Sağlık Kurumlarında Finansal Yönetim Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Finansal yöneticilerin esas görevi; sağlık kurumunun ihtiyaç duyduğu kaynakları, doğru zaman ve uygun koşullarla sağlamak ve ekonomik, verimli ve etkili olarak kullanmaktır.

Sağlık kurumları, amaçlarını gerçekleştirmek için faaliyetlerini yürütürken faaliyetlerin finansmanında, öz kaynakların yanı sıra değişik oranlarda yabancı kaynak da kullanmaktadır.

Bir kurumun gereksinim duyduğu fonlar, yabancı kaynak ve öz kaynak (öz sermaye) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Sağlık Kurumlarında Borçla (Yabancı Kaynaklar) Finansman

Sağlık kurumlarının yabancı kaynakları, kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır.

Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Sağlık kurumu tarafından; bir yıl içinde veya bir faaliyet dönemi içinde geri ödenmesi gereken, kurumun ilaç, tıbbi malzeme, tıbbi cihaz, inşaat, tadilat ve benzeri firmalara olan ve süresi bir yıldan az olan borçları ile bankalardan ya da diğer finans kurumlarından alınıp vadesi bir yıldan az olan kredilerini kapsayan borçlar kısa vadeli kaynaklardır.

Kısa vadeli borçlar; ticari borçlar, diğer borçlar, alınan avanslar, yıllara yaygın inşaat ve onarım hakedişleri, ödenecek diğer yükümlülükler ve diğer kısa vadeli yabancı kaynakları kapsamaktadır. Sağlık kurumları açısından önemi itibari ile burada ticari borçlar açıklanmıştır.

Ticari Borçlar: Sağlık kurumlarının, sağlık hizmeti üretiminde kullanmak üzere temin ettiği mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan, ödemesi bir yıldan kısa olan borçlardır.

Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Sağlık kurumu tarafından, kredi kurumlarından, sermaye piyasalarından ve ilişkide bulunduğu üçüncü kişi ve kurumlardan sağlanan, vadeleri bir faaliyet dönemini (yaklaşık bir yıl) aşan; ilaç, tıbbi malzeme, tıbbi cihaz, inşaat, tadilat ve benzeri firmalara olan ve süresi bir yıldan uzun olan borçlar ile bankalardan ya da diğer finans kurumlarından alınıp vadesi bir yıldan fazla olan kredileri de kapsayan borçlardır.

Sağlık kurumlarında, çoğunlukla kuruluş aşamasında, uzun vadeli yabancı kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır.

Kısa Vadeli Finansman Politikaları

Kısa vadeli yabancı kaynaklar, kısa vadeli varlıkları yani dönen varlıkları (işletme sermayesini) finanse etmek için kullanılmalıdır. Başka bir ifade ile sağlık kurumları tarafından; ilaç, tıbbi malzeme ve benzeri varlıkların alımı için kullanılmalıdır.

Zorunlu kalınmadığı sürece, kısa vadeli yabancı kaynaklar ile duran varlıklar finanse edilmemelidir.

• Sağlık Kurumunun Varlıklarının (Aktiflerinin) Yapısı

Sağlık kurumlarına ait varlıklarının kullanım süresi ile varlıkların finansmanında kullanılan kaynaklar arasında denge bulunması gerekmektedir.

• Dönemsel değişmeler hakkındaki tahminler

Ülkenin genel ekonomik yapısında sorun yaşanmadığı durumlarda, finansman kaynağı olarak kısa vadeli yabancı kaynaklardan yararlanmak olumsuz bir durum yaratmamaktadır. Ancak ekonomik durgunluk, ekonomik kriz ve işsizlik gibi sorun oluşturan durumlarda, finansman kaynağı olarak kısa vadeli yabancı kaynak kullanmak, sağlık kurumunu sıkıntıya sokabilmektedir. Bu tür olumsuz koşulların oluşmaması için, uzun vadeli yabancı kaynakların tercih edilmesinde yarar bulunmaktadır.

• Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Maliyeti

Kısa vadeli yabancı kaynakların maliyetinde, öncelikle bu kaynakların sadece kendi maliyetine bakılmalı ve daha sonra bu kaynakların alternatif finansman kaynaklarına göre maliyeti değerlendirilmelidir.

• Likidite ile ilgili risk

Sağlık kurumunun kaynak yapısı içinde, kısa vadeli yabancı kaynakların oranının daha yüksek olması, sağlık kurumuna finansmanda esneklik sağlarken, likidite açısından risk unsuru oluşturmakta, dolayısıyla karar verme sürecinde bu riskin iyi hesaplanarak sürekli izlenmesi gerekmektedir.

• Kısa vadeli yabancı kaynakların konsolide (tahkim) edilebilme koşulu

Taraflar arasında çıkan uyuşmazlıkların, devletin resmi yargı organları yerine, kendileri tarafından belirlenen hakemlerce çözümlendiği uyuşmazlık çözüm yöntemine tahkim denilmektedir. Konsolidasyon ise, bir borcun borçlusu tarafından ödenmeyip zorunlu veya gönüllü olarak vade, faiz, tür ve benzeri yönlerden yeniden yapılandırılmasına denilmektedir.

Sağlık kurumları kısa vadeli yabancı kaynak kullanırken vadesi geldiği zaman ertelenme ve uzun vadeli borca dönüştürebilme alternatiflerine sahip olmasına dikkat etmelidir.

• Ekonomik konjonktür

Enflasyonunun yüksek, belirsizliğin fazla olduğu ekonomik ortamlarda, yani ekonomik konjonktürün olumsuz olduğu durumlarda, sağlık kurumları faaliyetlerini kısa vadeli yabancı kaynaklarıyla sürdürmek zorunda kalabilmektedirler. Bu durumlarda, sağlık kurumları finansal yöneticilerinin, yurt içi ve yurt dışı ekonomik konjonktürü sürekli olarak izlemesi ve değerlendirmesi önem taşımaktadır.

Kısa Vadeli Finansman Kaynakları

Kısa vadeli finansman kaynakları şu şekilde sıralanabilir:

• Kısa vadeli ticari krediler (satıcı kredileri)
  • Açık hesap
  • Borç senetleri
• Kısa vadeli banka kredileri
• Finansman bonosu çıkarılması
• Faktoring.
• Diğer kısa vadeli finansman kaynakları.

Uzun Vadeli Finansman Kaynakları

Uzun vadeli finansman kaynakları şu şekilde sıralanabilir:

• Uzun vadeli banka kredileri
• Taksitli donanım kredileri
• Dönen (devreden-rotatif) krediler
• Finansal kiralama (leasing) yoluyla finansman
• Uzun vadeli ticari krediler (uzun vadeli satıcı kredileri)
• Forfaiting.
• Tahvil (borç senedi) çıkarılması

Sağlık Kurumlarında Öz Kaynakla Finansman

Özkaynak , işletmenin kuruluşunda ve faaliyet dönemi sırasında işletme sahip ya da ortakları tarafından sağlanan kaynaklardır. Yeni kurulan tüm işletmeler için ilk fon kaynağını, öz kaynaklar oluşturmaktadır.

Öz kaynakla finansmanın avantajları:

• Sağlık kurumuna geri ödeme ya da faiz yükü getirmemektedir.
• Öz kaynağın geri ödenmesine ilişkin olarak belirli bir vadesi bulunmamaktadır.
• Kurumun muhtemel zararlarına karşı emniyet fonksiyonunu yerine getirerek, alacaklara karşılık güvence oluşturmaktadır.
• Bazı dönemlerde sağlık kurumları için yabancı kaynakla finansmandan daha uygun olabilmektedir.
• Yatırımın belirli oranda öz kaynakla karşılanması, bazı teşvikler ve yatırım indirimlerinden yararlanabilmek anlamına gelmektedir.

Öz kaynakla finansmanın dezavantajları:

• Hisse senetleri çıkarılarak öz kaynakların artırılması, kuruma yeni ortak alınması ve dolayısıyla yönetim ile denetim yetkisinin paylaşılması sonucu gibi, ortaklar için olumsuz bir duruma yol açmaktadır.
• Şayet ilave yatırımlar yapılması, verimlilik ve etkinliğin arttırılması vb. uygulamalar ile sağlık kurumunun geliri ve karı arttırılmaz ise, mevcut
• sahip ve ortaklar gelir ve servet azalmasına yol açar.
• Hisse senedi çıkarma işleminin maliyeti, genellikle yabancı kaynakla finansmanın maliyetinden daha yüksektir.
• Önemli bir maliyete katlanılarak çıkarılan hisse senetleri, sermaye piyasasında gerekli işlem hacmini bulamayabilir.
• Öz kaynakla finansmanın vergi açısından bir avantajı bulunmamaktadır.
• Sağlık kurumunun hisse senetlerini alan yatırımcıların doğal olarak, alternatif yatırım araçlarına kıyasla, daha fazla gelir elde etmeyi beklemelerine karşın, beklentilerinin karşılanmaması olumsuzluk yaratmaktadır.

Öz Kaynakla Finansman Kararını Etkileyen Faktörler

• Sağlık kurumunun satış ve karlarının istikrarı
• Geleceğe yönelik tahminler
• Uygun alternatif finansman kaynağı bulunmaması
• Sağlık kurumunun finansal yapısı (borçlanma oranı)
• Sağlık kurumunun likidite durumu
• Kaynak maliyeti
• Kaldıraç etkisi
• Sağlık kurumunun kısa sürede büyüme arzusu
• Kredi sözleşmelerinde yer alan koşullar
• Teşvik uygulamalarından yararlanma isteği
• Halka açılma isteği.

Öz Kaynaklar İçerisinde Yer Alan Hesap Grupları

• Ödenmiş sermaye
• Sermaye yedekleri
• Kar yedekleri
• Geçmiş yıllar karları
• Geçmiş yıllar zararları
• Dönem net karı/zararı.

Sermaye Maliyeti

Kaynak maliyeti 3 farklı yöntemle hesaplanabilir:

• Subjektif yöntem: Finans yöneticisinin geçmiş deneyimlerine dayanarak kaynak maliyetini belirlemesini kapsayan tahminlere dayalı yöntemdir.
• Sermaye varlıklarını fiyatlandırma modeli (CAPM): Herhangi bir hisse senedinden yatırımcıların beklediği getiri oranının, risksiz faiz oranına ve riskin çeşitlendirmeyi yansıttığı durumdaki risk primine eşit olacağını savunan modeldir.
• Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti (AOSM):Yabancı kaynak ve öz kaynak unsurunun maliyetinin ayrı ayrı hesaplandığı ve kaynakların ağırlıkları da dikkate alınarak sermaye maliyetinin hesaplandığı bir yöntemdir.

Yabancı Kaynak Maliyetinin Hesaplanması

Yabancı kaynak maliyeti aşağıdaki formülle hesaplanabilir:

I ₀ = Yabancı kaynağın sağladığı nakit girişi

C = Yabancı kaynak nedeniyle katlanılacak nakit çıkışları (faiz ve anapara ödemeleri)

k _b = Yabancı kaynak maliyeti

n = Yabancı kaynağın vadesi

Öz Kaynak Maliyetinin Hesaplanması

Öz kaynak maliyeti üç unsuru kapsamaktadır:

• Adi Hisse Senedi Maliyeti (Dağıtılan Karların Maliyeti): Hesaplamada kar payı (Gordon) modeli ve istenen getiri oranı olmak üzere iki yöntem yaygın olarak kullanılmaktadır. Birinci modelde, adi hisse senedi maliyeti, hisse senedine yatırım yapan yatırımcıların bekledikleri kazanç oranıdır.
  İkinci yöntem olan istenen getiri oranı yönteminde, öz kaynak maliyetinin hesabında, yatırımcının beklentisi olan faiz oranı ve risk primi önem taşımaktadır.
• Yeni İhraç Edilen Hisse Senedi Maliyeti: Kar payı modelinde kullanılan formül ile hesaplanmaktadır.
• Dağıtılmayan Karların Maliyeti: Karın dağıtılması durumunda, ortakların başka yatırımlardan bekledikleri getiri oranı (Y) ile ortakların bu yatırım için katlanacakları gideri (g) çarparak bulunmaktadır.

Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyetinin Hesaplanması

Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti aşağıdaki formülle hesaplanır:

k _a : Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti

w _e : Öz kaynağın toplam sermaye içindeki payı

k _e : Öz kaynak maliyeti

w _b : Yabancı kaynağın (borcun) toplam sermaye içindeki payı

k _bs : Vergi sonrası yabancı kaynak maliyeti

Sermaye Yapısı İle İlgili Yaklaşımlar

Sermaye yapısı ile ilgili yaklaşımlar aşağıda kısaca açıklanmaktadır.

Net Gelir Yaklaşımı

Firma değerlemesinde kaldıraç faktörünü aşırı biçimde dikkate alan yöntemde, iki varsayım söz konusudur; öz kaynak maliyeti borç maliyetinden yüksektir ve borç ve öz kaynak ve yabancı kaynak maliyeti sabittir. Başka bir ifade ile borç ve öz kaynak maliyeti sermaye yapısından etkilenmemektedir.

Net Faaliyet Geliri Yaklaşımı

Kurumun sermaye yapısındaki değişmelerin, firmanın piyasa değerini ve ortalama sermaye maliyetini etkilemeyeceği öngörülmektedir.

Geleneksel Yaklaşım

Sağlık kurumunun sermaye yapısı içerisinde borcun ağırlığının artması belli bir noktaya kadar firma değerini yükseltmektedir.

Modigilani-Miller (MM) Yaklaşımı

MM yaklaşımına göre, düşük faizle borçlanmanın olumlu etkisi, riskteki artışın sermaye maliyetini artırması sonucu ortadan kalkacak ve firma değeri değişmeyecektir.

Optimal Sermaye Yapısının Belirlenmesi

Risk ve getiri oranları arasında denge kurarak ve sermaye maliyetini en aza indirgemeye çalışarak, firmanın hisse senedi fiyatını maksimize eden yapıya, optimal sermaye yapısı denilmektedir.

Bir kurum için optimal sermaye yapısına ulaşmak, sermaye maliyetini en düşük düzeye indirmek anlamına gelmektedir.

Optimal sermaye yapısının belirlenmesinde, hisse başına kar analizi, nakit akışı (hisse başına nakit) analizi, risk analizi ve esneklik analizi gibi yaklaşımlar kullanılmaktadır.

Finansman Kararlarının Önemi ve Dikkate Alınması Gereken Konular

Finanslama kararları; ülkeden ülkeye, sektörden sektöre değişiklik göstermektedir. Finanslama kararlarını etkileyen faktörler; uygunluk, risk, vergi, maliyet, esneklik, kontrol, zamanlama, bir grubun bünyesinde yer alıp almama, genel ekonomik durum, endüstrinin özellikleri ve işletmenin özellikleridir.

Sağlık kurumlarının, kendi özelliklerine uygun olarak ve kaynak seçimini doğru şekilde yaparak; borç-öz kaynak bileşimlerini oluşturmaları ve yatırım projelerini optimal sermaye yapısını bozmayacak şekilde finanse etmeleri, hem finansal sıkıntı içine girerek varlıklarını tehlikeye atmamaları açısından hem de etkili, verimli, ekonomik ve kaliteli hizmet sunmaları açısından önemlidir.