Radyo ve Televizyon Stüdyoları Dersi 5. Ünite Özet

Televizyonda Yapım Kavramı

Yapım; radyo, televizyon ve sinema için hazırlanan film ya da programların hazırlık sürecinin tamamını ve bu süreç sonunda ortaya çıkan ürünü tanımlayan bir kavramdır. Televizyon yapımı; televizyonun kendine özgü anlatım olanaklarını kullanarak farklı uzmanlık alanlarına, yeteneklere sahip kişilerin işbölümü içerisinde bir içeriği belirlenen amaç ve izleyicilerde oluşturulmak istenen etki doğrultusunda görsel-işitsel bir mesaj haline dönüştürmesidir. Görsel-işitsel bir kitle iletişim aracı olarak televizyon, geniş ve bilinmeyen bir kitleye çeşitli mesajlar iletir.

Yapımcı, Program fikrinin televizyon ekranında yayınlamasına kadar geçen süreci yöneten kişidir. Yapımcının başında olduğu özgün formattaki bir televizyon programının yapım süreci yayın-yapım biçimlerine göre değişmekle birlikte şu aşamalardan oluşur:

• Yapım öncesi: Program fikrini bulunmasından başlayarak, fikrin geliştirilmesi, program önerisi, dosyası ve bütçesinin hazırlanması sürecidir.
• Yapım: Program çekimlerinin gerçekleştirildiği aşamadır.
• Yapım sonrası: Programın görüntü kurgusu, ses miksajı vb. öğelerinin tamamlanması, yayın kopyasının oluşturulması süreçlerini kapsar.

Bir televizyon program fikrinin geliştirilmesi ve bir televizyon metnine (senaryo) dökülmesi sürecinde yapımcının yanıtlaması gereken bir dizi soru bulunmaktadır. Bu sorular üç ana başlık içerisinde sınıflandırılabilir: program “kimler için” (Programı izlemesi istenilen toplumsal gruplar hangileridir?), “hangi amaçlarla” (Hedef kitleyi eğlendirmek, eğitmek, haberdar etmek, tutum ve davranışlarında değişiklik yaratmak vb.) ve “nasıl” (konusu, içeriği, süresi, türü, yayın biçimi, bütçesi, vs) tasarlanıyor. Tüm bu sorular cevaplandırıldıktan sonra yapımcının karar sürecini belirleyecek yeni sorular ortaya çıkacaktır:

• Tasarlanan televizyon programının hedef kitlesi tarafından izlenebileceğine dair veriler, araştırmalar (izleyici araştırmaları, kanalın, program türünün izlenme payları) var mı?
• Program bütçesi kabul görecek mi, hesaplanan bütçeye göre programın kârlılığı akla yatkın mı?
• Program için gerekli ekip ve ekipman ön görülen takvim içerisinde bulunabilir mi?

Bu sorular doğrultusunda programın hedef kitlesi, amaçları, türü, süresi, yapım türü, formatı vb. saptanmış ve gerekçelendirilmiş olur. Bu belirlemeler doğrultusunda program metni önce en temel düzeyde kısa bir özet (sinopsis) halinde hazırlanır. Oluşturulan sinopsis, kâğıt üzerinde programın temel akışın nasıl oluşacağının ve ekranda nasıl gö- rüneceğinin açıklandığı bir geliştirim senaryosu (tretman) halini alır. Tretman, sahne dökümünün; diyaloglara çok gerekli durumlarda yer verilen, aksiyonu, zamanı, mekânı ve karakterleri tanımlayan genişletilmiş bir özetidir. Bir televizyon programı hangi türde olursa olsun üç ana bölümden oluşur: Programın açılışı, ana gövdesi ve programın kapanışı.

Program öneri formu, yapımı gerçekleştirilmesi düşünülen televizyon programı ile ilgili temel bilgileri içerir. Program öneri formunda programa ilişkin yer alması gereken başlıklar ve başlık içerikleri şöyledir: Programın Adı, Programın Türü, Programın Konusu, Programın Amacı, Hedef Kitle, Yayın Dönemi, Yayın Saati, Süresi, Yayın Periyodu, Bölüm Sayısı, Program Formatı, Yapım Özellikleri, Konu Dökümü, Tahmini Bütçe, Sponsor.

Stüdyo Programlarında Yapım Uygulamaları

Program türü ve içeriklerine göre değişlik göstermekle birlikte stüdyo uygulamaları iki ana başlık içerisinde çözümlenebilir. Bunlardan birincisi program tasarımına göre içeriğin, anlatı öğelerinin oluşturulması ikincisi ise yapım, teknik uygulamadır.

Canlı yayın, bir olayın gerçekleştiği anda eş zamanlı olarak seyirciye ulaş- tığı yapım türüdür. Bu türdeki yapımlar, bir televizyon istasyonunun stüdyolarında bir yapımın gerçekleştiği anda canlı olarak yayınlandığı çeşitli program türlerini kapsar. Televizyon programcılığında, canlı yayınlar dışında kalan yapımlar da program içeriğine göre değişmekle birlikte canlı yayın tekniğine benzer şekilde kaydedilebilir. Buna canlı kayıt adı verilir. Çok kameralı bir stüdyo çekimi ile tek kameralı bir dış çekim arasındaki öncelikle çekim için gerekli ekip, ekipman ve yapım süreci noktasında farklılıklar vardır. Çok kameralı bir stüdyo uygulamasında kamera operatörlerinin sayısı arttığı gibi ses ekibi genişler ve ekibe; ışık ekibi, resim seçici, teknik yönetmen, VTR operatörleri, K+ operatörü, stüdyo şefi, dekor sorumlusu, set işçileri, kostümcü ve makyöz (ya da makyözler) de dahil olur. Bir stüdyo yapımında görev alan kişiler yapımyönetim ekibi ve teknik ekip olarak ikiye ayrılır. Yapımyönetim ekibi, program fikrinin bir televizyon yapımına dönüşmesi süreci içerisinde genel anlamıyla içeriğin oluşturulmasından başlayarak programın tamamlanmasına kadar aktif olarak görev alır. teknik ekip ise teknik yönetmen, kameraman, ses teknisyeni, resim seçici, ışık şefi (yönetmeni), sahne (dekor) tasarımcısı, stüdyo şefi, grafik tasarımcısı, KJ operatörü, prompter operatörü, VTR operatörü, kamera kontrol operatörü, köstüm sorumlusu ve makyaj-saç tasarımcısından oluşur.

Sahne düzenlemesinin oluşturulması ve setin kurulması dekoratörün sorumluluğundadır. Bunun dışında televizyon programı yapımında dekor ve sahne düzenlemesinin dört ana işlevi vardır:

• Programın yer aldığı fiziki çevreyi oluşturan dekor unsurlarının sağlanması.
• Programın yapıldığı mekân ve zamanı tanımlayarak programın atmosferinin oluşturulması.
• Programın görsel öğeleri arasında bir üslup birliğinin sağlanması.
• Programın amacına uygun olarak katılımcılar, seyirciler, izleyiciler ve yapımın bütünü için etkin bir yapım unsuru sağlaması.

Millerson’a (1991) göre, sahne düzenlemesi ve program setleri şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Tüm Stüdyo Setleri
• Sürekli Setler (Sabit Sahne Düzenleri)
• Büyük Setler
• Küçük Setler

Hazırlanan setin; kamera konum ve hareketlerinden başlayarak aydınlatma, ses, set içerisinde gerçekleşecek mizansenler ve genel stüdyo trafiğine uygun olması gereklidir. Stüdyo içerisinde dekor uygulaması konusunda dikkat edilmesi gereken temel düzenleme ilkleri ise şöyledir: Dekor, program içeriğinde yer verilecek en geniş çekim ölçeğine göre düzenlenmeli, set gereğinden büyük olmamalı, program içerisinde yer alacak kişilerin sayısına göre düzenlenmelidir. Set içerisinde yer alan nesneler, aksesuarlar kişilerden çok uzağa yerleştirilmemeli, karmaşık dekor uygulamalarında dikkatin dağılabileceği ve ayrıntıların kaybolacağı unutulmamalı, program içerisinde yer alacak kişilerin üzerine gölge düşmesini engellemek ve yeterince aydınlatılmalarını sağlamak için kişilerin dekorun dip noktalarından daha önde olmaları sağlanmalı, derinlikli kompozisyonlar oluşturmak ve kamera hareketlerine daha geniş bir alan sağlamak için kişi hareketlerinin dekorun ön tarafına doğru yönelmeli, dekorun ön kısmı mümkün olduğu kadar açık bırakılarak kamera hareketlerine kolaylığı sağlanmalı ve dekorun bütünselliğindeki kompozisyon öğelerinin farklı çekim ölçekleri içerisinde nasıl görüneceği dikkate alınmalıdır.

Ses, sadece içeriğe ilişkin enformasyonun taşıyıcısı olarak anlatımsal bir öğe değil aynı zamanda dramatik etkileri de olan bir yapım öğesidir. Stüdyo yapımlarında ses uygulamaları, yapımın özelliğine göre kullanılacak mikrofonların (yaka, telsiz vb.) ve mikrofon aksesuarlarının (mikrofon sehpaları, boom kolları) belirlenmesi ile başlar. Çok sayıda ses kaynağının yer aldığı programlarda ise mikrofonlar çeşitlenir. Bu program türünü stüdyoda gerçekleştirilen “Talk Show” türündeki programlar örnek verilebilir.

İnsanın görme duyusunda olduğu gibi kameralarda da görüntünün oluşabilmesi için gerekli temel belirleyici ışıktır. Işığın fiziksel özellikleri, nesneyi ortaya çıkarırken nesneye bir anlam da kazandırır. Bir stüdyo programının için aydınlatma tasarımı planlarken dikkat edilmesi gereken noktalar şöyle sıralanabilir: Program için hazırlanan dekorun, stüdyodaki ışık sistemi ile program gereklilikleri noktasında uyumlu olup olmadığı araştırılır, oyuncuların konumu, çekimin hareketi ve ölçekleri, dekorun özellikleri gibi noktalarda ışığın nasıl kullanılacağı belirlenir. Bir televizyon yapımında aydınlatmada uygulamasında, üç nokta aydınlatması (anahtar ışık, dolgu ışığı ve arka (kontur) ışık), anahtar ışık, dolgu ışığı, arka (kontur) ışık gibi aydınlatma türleri uygulanabilir.

Aydınlatma tasarımı planlandıktan, oluşturulduktan sonra yönetmen ve ilgili ekibin katılımıyla soğuk prova, kamera provası ve sıcak (kameralı) provalar gerçekleştirilir. Soğuk provada, sunucu ya da oyuncular tiyatro sahnesindekine benzer şekilde hareket ve mizanseni de içerecek şekilde programı baştan sona prova ederler. Özellikle dramatik yapımlarda vazgeçilmez olan soğuk provalar ile yönetmen, programın akışını baştan sona görmüş olur. Kamera provası ise yönetmen ve teknik ekibin başta sona programın görsel tasarımını denetledikleri prova türüdür. Kamera provası ile kameranın teknik ayarları gerçekleştirilmiş ve yapım için hazırlanan dekor ve ışık tasarımının planlanan çekim akışına uygunluğu da test edilmiş olur. Televizyon yapımlarında çerçeve düzenlemesinde dikkat edilmesi gereken temel kompozisyon ilkeleri şunlardır: Baş Boşluğu, Bakış Boşluğu, Hareket Boşluğu ve Altın Oran.

Kamera kartı, yapımda görev alan kameralar için hazırlanan, çekim akışına göre oluşturulmuş kamera sorumluluklarının yer aldığı metinlerdir. Sıcak prova, stüdyoda gerçekleştirilen ve yapımın bir bütün olarak yayındaymışçasına prova edildiği uygulamadır. Bu prova, ışık ekibi için programda görülecek aydınlatma tasarımını görmek, ses ekibi için onları duymak, sunucular için prompter sistemi kullanacaklarsa konuşmalarını kameraya bakarak gerçekleştirmek, programda kullanılacak diğer görüntü ve ses öğelerini kontrolünü sağlamak anlamına gelir.

Stüdyo Programlarında Yapım Aşaması

Canlı kayıt ya da canlı yayın olarak gerçekleştirilecek bir program için iki temel yapım aşaması bulunmaktadır:

• Yapım/yayın öncesi hazırlıklarının kontrol edilmesi: Bu kontroller; sunucu, konuk, oyuncu, seyirci gibi yapıma katılacak kişilerin ulaşımından ve hazırlıklarından (saç, makyaj, kostüm vb.) başlayarak teknik ekibin, ekipmanın kurulumu, hazırlıkları vb. kontrol edilmesi ve testleri ile devam eder.
• Yapımın (kayıt/yayın) gerçekleştirilmesi: Yapım/yayın için tüm hazırlıklar tamamlandıktan sonra, belirlenen yapım/yayının anında programın jeneriği yayına/kayda girer ve yönetmenin geri sayımıyla aynı anda stüdyo şefi, sunucuya geri sayımı işaretle aktarır ve program başlar. Yönetmen, yapım kontrol odasında monitörler üzerinden programın planlanan akış içeresinde yürütülmesi için stüdyo içerisindeki ekibe interkom (dahili haberleşme cihazı) aracılığı ile yapım kontrol odasındaki ekibe sözlü olarak talimatlarını verir.

Tüm bu süreci idare eden yönetmenin dikkat etmesi gereken bazı önemli noktalar ise şöyle sıralanabilir:

• Öncelikle bir yönetmen, yapımda kullanacağı teknik donanımı tanımalı, özelliklerini ve sınırlılıklarını bilmelidir.
• Yönetmen birlikte çalıştığı ekibin meslek alanlarına göre kullandıkları terminolojiyi bilmeli ve iletişim sürecini bu terminolojiyi kullanarak yönetmelidir.
• Yönetmen ve ekip iyi bir ön hazırlık dönemi ve planlama gerçekleştirmiş olmalıdır.
• Program yönetmeni, çekime başlamadan önce program metni ve akışa hakim olmalı, metinde ortaya çıkabilecek aksaklıklara anında çözüm üretebilmelidir.
• Son olarak stüdyo yapımı bir canlı yayın ise yönetmenin hata yapma şansı yoktur.

Televizyon Stüdyosu Program Türleri

Stüdyo, içerisinde hemen her türde televizyon programı yapımının gerçekleştirilebileceği bir mekândır. Gelişen yapım teknolojisi ile birlikte stüdyolar özellikle drama türündeki programlar için dış mekân uygulamalarının gerçekçi biçimde (chroma key, sanal stüdyo uygulamaları vb.) uygulanabileceği çekim mekânları haline gelmiştir.

Bir televizyon stüdyosunda gerçekleştirilen en temel program türleri şu şekilde sıralanabilir:

Haber Programları:
Kamuoyunun bilgi, haber alma hakkı ihtiyacını karşılamak amacıyla ve nesnel bir bakış açısıyla izleyicilere iletilen güncel, toplumsal, siyasal, kültürel, ekonomik olayları, konu ve gelişmeleri izleyiciye aktaran programlar olarak tanımlanmaktadır. Haber programları kendi içeresinde çeşitli alt türlere ayrılır. Bunlar: Haber Bülteni, Hava ve Yol Durumu, Ekonomi Bülteni, Haber Programları, Yorum Programları ve Güncel Programlar.

Spor Programları:
Kamuoyuna sporun çeşitli alanları ile ilgili önemli olayları duyuran, haberler ve olayların derinlemesine ele alınıp işlendiği programlar ile her türlü sportif faaliyetin naklen yayınından oluşan program türüdür. Spor programları alt türleri şunlardır: Spor Bülteni, Spor Karşılaşmaları Yayınları, Spor Haber Programları, Spor Belgeselleri, Spor-Magazin Programları ve Spor- Eğitim Programları.

Kültür Programları:
Toplumun düşünce ve hayat şekline konu teşkil eden ve nesilden nesle aktarılan inanç, bilgi ve uygulamaların korunması, geliştirilmesi, yayılması ve zenginleştirilmesi amacıyla milli kültür politikasının ilkeleri doğrultusunda hazırlanan programlardır. Kültür programları alt türleri şunlardır: Belgesel Programları, Bilgi-Kültür Yarışmaları, Sanat Programları, Sohbet Programları, Gösterileri Sanatları ile İlgili Programlar.

Din ve Moral Programları:
İnsanlara din, inanç, ahlak, ibadet gibi konularda bilgi vermeyi, yanlış yorumlamaları ortadan kaldırmayı amaçlayan genel olarak dini günler, haftalar ve aylarda yayınlanan program türleridir. Din ve moral programları alt türleri şunlardır: Dini Tören Yayınları, Dini ve Moral Sohbet Programları, Dini Eğitim Programları

Eğitim Programları:
Toplumu oluşturan fertlerin sosyal ve kültürel olarak gelişmesine katkıda bulunmak ve sosyal, kültürel, ekonomik ve hukuki gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamak amacıyla oluşturulan, konuları, sunuluşları, biçim, metot ve teknikleri bakımından eğitici öğeleri içeren programlardır. Eğitim programları alt türleri şunlardır: Çocuk Programları, Örgün Eğitim Programları, Yaygın Eğitim Programları, Eğitim Spotları, Bilgi-Beceri Programları, Sağlık Programları, Gençlik Programları

Bilgilendiren/Eğlendiren Programlar:
Öncelikle bilgilendirmeyi amaçlamakla birlikte içeriğinde eğlenceye de hatırı sayılır yer verilen yapımlardır. Bilgilendiren/eğlendiren programlar şu alt türlere ayrılır: Kuşak Programlar, Yaşam Tarzı ve Eğilimlerle İlgili Yapımlar, Yarı Belgesel Yapımlar

Gerçek İnsan Hayatlarından Yola Çıkılarak Oluşturulan Programlar:
Bir anlatıcı aracılığı ile ekrana gelen gerçek hayat hikayelerinden yola çıkılarak hazırlanan yapımlardır. Bu türdeki yapımlar içerisinde sunum ve söyleşiler dışında birçok mini dramalar ve canlandırmalar yer alır. Gerçek kişilerin hayatlarından yola çıkarak oluşturulan bu tür yapımların sunum ve söyleşileri stüdyo temelli olarak gerçekleştirilir. Şu alt türlere ayrılır: Reality Show, Direnç Yarışmaları, Gerçek Hayat Hikayeleri, Magazin Programları

Müzik Programları:
Hakim unsuru müzik olan program türüdür. Müzik programları şu alt türlere ayrılır: Türk Halk Müziği Programları, Türk Sanat Müziği Programları, Popüler Müzik Programları, Video-Klip Yayını Ağırlıklı Programlar, Çok Sesli Müzik Programları, Konser Yayınları, Müzik Sohbetleri.

Eğlence Programları:
Ana amacı eğlendirme olan; sohbet, müzik, yarışma, skeç, parodi ve çeşitli performans gösterilerinin içinde yer aldığı eğlence unsurlarından oluşan program türüdür eğlence programları şu alt türlere ayrılır: Dramatik Öğeler İçeren Eğlence Programları, Yarışmalar, Show ve Gösteriler, Talk-Show.