Sağlık Kurumları Yönetimi 1 Dersi 6. Ünite Özet

Sağlık Kurumlarında Tesis Yönetimi

Tesis, bir amaca hizmet eden ve bir organizasyonu destekleyen maddi varlıktır.

Uluslararası Tesis Yönetimi Derneği (International Facility Management Association-IFMA), tesis yönetimini, organizasyonel performansı artırmak için insan kaynakları ve işletme yönetiminin fiziksel alt yapı üzerinden en etkin bir şekilde desteklenmesi olarak tanımlamaktadır.

İnsan, yer, süreç ve teknolojinin bütünleşmiş bir şekilde bina ortamının işlevselliğini sağlamak için multidisipliner (çok disiplinli) bir organizasyon oluşturmasıdır. Multidisipliner terimi, bilimsel veya teknik alanda birden fazla disiplin alanının bir arada kullanılması durumunu ifade eden bir kavramdır. Çok disiplinli olarak da kullanılabilir.

Tesis yönetiminde stratejik amaç, tesis kaynaklarının ve hizmetlerin yönetimini desteklemektir.

Hastanelerde tesis yönetimi faaliyetlerinin kapsamı üç kategoride incelenmektedir. Bu kategoriler şunlardır:

• Yapısal Unsurlar,
• Yapısal Olmayan Unsurlar,
• İşlevsel Kapasite.

Hastanelerde tesis yönetimi faaliyetlerinin kapsamı için ele alınan yapısal unsurlar, binanın oturmuş olduğu zemin, temel, kolonlar, kirişler, perde duvarlar ve çatı gibi elemanlar binanın tüm yükünü taşıyan ve gücünü etkileyen temel unsurlardır.

Yapısal olmayan unsurlar ise, kategorisi dört başlıkta ele alınır:

• Tasarımla ilişkili: Kapı ve girişler, binanın dış duvarı ve yüzey malzemeleri, çatı, bina içi geçiş alanları (koridorlar, merdivenler, asansörler…), asma tavanlar, zemin kaplamalar, acil durum yönlendirmeleri.
• Alt yapı, erişim ve fiziksel: Kritik hizmet ve ekipmanlar, hastaneye erişim yolları, acil çıkış yolları, fiziksel güvenlik (ekipman, çalışan ve hasta)
• Kritik sistemler: Elektrik tesisatı, telekomünikasyon sistemleri, sıhhi tesisat, yangın önleme sistemleri, atık yönetim sistemleri, medikal gaz sistemleri, ısıtma, havalandırma ve klima sistemleri, yakıt depolama sistemleri
• Ekipman ve malzemeler: Hastane içerisindeki tüm tanı ve tedavi amaçlı cihazlar ile mobilyalardır.

İşlevsel kapasite unsuru ise, dört başlıkta ele alınmaktadır:

• Yapısal ve yapısal olmayan unsurların işlevselliği: Periyodik bakımlar, bina turları, teknik vizitler.
• Acil durum ve afetlerde işlevsellik: Hazırlıklı olma ve müdahale yeteneği.
• Genel güvenlik yeterliliği: Hastane alanında çalışan, hasta, bina ve ekipman güvenliği.
• Otelcilik hizmetleri: Yemek, çamaşır, temizlik, kat, danışma.

Hastanelerde Tesis Güvenliği

Yeni yapılan hastane tasarımları veya mevcut hastanelerin tesis güvenliğini iyileştirme çabalarının dört hedefi vardır:

1. Tesisin yapım ve yenilenmesi/onarılması dönemleri de dâhil olmak üzere tehlike ve risklerin azaltılması ve kontrolü ile hastane binalarının, ekipmanlarının ve kritik hastane sistemlerinin fiziksel bütünlüğünü korumak (risk yönetimi).
2. Yaşam güvenliğinin sağlanması, kaza ve yaralanmaların önlenmesi, yani sağlık çalışanlarını, hastaları ve aileleri korumak (hasta ve çalışan güvenliği).
3. Hastanelerin acil durumlar ve afetler sırasında ve sonrasında uygun ve sürekli sağlık hizmeti vermeye devam etmelerini sağlama, yani her durumda hastane işlevselliğinin sürdürülebilmesi (işleyişin sürekliliği).
4. Hastaneleri iklim değişikliği de dâhil olmak üzere gelecekteki risklere karşı güvenli ve esnek hale getirmek (proaktif yaklaşım).

Tesis güvenliğinin başarılı bir şekilde sürdürülebilmesi için bir tesis güvenliği programı oluşturulmalıdır. Bu program tesisle ilişkili üç ana başlık içermelidir. Bunlar;

1. Yapısal unsurlarla ilişkili olanlar,
2. Yapısal olmayan unsurlarla ilişkili olanlar,
3. İşlevsel kapasite ile ilişkili olanlar olarak sınıflandırılabilir.

Bina üzerindeki yükler üç başlıkta ele alınmaktadır:

• Sabit Yük: Binanın ağırlığı.
• Hareketli Yükler: İnsanlar, mobilyalar, iç duvarlar vb.
• Dış Yükler: Deprem, rüzgâr, kar vb.

BÜ Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü’ne göre yapısal risk nedenleri şunlardır (S:135, Tablo 6.3):

• Zemin: Dere yatağı, dolgu zeminler, bataklık zeminler, çok eğimli araziler, uçurum kenarları, fay hattının üzerinde yer alan zeminler.
• Bina yaşı: 28+ yıllık, herhangi bir yönetmeliğe göre inşa edilmemiş olanlar.
• Binanın taşıyıcı sistemi: Düzensiz, dengeli dağıtılmamış çerçeve sistem betonarme binalar, deprem hatılı olmayan yığma binalar.
• Binanın yüksekliği: 4+ katlı iyi inşa edilmemiş betonarme yapılar, 2+ katlı yığma yapılar.
• Yumuşak kat: Normal katlarla aynı kat yüksekliğine ve şekline sahip, ancak duvar yok; kat yüksekliği normal katlardan fazla ve duvar yok.
• Binanın şekli: Kenarları arasındaki oran çok büyük olan bir dikdörtgen şeklinde olması; L, H, artı şeklinde veya uzun bir dikdörtgen şeklinde olması ve dilatasyon derzinin olmaması.
• Komşu binalar: Aynı kat seviyesinde olup, aynı yükseklikte olmayan bitişik nizam binalar; aynı kat seviyesinde olmayan bitişik nizamlar.
• Sudan kaynaklanan : Kış aylarında rutubetli; küçük bir bölümde görülebilen paslanmış çelik donatı, çürümüş ahşap, aşınmış tuğla varlığı; sürekli rutubetli, birden fazla kısımda görülen paslanmış çelik donatı, çürümüş ahşap, aşınmış tuğla varlığı; binanın herhangi bir yerinde su birikiyor olması.
• Kalitesiz malzeme kullanımı: Betonda deniz kabukları görünüyor; kolonlarda hiç etriye yok veya etriyeler kolon kiriş bağlantı yerlerinde sıklaşmıyor; 135 derece yerine 90 derece açı ile bükülmüş etriyeler kullanılmış; betonda çok büyük çakıllar, çöp, tahta parçaları var; bina son depremde orta hasar görmüş ve onarımı yapılmamış.
• Binanın kullanım şeklinin değiştirilmesi: Konut olarak yapılıp, büyük ekipmanlı atölye veya depo olarak kullanılıyor; balkonlar veya teras kat ağır malzemeyle kapatılmış; çatıya bir tondan daha ağır büyük ekipman eklenmiş; bina konut olarak inşa edilmiş fakat okul, spor salonu, hastane veya birçok kişinin bir araya geldiği diğer mekanlar olarak kullanılıyor; yapımından sonra ilave kat çıkılmış.

Acil durumlarda ve afetlerde sağlık hizmeti için en büyük talebin bulunduğu hastanenin acil servis, ameliyathaneler, yoğun bakımlar, hemodiyaliz ünitesi gibi alanlarına yönelik kritik sistemlere dikkat edilmelidir. Hastanelerde kritik sistemler sekiz bölümde incelenebilir:

1. Elektrik sistemleri,
2. Telekomünikasyon sistemleri,
3. Su temin sistemi,
4. Yangın önleme sistemi,
5. Atık yönetim sistemleri,
6. Yakıt depolama sistemleri (örneğin gaz, benzin ve dizel),
7. Medikal gaz sistemleri,
8. Isıtma, havalandırma ve klima sistemleri.

Yangın koruma önlemleri

• Pasif ve
• Aktif olarak iki bölümde incelenebilir.

Pasif yangın koruma önlemleri, mimari proje aşamasında tasarlanan, bina inşaatında yapılan ve kalıcı işlevi bulunan önlemleri içerir. Zehirleyici gaz ve dumanın yapı içinden

Zemin: Dere yatağı, dolgu zeminler, bataklık zeminler, çok eğimli araziler, uçurum kenarları, fay hattının üzerinde yer alan zeminler.

Bina yaşı: 28+ yıllık, herhangi bir yönetmeliğe göre inşa edilmemiş olanlar.

Binanın taşıyıcı sistemi: Düzensiz, dengeli dağıtılmamış çerçeve sistem betonarme binalar, deprem hatılı olmayan yığma binalar.

Binanın yüksekliği: 4+ katlı iyi inşa edilmemiş betonarme yapılar, 2+ katlı yığma yapılar.

Yumuşak kat: Normal katlarla aynı kat yüksekliğine ve şekline sahip, ancak duvar yok; kat yüksekliği normal katlardan fazla ve duvar yok.

Binanın şekli: Kenarları arasındaki oran çok büyük olan bir dikdörtgen şeklinde olması; L, H, artı şeklinde veya uzun bir dikdörtgen şeklinde olması ve dilatasyon derzinin olmaması.

Komşu binalar: Aynı kat seviyesinde olup, aynı yükseklikte olmayan bitişik nizam binalar; aynı kat seviyesinde olmayan bitişik nizamlar.

Sudan kaynaklanan: Kış aylarında rutubetli; küçük bir bölümde görülebilen paslanmış çelik donatı, çürümüş ahşap, aşınmış tuğla varlığı; sürekli rutubetli, birden fazla kısımda görülen paslanmış çelik donatı, çürümüş ahşap, aşınmış tuğla varlığı; binanın herhangi bir yerinde su birikiyor olması.

Kalitesiz malzeme kullanımı: Betonda deniz kabukları görünüyor; kolonlarda hiç etriye yok veya etriyeler kolon kiriş bağlantı yerlerinde sıklaşmıyor; 135 derece yerine 90 derece açı ile bükülmüş etriyeler kullanılmış; betonda çok büyük çakıllar, çöp, tahta parçaları var; bina son depremde orta hasar görmüş ve onarımı yapılmamış.

Binanın kullanım şeklinin değiştirilmesi: Konut olarak yapılıp, büyük ekipmanlı atölye veya depo olarak kullanılıyor; balkonlar veya teras kat ağır malzemeyle kapatılmış; çatıya bir tondan daha ağır büyük ekipman eklenmiş; bina konut olarak inşa edilmiş fakat okul, spor salonu, hastane veya birçok kişinin bir araya geldiği diğer mekanlar olarak kullanılıyor; yapımından sonra ilave kat çıkılmış.

uzaklaştırılması, yangından kaçış rotasının, merdivenlerin ve toplu buluşma alanlarının planlanması, yapıda yangın geçirimsiz bölümlerin (kompartmanların) sağlanması, yanıcı olmayan ya da tutuşma ısısı yüksek, duman çıkarmaz yapı malzemelerinin kullanılması bu kapsamdadır.

Aktif yangın güvenlik önlemleri ise pasif önlemleri tamamlayıcı olarak binanın yapımı sırasında veya sonrasında eklenen ve sadece yangın durumunda işlevi olan, belirli bir hedefe yönelmiş önlemlerdir. Yapılarda yangın yönünden alınacak aktif güvenlik önlemleri, genellikle yangını başlangıç anında algılayıp büyüyüp yayılmasına müsaade etmeden sınırlandırıp, kurtarma ve müdahale etme faaliyetlerini kolaylaştırmaya, sakinleri güvenle yangının oluştuğu yapı ve bölümlerden tahliye etmeye ve yangını bünyesel olarak söndürmeye yönelik güvenlik önlemlerinin tümünü içerir. Bu önlemler iki bölümde toplanabilir:

1. Yangın algılama ve uyarı sistemleri,
2. Yangın engelleme ve söndürme elemanları.

Yangın söndürme cihazları taşınabilir söndürme cihazlarının tipi ve sayısı, mekânlarda var olan durum ve risklere göre belirlenir:

• A sınıfı yangınlar; katı madde yangınlarıdır.
• B sınıfı yangınlar; yanabilen sıvılarla ilgili yangınlardır.
• C sınıfı yangınlar; likit petrol gazı, hava gazı, hidrojen gibi yanabilen çeşitli gazların yanması ile oluşan yangınlardır.
• D sınıfı yangınlar; yanabilen metallerin ve alaşımların (Magnezyum, Lityum, Sodyum, Seryum gibi) yanmasıyla meydana gelen yangınlardır.
• F sınıfı yangınlar; hayvansal ve bitkisel içerikli yemeklik yağ yangınlarıdır ve yangın sınıfları içerisinde söndürülmesi en zor sınıftır.

A sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, öncelikle çok maksatlı kuru kimyevi tozlu veya sulu, B sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, öncelikle kuru kimyevi tozlu, karbondioksitli veya köpüklü, C sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, öncelikle kuru kimyevi tozlu veya karbondioksitli, D sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, öncelikle kuru metal tozlu, söndürme cihazları bulundurulur.

Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan atıkların sınıflandırılmasında (S:140, Tablo 6.4);

• Evsel atıklar,
• Tıbbi atıklar,
• Tehlikeli atıklar ve
• Radyoaktif atıklar yer almaktadır.

Evsel atıklar altında;

• Genel ve
• Ambalaj başlıkları yer almaktadır.

Bu başlıklar aşağıda kısaca açıklanmıştır:

• Genel: Sağlıklı insanların bulunduğu kısımlar, hasta olmayanların muayene edildiği bölümler, ilk yardım alanları, idari birimler, temizlik hizmetleri, mutfaklar, ambar ve atölyelerden gelen atıklar, diğer atık gruplarında anılanlar hariç tıbbi merkezlerden kaynaklanan tüm atıklar.
• Ambalaj: Tüm idari birimler, mutfak, ambar, atölye vb. kaynaklanan tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar; kâğıt, karton, mukavva, plastik, cam, metal vb.dir.

Tıbbi atıklar altında;

• Enfeksiyöz,
• Patolojik ve
• Kesici-delici başlıkları ile incelenmektedir.

Bu başlıklar aşağıda kısaca açıklanmıştır:

• Enfeksiyöz: Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıklar;

1. Mikrobiyoloji laboratuvarı atıkları (kültür ve stoklar, enfeksiyöz vücut sıvıları, serolojik atıklar, diğer kontamine laboratuvar atıkları (lam-lamel, pipet, petri vb.),
2. Kan, kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler,
3. Kullanılmış ameliyat giysileri (kumaş, önlük ve eldiven vb.),
4. Diyaliz atıkları (atık su ve ekipmanları),
5. Karantina atıkları,
6. Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri,
7. Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesnelerdir.

Patolojik: Anatomik atık dokular, organ ve vücut parçaları ile ameliyat, otopsi vb. tıbbi müdahale esnasında ortaya çıkan vücut sıvıları; ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar vb. (insani patolojik atıklar), biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleridir.

Kesici-delici: Batma, delme ve sıyrık yaralanmalara neden olabilecek atıklar; enjektör iğnesi, iğne içeren diğer kesiciler, bistüri, lam- lamel, cam pastör pipeti, kırılmış diğer cam vb.dir.

Tesisin teknik alt yapısının ve tıbbi ekipmanın işlevselliğini sürdürebilmeleri için hastanede teşkil edilmiş olan tesis yönetimi ile ilişkili teknik ekibin belirli bir disiplin içerisinde faaliyet göstermeleri gerekmektedir. Bu faaliyetlerin esasını;

• Planlama,
• İzleme,
• Değerlendirme ve
• İyileştirme aşamaları oluşturur.

Bu aşamalar aşağıda kısaca açıklanmıştır:

• Planlama aşaması: Hastanedeki tesis yönetimi ile ilişkili tüm süreçlerin belirlenerek kimlerin, neyi, nasıl, hangi sıklıkta yapa cağının ortaya konmasıdır. Planlama süreci, tesis yönetimi için ne kadar kapsamlı olursa, görev tanımları ne kadar net olursa tesis güvenliği ile ilişkili sorunlar o kadar az yaşanacaktır. Planlama sürecini tesis yönetimi ve güvenliği ile ilişkili komite gerçekleştirmeli ve her yıl düzenli olarak planları gözden geçirmelidir.
• İzleme ya da kontrol süreci: Hastanenin işlevselliğini sürdürebilmek için önemlidir. Bina çok iyi tasarlanmış ve hizmete girmiş olabilir ancak binanın teknik ve tıbbi alt yapılarının çalışırlığının devamlılığı gerekir. Bunun da tek yöntemi kontroldür. Bu kapsamda bina turları ve teknik vizitlere ihtiyaç vardır. Bina turları, yönetim temsilcisi/temsilcilerinin de bulunduğu, sıklığı teknik vizitlere göre daha az olan (1-3 ayda bir) kontrol yöntemidir. Bina turlarının belirli bir formatta yapılabilmesi için kontrol listeleri oluşturulmalıdır. Teknik vizitler hastanenin teknik personeli tarafından gerçekleştirilen bir kontrol yöntemidir. Teknik vizitlerin sıklığı, binanın yaşı, gerçekleşen arıza sıklığı gibi faktörlere göre değişebilir. Teknik vizitlerde bina turlarında olduğu gibi belgelendirilir ve belirli kontrol listeleri ile yapılırsa etkili olur. Kontrol listelerinin içeriği yapısal ve yapısal olmayan güvenlik unsurlarını içerisine almalıdır.
• Değerlendirme aşaması: Tesis yönetiminde planlama ve izleme aşamalarından sonra tesis güvenliği ile ilgili tespit edilen problemlerin ya da ortaya çıkması olası sorunların değerlendirilerek nedenlerini ortaya koyma sürecidir. Burada problem çözme tekniklerinden ve kalite yönetim araçlarından faydalanılmalıdır.
• İyileştirme ve çözüm önerilerinde bulunma: Bu aşamada daha çok kalıcı çözümler hedeflenmelidir. Bu safha, bazen planlama sürecindeki değişiklikleri de içeren çözümleri gerektirebilir.

Hastane Acil Durum ve Afet Planı (HAP)

Hastanelerde afet ve acil durum yönetimini geliştirmek, hastanelerin fiziksel ve işlevsel olarak afete hazırlıklı ve dayanıklı olmasını sağlamak için afet öncesinde yapılan planlamalara hastane acil durum ve afet planı (HAP) denir. Hastaneler için yapılacak olan acil durum planının amacı, her türlü afeti karşılayabilecek ölçüde kapsamlı hazırlıklı olma, müdahale ve normale dönme yeteneği kazandırmaktır.

HAP aşağıdaki hususları kapsamalıdır:

• Hastane işleyiş, görev ve faaliyetleriyle olabildiğince bütünleştirilmeli, tüm çalışanların bilgilendirme ve katılımı sağlanmalı,
• Mevcut ve yeni afet/acil durum tehlikeleri belirlenmeli,
• Riskleri değerlendirmeli, mevcut riskleri azaltmalı ve yeni riskleri önlemeli,
• Etkili müdahale için hazırlık yapmalı,
• Afet yönetiminin tüm evrelerini kapsamalıdır.

HAP dört aşamada oluşturulur. Bu aşamalar aşağıda kısaca açıklanmıştır:

• İlk aşama bir planlama komitesi kurulmasıdır. Planlama komitesi multidisipliner olmalıdır. Komite, yönetim temsilcisi, tıbbi personel, güvenlik personeli, afet yönetim uzmanı, insan kaynakları sorumlusu, inşaat mühendisi gibi kişi ve meslek mensuplarından oluşmalıdır. Planlama komitesi, hastanenin acil durumlara ve afetlere hazırlığını sağlamakla görevlidir. Komite yönetim ile birlikte planın formüle edilmesi, düzenli bir şekilde gözden geçirilmesi, geliştirilmesi ve güncelleştirilmesinden sorumludur.
• İkinci aşamada ise; hastanenin afet ve acil durumlar sırası ve sonrasındaki risklerinin potansiyel etkileri ve buna karşı yapılacak planlama ayrıntılandırılmalıdır. Beklenen afetin insan yaşamı, hastane araç-gereci, hastanenin acil duruma müdahale yeteneği, mali durumu ve normal işleyişine geri dönüşü karşısındaki tehditler tanımlanmalıdır. Hastane Afet Planları her yıl gözden geçirilmelidir.
• Hastane Afet Planının üçüncü aşaması, hazırlanan bu planın çalışanlarla paylaşılmasıdır. Kurumların karşı karşıya kaldıkları büyük afetler ve acil durumlar çalışanların farkındalığını artırmak için bir fırsat olabilir.
• Dördüncü ve son aşamada ise planın uygulanması gelmektedir. En iyi riski hafifletme etkinliği, personel, sivil toplum örgütleri ve gönüllülere yönelik eğitim ve uygulama faaliyetleridir.

Hastanelerin acil durum ve afetlere yönelik en önemli zafiyetlerinden biri, hiç kuşkusuz müdahale gerektiren durumlara hazırlıksız yakalanmadır. Bu nedenle de afetlere hazırlık süreçleri elzem konulardır. Hazırlık çalışmaları başlığı altında birçok konu mevcuttur. Bunlar;

• İnsan kaynağı organizasyonu ve olay kumanda sistemi,
• Afet Durumlarında Hasar Tespiti,
• Hastane İşleyişinin Sürekliliği,
• Hasta Bakımının Sürekliliği,
• Tahliye Planlaması,
• Afet Durumlarında Haberleşme,
• Afet Durumlarında Halkla İlişkilerin Yönetilmesi,
• Afet Durumlarında Çalışanların Yönetimi ve İhtiyaçlarının Karşılanması,
• Afet Durumlarında Kaynak Gereksiniminin Karşılanması,
• Afet Durumlarında Güvenlik’tir.

“Hastane Olay Kumanda Sistemi (Hospital Incident Command Structure-HICS)” beş alandan oluşmaktadır. Bunlar;

• Kumanda,
• Lojistik,
• Planlama,
• Operasyon ve
• Finans Alanlarıdır.

Ülkemizde Olay Kumanda Sistemi ekibinde şu şekilde anlatılabilir: Kurulan ekibin başında HAP başkanı yer almaktadır. Ona bağlı olarak haberleşme direktörü, basın ve halkla ilişkiler direktörü ile güvenlik direktörü yer almaktadır. Haberleşme direktörü, basın ve halkla ilişkiler direktörü ile güvenlik direktörünün altında da lojistik direktörü, planlama direktörü, finans direktörü ve operasyon direktörü yer almaktadır (S:147, Şekil 6.2).