Sağlık Ekonomisi Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Dünya Sağlık Örgütü'ne göre sağlıklı olma durumu nasıl tanımlanır? 

Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) göre sağlık, sadece hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil kişinin bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam iyilik hâlidir. Çoğu kültürde sağlık “en önemli zenginlik” olarak nitelenir. Tarihimizden bugüne ve geleceğe intikal eden “olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi” şiirsel ifadesini aşan bir tanımlama muhtemelen cihanda yoktur. Fakat sağlık kavramına yüklenen anlam toplumdan topluma değişmektedir. Pekçok toplumda sağlık, hastalık veya şikâyetin olmamasıyla sınırlı olarak algılanır. Bazen de sık görülen hastalıklar olağan kabul edilir, sağlıksızlık olarak görülmez. Böyle bir tabloda DSÖ tanımı bir yandan paradigmayı zorlamakta öte yandan insanlığın en değerli cevheri olan sağlığın sayısız tanımlarını teke indirgemektedir.

Sağlığın belirleyicileri kavramı ile anlatılmak istenilen nedir? 

Dünya Sağlık Örgütünün tanımı sağlığın ne kadar karmaşık bir durum ve kavram olduğuna dair ipuçları vermektedir. İnsanı, insan hayatını etkileyen faktörler doğal olarak sağlığı da etkilemektedir. Sağlığı etkileyen faktörlere sağlığın belirleyicileri denilmektedir.

Ekonomi ne demektir? 

Ekonomi sözcüğü; Yunanca “oikia” (ev) ve «nomos» (kural) köklerinin birleşmesinden
oluşmuştur ve «ev yönetimi» anlamındadır. Çeşitli tanımları olsa da şu tanım daha açıklayıcıdır: Ekonomi, kıt üretim faktörlerinin çeşitli mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılmak üzere nasıl seçileceğini ve üretilen malların / hizmetlerin toplumun bireyleri arasında en fazla yararı sağlayacak şekilde nasıl dağıtılacağını konu alan bilim dalıdır. Kısaca, “kıtlık/azlık bilimi” de denilmektedir. Anılan süreçlerle ilgili olarak özellikle neyi, kime ve nasıl sorularının cevaplarını araştırır.

Pozitif ve normatif ekonomi nedir? 

Pozitif ekonomide ekonomik olaylar ve davranışlar, nedir-ne olmaktadır, nasıl olmaktadır yaklaşımıyla incelenmektedir. Bir başka ifadeyle pozitif ekonomi ekonomik olayları ve davranışları açıklamaya, durumun ne olduğu anlamaya çalışır. Örnek olarak, sigaraya uygulanan vergilerin akciğer kanseri sıklığı üzerindeki etkisini değerlendirir, yani olanı/gerçekleşeni tespit etmeye çalışır. Normatif ekonomi ise olması gerekeni araştırır. Ekonomik olayları ve davranışları iyi veya kötü şeklinde değer yargılarıyla değerlendirir. Örnek olarak, devletin engellilere parasal yardım yapmasının uygunluğunu sorgular. Pozitif ekonominin argümanları araştırmayla, veriyle doğrulanabilir veya yanlışlanabilir. Normatif ekonomininkiler ise tartışılsa da doğru veya yanlış diye nitelendirilemez; tercih ve politika meselesidir.

Mikro ekonomi ve makro ekonomi nedir? 

Mikroekonomi üreticiler, tüketiciler, pazar gibi küçük ölçekli birimleri ele alır. Üretim ve tüketim süreçleri, arz, talep vb. üzerinde durur. Makroekonomi ise ülke ve dünya
ekonomisi düzeyindeki konuları ele alır. Ekonomi politikaları, kalkınma, ülkelerin refah
düzeylerinin karşılaştırılması vb. konuları inceler.

Sağlık ve ekonomi arasındaki ilişki nasıldır,  sağlık hizmetlerinin çeşitli ekonomik sonuçları nelerdir? 

Sağlık ve ekonomi arasındaki ilişki iki yönlüdür. Önce sağlık hizmetlerinin çeşitli ekonomik sonuçlarını gözden geçirelim:
1. Üretkenliği ve ekonomik çıktıyı artırmak Sağlıklı insanların üretim potansiyeli daha yüksektir. Ayrıca genel olarak sağlık çalışanlarının diğer çalışanlardan daha üretken oldukları, daha doğrusu insanların üretkenliğini artırdıkları söylenebilir.
2. Kişisel ve ulusal geliri artırmak Sağlıklı çalışanlar işe devamsızlık yapmaz, iş gücü devir hızının düşmesine katkı yapar ve dolayısıyla daha çok kazanır.
3. Yurtiçi ve dışı yatırım hızını artırmak Endemik ve epidemik hastalıkların az olduğu yerler daha çok yatırım çeker.
4. Tasarrufları artırmak Sağlıklı insanlar daha çok kazanır ve tasarruf ederler. Bu da yatırım fonlarının artışına katkı yapar.
5. Beşerî sermayeyi geliştirmek İnsanın ekonomik bakımdan üretken olmasını sağlayan doğuştan getirdiği özellik ve yetenekleri ile bilgi beceri ve deneyimlerine beşerî sermaye denilmektedir Sağlıklılık okula ve işe devamı artırır. Dolayısıyla eğitim süresini ve sürekliliğini artırarak beşerî sermayenin niteliğini yükseltir. Fakat beşerî sermaye unsurları olan eğitim ve becerilerden farklı olarak, sağlık biriktirilemez, yani üst üste konulamaz. Sağlık ayrıca travmalar, hastalıklar ve ölüm gibi ciddi risklere maruz kalabilir.
6. Yoksulluğu azaltmak Sağlık harcamaları azalır; üretim ve gelir getirici işler artar.

Genel sağlık kapsamı kavramı ile ifade edilmek istenilen nedir? 

Dünya Sağlık Örgütünün; toplumun tüm bireylerinin ekonomik olarak zorlanmadan
ihtiyaç duyduğu destekleyici, önleyici, tedavi edici, rehabilite edici, hafifletici (palyatif)
tüm sağlık hizmetlerine ulaşımı olarak tanımladığı ‘Genel Kapsam’ veya ‘Genel Sağlık
Kapsamı’ (Universal Health Coverage) kavramı sağlığın ekonomik boyutunu algılamak
bakımından önemlidir. Genel kapsam toplumun tamamının kapsanmasıyla sınırlı değildir; mümkün olduğunca tüm sağlık hizmetlerinin vatandaştan para alınmaksızın verilmesini de içermektedir.

Ekonominin sağlık sonuçları nelerdir? 

Sağlığın ekonomik sonuçlarına karşılık, ekonominin de sağlık sonuçları vardır. Ekonomik performansı yüksek olan ülkelerde kişilerin gelirleri de yüksek olur. Kişiler sağlık hizmetlerinden ve ürünlerinden daha çok yararlanırlar ve daha sağlıklı olurlar. Ekonomik gelişmişlikle birlikte değişen yaşam tarzının getirdiği şişmanlık ve hareketsiz yaşam gibi sağlık açısından olumsuz sonuçlar da vardır. Ancak her hâlükârda olumlu sonuçlar ağır basmaktadır.

Sağlık harcamalarının artış gösterme nedenleri nelerdir? 

1. Toplumun Yaşlanması (demografik dönüşüm)

2. Hastalık profilinin değişmesi (Epidemiyolojik dönüşüm)

3. Beslenme tarzının değişmesi (Beslenme dönüşümü)

4. Konforlu yaşam isteğinin artması
.
5. Sağlık kavramının kapsayıcılığının artması

6. Emek-yoğunluğu ve teknoloji-yoğunluğunun artması

7. İnsanların beklentileri ve taleplerinin artması

8. Erişilebilirliğin artması

9. Koruyucu sağlık hizmetlerinde yeterli bilincin gelişmemesi

10. Protokol ve rehberlik hizmetlerinin yetersiz olması

11. Sağlık Yönetiminde yetersizliklerin olması

12. Sağlık profesyonellerinde eğitim eksikliğinin yaşanması

13. Gereksiz harcamaların yapılması

Sağlık harcamalarının artış nedenlerinden erişilebilirliğin arttırılması nedir? 

Erişilebilirlik: Herhangi bir ürünün, hizmetin, teknolojinin veya ortamın engelliler ve
yaşlılar dâhil olmak üzere herkes tarafından ulaşılabilir ve kullanılabilir olmasını ifade
etmektedir. Erişilebilirliğin artması; ekonomik durum, ulaşım imkânları vb. faktörler sağlık hizmetlerine erişimi kolaylaştırmaktadır.

Sağlık harcamalarının artış nedenlerinden koruyucu sağlık hizmetlerinde yeterli bilincin gelişmemesi nedir? 

Koruyucu sağlık hizmetlerinde yeterli bilincin gelişmemesi; sağlık personeli ve halkta, yönetici ve politik karar vericilerde koruyucu sağlık hizmetlerinin kritik önemi konusunda yeterli bilinç hala gelişmemiş durumdadır. Kitlelerin düzenli koruyucu sağlık hizmeti kullanma alışkanlık ve sorumluluğunun olmayışı, sağlık sisteminin de bunu teşvik etmemesi ve sağlıklı yaşam tarzının yaygınlaşmaması tedavi edici hizmetlerin ağır maliyetine katlanma sonucunu doğurmaktadır.

Sağlık ekonomisi hangi konularla ilgilenmektedir? 

Sağlık ekonomisi;
• Çeşitli sağlık faaliyetlerine kaynak tahsisi
• Sağlık hizmetlerinde kullanılan kaynakların kalitesi
• Sağlık kuruluşlarının organizasyonu
• Sağlık için kaynakların tahsis ve kullanımının verimliliği
• Sağlık hizmetlerinin kişi ve toplum üzerindeki etkileri
• Hastalık maliyetleri
• Sağlık programlarının yararları
• Yatırımların geri dönüşleri / getirileri
vb. konular ile ilgilenmektedir.

İstihdam nedir ve sağlık sektöründe istihdamın gidişatının nasıl olacağı ön görülmektedir? 

İstihdam: Ülkedeki mevcut iş gücünün ekonomik faaliyetler içerisinde sürekli biçimde çalıştırılmasıdır. Çoğu ülkede hekimler başta olmak üzere sağlık personeli sayılarının yetersiz olduğu bilinmektedir. Bu demektir ki, sağlığın istihdamdaki payı artacaktır. Bu istihdam kapasitesi sağlık profesyonelleriyle sınırlı değildir. Sağlık alanı girişimciden hizmetliye kadar farklı profillerde yüzbinlerce kişiye iş imkânı sunmakta veya vadetmektedir.

Dünya Sağlık Örgütüne göre sağlık sisteminin amaçları nelerdir? 

Dünya Sağlık Örgütüne göre sağlık sisteminin üç amacı vardır:
1. Sağlık; yani bireylerin ve toplumun sağlık düzeyini yükseltme
2. Cevap verebilirlik; yani hizmetten yararlanma sürecinde kişilerin sağlık dışı beklentilerinin karşılanması
3. Finansal riske karşı koruma; yani kişinin ağır sağlık harcamaları dolayısıyla yoksullaşmasını engelleme

Sağlık sisteminin ana amaçlarına ulaşma yolunda kullandığı ara amaçlar nelerdir? 

ara amaçlar olarak tanımlanmış dört kavram vardır:
1. Etkililik
2. Verimlilik
3. Hakkaniyet
4. Seçim
Bunlardan ilk üçünü “sağlık sisteminin ekonomik amaçları” olarak tanımlayan yazarlar olduğu gibi “sağlık sisteminin ilkeleri” diye adlandıranlar da vardır. Şimdi bu kavramları açıklamaya çalışalım:
Etkililik: Hedeflere ulaşma derecesidir. İstenen sonuca ulaşmış sağlık hizmeti etkili
olmuş demektir.
Verimlilik: Çıktı/girdi şeklinde formül edilir; en az girdi ile en çok çıktıyı elde etmek
demektir. Bir faaliyet aynı sonucu ne kadar küçük bir kaynakla sağlayabiliyorsa o kadar
verimli kabul edilir.
Hakkaniyet: Sağlık hizmetlere erişimde eşit hakka sahip olmaktır; fırsat eşitliği olarak
da tarif edilebilir. “Eşitlik”ten farklıdır; zira çoğu sağlık hizmetleri eşit dağıtılamaz. Herkesin ihtiyacı az veya çok farklıdır. Dolayısıyla önemli olan, bireyin ihtiyacı olan hizmete erişmede fırsat eşitliğine sahip olmasıdır. Erişimin coğrafi, ekonomik vb. çeşitli boyutları vardır. Katkı payı, sadece İnternet üzerinden randevu alınabilmesi vb. pek çok erişim engeli olabilir

Sağlık sisteminin ara amaçlarından verimlilik nedir? 

Verimlilik: Çıktı/girdi şeklinde formül edilir; en az girdi ile en çok çıktıyı elde etmek
demektir. Bir faaliyet aynı sonucu ne kadar küçük bir kaynakla sağlayabiliyorsa o kadar
verimli kabul edilir.

Pazar şartlarından homojenlik nedir? 

Homojenlik; alışverişe konu ürün veya hizmetler birbirinin aynı olmalıdır. Örneğin, ürün araba ise, alıcının almayı düşündüğü kategoride bütün satıcıların tektip ve markasız araba satıyor olması gerekir. Ürün/hizmet aynı olduğu gibi girdiler de aynı olmalıdır.

Pazar şartlarından belirlilik ne demektir? 

Belirlilik; satıcı ve alıcı birbirinin beklenmedik olumsuz davranışlarına maruz kalmamalıdır. Satıcı muhtemel alıcıların hangi ürünü/hizmeti, ne miktarda, ne fiyatla ve ne zaman talep edeceğini kestirebilmelidir. Alıcı ise neyi talep edeceğini, fiyatı, miktarı,
diğer özellikleri, rekabet olup olmayacağı, kimlerle yarışacağı, kendisi için uygun
fiyat aralığı vb. konuları bilmelidir. Bu yukarıda açıklanan “tam bilgi”yle bağlantılı
bir şarttır; talebe ilişkindir.

Pazar şartlarından dışsallıkların olmaması ne demektir? 

Dışsallıkların olmaması; bir ürün/hizmetin üretiminin ve tüketiminin satıcıları ve alıcıları dışındaki kişilere bir maliyet yüklemesine veya bir yarar sağlamasına dışsallık denir. Ekonomik veya sosyal yük negatif dışsallık; yarar ise pozitif dışsallık olarak adlandırılır. Tadilat yapılan evden yayılan gürültü komşuyu rahatsız ederek negatif dışsallık, aynı
evin bahçesinin tadilat kapsamında çiçeklerle donatılması ise gerek görüntü gerekse kokusuyla komşu için pozitif dışsallık örneği oluşturur.

Sağlık hizmetleri pazarının özellikleri nelerdir? 

1. Homojenlik yoktur

2. Tam bilgi mümkün değildir

3. Talep belirli değildir

4. Tekelcilik bazen kaçınılmazdır

5. Pazara girişte ve çıkışta kısıtlama gerekebilir

6. Dışsallıklar vardır, hatta pozitif dışsallıklar olmalıdır.

7. Bazı hizmetler kamu tarafından sunulmalıdır

8. Devletin müdahalesi kaçınılmazdır