Sağlık Kurumlarında Bilgi Sistemleri Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Günümüzde tele-tıp uygulamalarında yukarıdaki bilgilere ek olarak evde hasta izleme, tutuk evlerinde sağlık bakım kalitesini arttırma ve askeri hekimlikte kulanım alanı bulma söz konusudur. Tele-tıp alanında yapılan başlıca uygulamalar nelerdir?

• Tanı (tele-radyoloji, tele-patoloji, tele-ultrason),

• Uzak bölgelerde veya sağlık bakım hizmetinin verilmesinin zor olduğu yerlerde tanı ve tedavi hizmetlerinin verilebilmesi ve ayrıca hastalığın tanı ve tedavi sürecinde bölgesel farklılıkların ortadan kalkması,

• Tedavi (tele-konsültasyon, tele-psikiyatri, tele-cerrahi) alanlarında kullanılması,

• Hastaya ait verilerin uzman kişiler tarafından izlenebilmesi ve istenildiği anda hasta bilgilerine ulaşılabilmesi,

• Evde bakımda kullanıldığında hastanın medikal durumu sürekli olarak gözlemlenerek, ev ziyaret sıklığında azalma olması ve hastanın hastanede yatış ihtiyacını ortadan kaldırması,

• Hekim ve hastane ziyaretlerinin azalması,

• Sağlık bakım hizmetinin kalitesinin artırılması,

• Sağlık giderlerinin azalması (hastaların uzaktan takibi ile hastane masrafları azalacağı gibi zamandan da tasarruf edilmektedir) ve verimlilik,

• Sınırlı hastane kaynaklarının (yatak, doktor, hemşire ve pahalı tıbbi malzeme gibi) en iyi şekilde kullanılmasına izin vermesi,

• Sağlık hizmetlerinin en iyi şekilde alınabilmesi için yetersiz erişim sorununa yardımcı olması.

Tele-Cerrahi nedir?

Uzaktan ameliyat olarak da adlandırılan tele-ameliyat / tele-cerrahi, cerrah robot gibi cerrahi cihazların uzman bir cerrah tarafından uzaktan kontrol edilmesini ve ameliyat odasında aktif olarak görev alan bir cerrahın uzman başka bir cerrah tarafından yönlendirilmesini ifade eder. Başka bir deyişle tele-cerrahi; gerçek kesme ve dikişler ile hastadan uzak bir ortamda bulunan cerrah tarafından yapılan ameliyattır. 

e-Sağlık nedir?

e-Sağlık farklı şekillerde tanımlanabilir. e-Sağlık, gelecekteki sağlık bakım politikasını belirleyen bir araçtır. Yükselen hasta beklentilerinin karşılanması, maliyetlerin düşürülmesi ve daha kaliteli bir hizmet alınması için bir çözüm olan e-sağlık, sağlık hizmetlerinin etkin ve verimli sunulabilmesi, vatandaşın hızlı erişiminin sağlanması, personel motivasyonu ve ilgili paydaşlar ile veri paylaşımının sürdürülebilir olması için internetin ve bilişim teknolojilerinin sağlık alanında kullanılmasıdır.

e-Sağlık projesinin temelini neye dayanır?

Sağlık Bakanlığı’nın “Sağlıkta Dönüşüm Programı”ndaki 11 bileşeninden birisi “Karar Sürecinde Etkili Bilgiye Erişim; Sağlık Bilgi Sistemi”dir. “e-Sağlık” projesinin temelini, Sağlık Bilgi Sistemi oluşturmaktadır. Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın bütün bileşenleri arasında uyumun sağlanabilmesi için entegre bir Sağlık Bilgi Sistemine ihtiyaç vardır.

e-Sağlığın temel amacı nedir?

e-Sağlığın temel amacı; herkes için sağlık hizmetlerinin kalitesini, etkililiğini, erişilebilirliğini, hakkaniyeti, verimliliği, hastaların güçlendirilmesini, sağlık profesyonellerinin ve tüketicilerin eğitilmesini, elektronik sağlık kaydının oluşturulmasını, yöneticiler için veri-analiz desteğinin sağlanmasını, veri akışının hızlanmasını, kaynak tasarrufunun sağlanmasını, otoriteler arasında iletişimi ve verinin değişimini standartlaştırılmış bir yolla sağlamaktır.

Türkiye'de sağlık verilerinin modellenebilmesi için hangi destek projesinden yardım alınmıştır?

“Sağlık verilerinin modellenebilmesi için Veri Modeli Analizi yapılması, bu modellerin
uyarlanabilirliğinin saptanması ve Türkiye için bir bağlamsal (Contextual) model ile ulusal sağlık verileri kavramsal (conteptual) ve mantıksal veri modellerinin oluşturulması” eylemi ile ilgili Dünya Bankası destekli “Sağlıkta Dönüşüm Programına Destek Projesi”nden yararlanılmıştır.

Te-epilepsi sisteminin ana hedefleri nelerdir?

Halk arasında Sara olarak adlandırılan Epilepsi, yineleyen nöbetler ile karakterize edilen ve sıklıkla geçici bilinç kayıplarına neden olan bir hastalık durumudur. Tele-epilepsi sisteminin iki ana hedefi vardır. Birinci hedef; şuur kaybı, vücudun tümünde veya bazı bölümlerinde gerçekleşen kasılmalar gibi epilepsi rahatsızlığı olup olmadığını anında belirlemektir. Bunun için, Yapay Sinir Ağları kullanılarak gerçek zamanlı EEG tanılama yazılımı gerçekleştirilmiştir. Böylece, acil müdahale gerektiren epilepsi nöbeti gibi bir rahatsızlığın varlığı erken teşhis edilebilir. İkinci hedefi ise, teşhisi için gerekli verilerin ve bilgilerin paylaşımını sağlayan bir network yazılımı ile farklı muayene ortamlarında bulunan doktorlar arası iletişimi sağlamaktır.

e-Europe’nın ilk aşamada hedeflediği e-sağlık uygulamaları nelerdir?

• AB üyesi ülkelerdeki en iyi uygulamaların toplanması,
• Avrupa birliğinin e-sağlık alanındaki yeni teması olan elektronik hasta kayıtları için, birlikte çalışabilirlik esaslarının belirlenmesi ve birlikte çalışabilirliliğin en önemli bileşenlerini (Acil Veri Seti, Hasta/Sağlık Çalışanı tanımlama, kimlik doğrulama ve e-reçete uygulamalarını) içermesi,
• Birlikte çalışabilirlilik, elektronik hasta kayıtlarının değişimi için standartların geliştirilmesi ve bununla ilgili esasların oluşturulmasına odaklanması,
• Ulusal ve bölgesel yol haritalarının oluşturulması,
• e-Sağlık yatırımlarının teşviki.

Tele-radyoloji nedir?

Tele-radyoloji; X ışınları veya MRI gibi tıbbi görüntülerin radyolog tarafından yorumlanması için bir merkezden başka bir merkeze iletilmesidir.

Tele-radyolojinin ACR (American Radyoloji Koleji) tarafından belirlenen faydaları nelerdir?

Tele-radyolojinin ACR (American Radyoloji Koleji) tarafından belirlenen faydaları şunlardır; filmlerin yorumlanmasında zamandan kazanmak, ikinci bir radyolog görüşüne kolaylıkla erişmek, radyologların yanı sıra klinisyenlerin de görüntülere erişebilmesine olanak sağlamaktır.

Statik-pataloji ne anlama gelmektedir? Avantajları nelerdir?

Tele-patolojide kullanılan yöntemler statik ve dinamik olmak üzere iki başlık altında incelenebilir. Tele-patolojinin ucuz, kolay ve neredeyse bedava olan türüne statik tele-patoloji adı verilmektedir. Bu yöntemde, bir videokamera ve "frame grabber" yardımıyla bilgisayar ortamına aktarılan tanısal görüntüler internet aracılığıyla konsültasyonu yapacağınız kişi veya kuruma gönderilir. Görüntüleri kendi bilgisayarında değerlendiren konsültan da kendi görüşünü size aynı yolla bildirebilir. Bu yöntem, hem patologların eğitimi hem de hastalara daha doğru tanının daha kısa zamanda konulabilmesi için son derece faydalıdır. Bu yöntemin avantajları; maliyetinin düşük olması, sıradan telefon hattı veya internet bağlantısı olan iki merkez arasında kolayca uygulanabilmesi ve yüksek çözünürlükte görüntü aktarımına izin vermesi şeklinde sıralanabilir.

Tele-kardiyoloji ne anlama gelmektedir ve sistemin kurulum amacı nedir?

Tele-kardiyoloji, genellikle EKG verileri olmak üzere tüm kardiyoloji verilerinin uzaktan toplanmasını ve daha sonra bir hizmet merkezine aktarılmasını ifade eder.

Tele-kardiyoloji sistemin kurulum amacı, sanal bir muayene ortamı yaratarak hastalara uzaktan sağlık hizmeti vermektir. Burada mevcut olan iki tane hedef vardır. Bunlardan biri, göğüs ağrısı, kolda uyuşma veya terleme gibi kalp rahatsızlığı şüphesi uyandırabilecek şikâyetler ile sağlık ocağına gelen hastanın tele-kardiyoloji sistemi ile uzaktan kalp ile ilgili bir rahatsızlık olup olmadığını belirlemektir. İkinci hedef ise acil müdahale gerektiren MI (kalp krizi) gibi bir kalp rahatsızlığının, kurulan tele-kardiyoloji sistemiyle belirlenmesi durumunda ya yerinde müdahale edilmesi ya da çok acil olarak X ilindeki bir hastaneye ambulans veya başka bir imkanla sevk edilmesinin sağlanmasıdır.

Sağlık Bakanlığı bünyesinde bulunan Türkiye Sağlk Bilgi Sisteminin (TSBS) çalışmalarının başlamasının temelinde bulunan neden nedir?

Bilgi ve iletişim teknolojileri; sağlık hizmetlerinin, bölgeler ve sosyo-ekonomik gruplar arası sağlık düzeyi farklılıklarını azaltıcı, eşitlik ve hakkaniyet içinde, halkın ihtiyaç ve beklentilerine uygun, hasta haklarına saygılı, kaliteli, ulaşılabilir, etkin ve verimli bir şekilde sunulmasında önemli imkânlar sağlayan bir araçtır. Tüm dünyada, e-sağlık alanında yürütülen çalışmalar öncelikle ele alınmakta, bilgi ve iletişim teknolojilerinin getirilerinden yararlanabilme imkânı üzerinde önemle durulmaktadır. Bu kapsamda, Sağlık Bakanlığı bünyesinde Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi (TSBS) çalışmaları başlatılmıştır.

Dinamik-pataloji ne anlama gelmektedir ve avantajları nelerdir?

Dinamik tele-patoloji yöntemi ise; çok değişik donanım seçenekleri ile yapılabilmekte, her iki tarafın aynı anda aynı örnek üzerinde canlı olarak değerlendirme yapabilmesine olanak sağlamaktadır. Bu yönüyle, intraoperatif konsültasyon isteklerinin karşılanmasında son derece yararlıdır. Yöntemin avantajları; patolog olmayan bölgelerde frozen section gibi amaçlarla kullanılabilmesi, hızlı tanı verme imkânı, patolog inceleyeceği alanları kendi seçtiği ve dokunun bütününe oryantasyon sağlayabildiği için tanıda doğruluk oranının yüksekliğidir, şeklinde sıralanabilir.

Tele-dermatoloji nedir?

Tele-dermatoloji, dermatoloji uzmanlarının bulunmadığı bölgelerde dermatolojik bakımın sağlanmasında yararlılığı kanıtlanmış bir teknolojidir. Tele-dermatoloji, geleneksel yüz yüze hasta muayenesi olmadan, özellikle uzak mesafedeki hastaların klinik bilgilerinin, sayısal (dijital) fotoğraf ya da videolarının transferiyle değerlendirilmesi, bu yolla tanı konulması ve mümkünse tedavi kararı verilmesine olanak sağlayan yeni bir teknolojidir.

sosyal güvenlik Kurumu e-Sağlık uygulamaları nelerdir?

• Medula Sistemi Uygulaması
• e-Eczane Uygulaması
• e-Optik Uygulaması
• Akıllı Kart Uygulaması
• e-Reçete
• e-Rapor

Sağlık bilgi sistemlerinin oluşturulması için gerekli koşullar nelerdir?

Sağlık bilgi sistemlerinin oluşturulması yalnızca teknolojik yatırımlarla gerçekleştirilemez. Sistemin kurulması; ulusal ve uluslararası sağlık bilişim standartlarının, kodlamanın, sınıflandırmanın ve terminolojilerin belirlenmesi, farklı kurumsal düzeylerde toplanan verilerin entegrasyonu ve bu bilgilerin karar süreçlerinde kullanılır hale getirilebilmesine bağlıdır.

Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen e-sağlık uygulamaları nelerdir?

• USVS (Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü)
• ESS (Elektronik Sevk Sistemi)
• AHBS (Aile hekimliği Bilgi Sistemi)
• EKK (Elektronik Kimlik Kartı)
• MHRS (Merkezi Hastane Randevu Sistemi)
• ÇKYS (Çekirdek Kaynak Yönetimi Sistemi)
• KDS (Karar Destek Sistemi)
• e-Reçete
• Sağlık-net
• e-Eğitim
• Tele-tıp Projesi

2009 yılından sonra, 2010-2014 yılları arasında karar ve hizmet sunumu sürecinde etkili bilgiye erişim sağlayacak Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi/e-Sağlık’ı tamamlamak, işletmek ve geliştirmek stratejisi kapsamında birtakım öngörülen hedefler olmuştur. Bu hedefler nelerdir?

• Bilgi güvenliği ve kişisel mahremiyetin korunması kapsamında, kişisel ve kurumsal sağlık kayıtlarının gizlilik, güvenlik ve mahremiyet esaslarının belirlenmesi ve uygulanması.

• Sağlık planlayıcı ve karar vericileri için; Karar Destek Sistemi kapsamında veri ambarını kurmak ve veri madenciliği uygulamalarını başlatmak.

• Sağlık verilerinin tek bir ana çatı üzerinden yönetilmesi ve planlanması için, Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi’nin en önemli bileşenlerinden biri olan Sağlık-NET’i 2014 yılı sonuna kadar geliştirmek ve yaygınlaştırmak.

• 2014 yılı sonuna kadar sağlık sunucularının ve sağlık hizmeti kullananların e-sağlık
uygulamalarına erişiminin artırılması ve yaygınlaştırılması için, sağlık bilişim standartlarını yürütmek, geliştirmek ve yaygınlaştırmak.

• Görüntüleme (radyoloji, patoloji, EKG, vb.) alanında uzaktan sağlık hizmet sunumunun verilebilmesi ve kronik hastaların da takibi amacıyla, Tele-tıp ve Tele-sağlık sistemlerini 2014 yılı sonuna kadar devlet hastanelerinin en az %15’ine yaygınlaştırmak.

Sağlık Bakanlığı’nın “sağlıkta 2023 vizyonu” kapsamında ileriki yıllarda e-sağlık uygulamaları kapsamında hangi konular ele alınacaktır? 

• Sağlık Bakanlığı, Üniversite, Sosyal Güvenlik Kurumu ve özel sağlık kuruluşlarının elektronik ortamda koordinasyonu geliştirilecektir.
• Kurulacak olan elektronik hasta kayıt sistemi ile hastanelerde kâğıtsız hasta takip dönemi başlatılacaktır.
• Hastaneler arasında bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı ile uzaktan tanı, tedavi, takip ve değerlendirme imkânları sunan tele-tıp ile tüm Türkiye’de radyolojik görüntü paylaşımına geçilecektir.
• Güvenlik ve mahremiyete riayet edilir şekilde kişisel sağlık kayıtlarının tutulduğu e-sağlık kartı sistemine geçilecektir.
• Tüm sağlık kurumları Merkezi Hastane Randevu Sistemi ile sağlık hizmeti verir hale gelecektir.
• İnternet üzerinden tıbbi danışmanlık (e-aile hekimliği) hizmeti verilecektir.
• Avrupa Birliği ülkeleri ile sağlık verileri ortak paylaşıma açılacaktır.

Dünyada kabul gören e-sağlık uygulamaları hangi başlıklar altında toplanabilir?

• Tele-Tıp
• Tele-Radyoloji
• Tele-Patoloji
• Tele-Kardiyoloji
• Tele-Dermatoloji
• Tele-Psikiyatri
• Evde Sağlık Bakımı
• Tele-Diş Hekimliği 

•Tele-Epilepsi
• Tele-Cerrahi
• Tele-Endokrinoloji 

Tele-tıp kavramı nedir?

Tele-tıp kavramı, kelime anlamıyla “uzaktan-tıp” ve terim anlamıyla ise “tıbbi bilginin teknolojik olanaklarla uzaktaki bir hastanın yardımına ulaştırılması” olarak tanımlanabilir.

Tele-tıp terimi, telecomonication ve medical terimlerinin birleştirilmesiyle türetilen telemedicine kavramının Türkçe ifadesi olup, tıpta iletişim ve bilişim teknolojileri kullanılarak geleneksel yüz yüze hasta-hekim görüşmesi yerine, sağlık hizmeti sunumunun karşı karşıya gelmeden uzak yerlere götürülmesi anlamına gelmektedir. Bu uygulama; iki doktorun karşılıklı telefon görüşmesi olabildiği gibi uzman bir doktorun başka bir şehirden internet üzerinden yönettiği robotla ameliyat gerçekleştirmesi gibi karışık bir işlem de olabilir. ABD ulusal tıp kütüphanesinin yaptığı tanıma göre tele-tıp; “sağlık hizmetlerinin, uzak iletişim sistemlerinden sağlanmasıdır”. Kavram, konsültasyon ve tanı hizmetlerini içerir. Avrupa Birliği ise tele-tıp kavramını, “komünikasyon ve bilişim teknolojileri ile hastanın veya gerekli talimatın bulunduğu yerde bağımsız olarak uzaktaki paylaşılabilir tıbbi uzmanlığa hızlı erişim” tanımlamaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün yaptığı tele-tıp tanımı ise; “uzaklığın kritik öneme sahip olduğu yerlerde sağlık profesyonelleri tarafından doğru tanıda, tedavide, hastalık ve yaralanmanın önlenmesinde, sağlık çalışanlarının sürekli eğitiminde, bireylerin veya toplumun sağlığının gelişimini etkileyecek herhangi bir durumda, doğru bilginin aktarımında bilişim ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasıyla sağlık hizmetlerinin uygulanmasıdır” şeklindedir.

Bir sağlık araştırmacısı olan Gunter Eysenbach,  e-sağlık ifadesindeki “e” harfinin sadece “elektronik” anlamı taşımadığını ifade ederek, “e” ile başlayan 10 önemli özellik daha eklemiştir. Bu özellikler nelerdir?

• Efficiency (Verimlilik)
• Enhancing quality (Kalitenin artırılması)
• Evidence based (Kanıta dayalı)
•  Empowerment (Güçlendirme)
•  Encouragement (Teşvik etme)
•  Education (Eğitim)
• Enabling information exchange (Bilgi alış-verişine imkân tanıyan)
• Extending the scope of health care (Sağlık hizmet kapsamını genişleten)
• Ethics (Etik)
•  Equity (Özkaynak/değer)

Evde sağlık hizmeti kapsamındaki hastalıklar nelerdir?

• KOAH vb. solunum sistemi hastalıkları,
• Yatağa bağımlı hastalar,
• Terminal dönem palyatif bakım hastaları,
• İleri derecedeki kas hastaları,
• Yenidoğanlara (0-1 aylık) fototerapi uygulamaları,
• Evde sağlık hizmeti kapsamına alınan hastaların ihtiyaç duyduğu ağız ve diş sağlığı hizmetleridir.

Tele-patoloji kavramı ne anlama gelmektedir?

Patolojideki hastalara ait slayt görüntülerinin bir yerden başka bir yere tanı konsültasyonu için gönderilmesi işlemi tele-patoloji olarak adlandırılmaktadır. Başka bir ifadeyle, tele-patoloji; tanı, konsültasyon ve eğitim amacıyla görüntülerin telekomünikasyon yöntemleri ile aktarılması olarak tanımlanır.