir uzantısı şeklinde ortaya çıkar ve genellikle doza bağlı olarak artar ve öngörülebilir nitelikteki etkilerdir. En hafif şekli bazı organların işlevlerinde bozulma ile ortaya çıkan fonksiyonel nitelikte olanlardır. Bazı durumlarda klinikte rutin olarak ölçülen bazı biyokimyasal değerler kullanılan ilaçlarla değiştirilebilir. Daha ileri bir reaksiyon olarak bazı hücrelerde veya hücre içi yapılarda zedelenmelerle ortaya çıkabilen yapısal nitelikteki toksik etkilerdir. Yalın toksik etkiler ilaç kesildiğinde yavaş yavaş ortadan kalkar ve kalıcı nitelikte bir hasar genellikle oluşmaz. Bu tür istenmeyen etkilerin ilacı kullanan birçok kişide ortaya çıkması beklenir.

Farmasötik etkileşmeler nedir ve özellikle hangi durumlarda ciddi riskler oluşturabilir?

Daha vücuda verilmeden önce iki veya daha fazla ilaç arasında oluşabilir ve genellikle kendini fiziksel değişimler şeklinde belli eder. Örneğin berrak iki sıvının karıştırılmasıyla çökelti oluşması veya katı haldeki tozların karıştırılması sonucu sıvılaşma oluşması gibi. Bu durum özellikle parenteral ilaç uygulamaları sırasında oluşabilir. İntravenöz yolla verilen büyük hacimli sıvıların içine katılan bazı ilaçların çökelti oluşturabilmeleri ve bu şekilde embolilere yol açmaları nedeniyle ciddi riskler ortaya çıkabilir.

Farmakokinetik etkileşmeler özellikle hangi durumlarda ortaya çıkabilir?

Farmakokinetik etkileşmeler özellikle emilim ve biyotransformasyon düzeyinde çeşitli besinler, çevresel kirlilikler ve sigara dumanıyla da oluşabilir. Bu tür etkileşmeye sıklıkla neden olabilecek besinler arasında ızgaralar, proteinden zengin besinler, lahana, karnabahar, brokoli, greyfurt suyu, nar suyu gibi besinler ve alkol bulunmaktadır.

Nutrasötik terimi ile ifade edilen nedir?

Son yıllarda, birçok besinsel biyoaktif madde farmasötik ürün şeklinde pazarlanmıştır.  Bu tür ürünler yeni bir hibrid terim olarak nutrient ve farmasötikten gelen nutrasötik olarak tanımlanmıştır. Nutrasötikler, besinlerin biyoaktif maddelerinin konsantre edilmesiyle hazırlanan diyet destekleridir. Nutrasötik ve fonksiyonel besin arasında kesin bir sınır da yoktur. Örn. 1 litre özsudan 300 mg ekstre elde edildiğinde yeni bir fonksiyonel besin elde edilir. Aynı miktar ekstre bir kapsüle konduğunda yeni bir nutrasötik elde edilecektir.

Bitkisel kökenli besin desteklerinin kullanılması konusu hangi sorunları içermektedir?

Bu ürünlerin kullanımı, etkinlik, güvenlik ve ilaç etkileşmeleri konusunda yeterli çalışma bulunmamaktadır. Ayrıca, bunların kullanımındaki güncel düzenlemeler güvenli veya yasal değildir. Bu konuda ulusal standartlar olmalı ve bu konuda araştırmalar teşvik edilmelidir. O nedenle, DOĞAL olan her ürünün GÜVENLİ ve SAĞLIKLI da olacağı yaklaşımı her zaman geçerli olmamaktadır. Hastalar bu kullandıkları ürünleri ilaç olarak değerlendirmedikleri için bu konuda hekime bilgi vermemektedir. Çünkü, kullanılan ürün doğal kaynaklıdır ve bundan herhangi bir olumsuzluk beklenmemektedir.

Zehirlenme durumlarında dikkat edilmesi gereken en önemli yaklaşım nedir?

Solunum ve dolaşımın sürdürülmesinin sağlanmasıdır.

Herhangi bir zehirlenme durumunda emilimin engellenmesi için yapılabilecekler nelerdir?

Kusturma, mide yıkama, barsakların boşaltılması ve kimyasal adsorbanlar.

İlacın kötü kullanılması ile kötüye kullanılması durumlarını açıklayınız.

İlacın kötüye kullanılması ve kötü kullanılması durumları birbirinden oldukça farklı durumlardır. İlacın kötüye kullanılması özellikle bazı keyif verici ve bağımlılık yapıcı maddelerin kullanımıyla ilgili bir durumdur. Bu grup ilaçlar genellikle psikoaktif ya da psikotrop olarak tanımlanan ilaçlardır. Tıbbi endikasyon olmadan, düzenli bir şekilde bazen de dozlarının artırılarak kullanılmasıdır. ilaçların kötü kullanılması genellikle kullanım hatalarını içermektedir. Hekim tavsiyesi dışında yanlış endikasyonda, yanlış yoldan, yanlış dozda, yanlış süre ve aralarla kullanılmasını kapsamaktadır. Bizim ülkemizde özellikle antibiyotikler, vitaminler, aspirin-benzeri ağrı kesici ilaçlar, idrar söktürücü etki gösteren diüretikler, sindirim sistemi ilaçları, kilo kaybına veya kilo almaya yol açan ilaçlar kötü kullanılan ilaçlar arasında ön sıraları almaktadır.

İlaçlar nasıl saklanmalıdır?

İlke olarak ilaçlar çocukların göremeyeceği, ulaşamayacağı yerlerde, ışıktan ve nemden korunarak, kendi ambalajında ve kapakları sıkıca kapatılmış olarak saklanmalıdır.