Radyo ve Televizyon Stüdyoları Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Televizyon yapımları, yayın üzerinden sundukları hizmetleri izleyicilerin kullandıkları teknolojilere göre yenilemelidir. Televizyon çözünürlüklerinin artmasıyla yayın kuruluşlarının geleceğin teknik altyapısına hazırlık yapmaları beklenmelidir. Bu bağlamda stüdyolarda kullanılan teknik altyapı ve onu oluşturan sistemlere aşağıda yer verilmektedir.

Stüdyo Kavramı

Stüdyolar, yapılan işe uygun araç ve gereçlerle donatılmış, özel bir yapıya sahip ve genellikle kapalı mekanlar olarak tanımlanır. Dış mekanların da stüdyo olarak kullanılabilmesi mümkün olsa da dış mekanlar bazı engeller taşımaktadır:

• Hava şartları
• Güneş ışığındaki değişkenler (ışık, gölge, bulut vb.)
• Ortamda olması istenmeyen sesler (uçak geçmesi gibi)
• Çalışma ortamı çevresindeki kontrolsüz kişi ya da araçlar
• Nakliye, beslenme ve konaklama
• Mekan koşulları
• Sağlık sorunları

Özellikle televizyon yapımlarında stüdyolar temel olarak iki odadan oluşurlar: Ses/görüntü programlarının üretimi için spiker ya da konukların bulunduğu “stüdyo odası ve stüdyodaki program üretiminin yönetildiği “stüdyo kontrol odası” ya da “stüdyo reji odası”. Televizyon stüdyolarında bunlara ek olarak “ses reji odası” da bulunabilmektedir ve program üretimi esnasında sesçinin daha kapsamlı kontrolünü sağlar.

Stüdyolara Bağlı Teknik Çevre Birimler

Stüdyo mekanları haricinde binaların boyutlarına bağlı olarak bulunması gereken temel teknik çevre birimleri şunlardır:

1. Ses/görüntü sistem odası
2. Yayın odası
3. Verici odası
4. Teknik işletim, bakım ve onarım odası

Ses/Görüntü Sistem Odası:
Radyo ve televizyon stüdyolarında ses/görüntü sinyallerinin üretilmesinde, kaydedilmesinde ve yayınlanmasında teknik işletimi sağlayan bütün cihazlara ait ana ünitelerin bulunduğu odadır.

Yayın Odası:
Yayın odası, kaynaklardan gelen sinyalleri toplayıp istenilen sırayla yayınlanmak üzere vericilere ya da uydulara gönderir.

Verici Odası:
Radyo ve televizyon programlarının belli bir teknik kalitede anten ya da uydu sistemleri aracılığıyla yayına gönderilmesinde kullanılan cihazların bulunduğu odadır.

Teknik İşletim, Bakım ve Onarım Odası:
Bütün teknik cihaz ve sistemlerin kurulması, ayarlanması ve çalışabilirliklerinin sağlanması için gereken donanım ve bilgiye sahip kişilerin bulunduğu odadır.

Stüdyolarda Teknik Altyapıyı Oluşturan Sistemler

Stüdyolarda üretilen malzemelerin yüksek kalitede tüketiciye ulaştırılması için uygun teknik altyapı ve nitelikli personel gerekmektedir. Teknik altyapının oluşturulmasında gerekli olan en temel sistemler şu şekilde sıralanabilir:

a. Kablolar ve kablolama sistemleri
b. Görüntü sistemleri
c. Işık sistemleri
d. Ses sistemleri
e. Bilişim sistemleri
f. Elektromekanik sistemler
g. Sinyal iletim sistemleri - Vericiler

Kablolar ve Kablolama Sistemleri:
Kablosuz sistemler haricinde radyo ve televizyon teknik sistemlerinde kullanılan bütün cihazların elektrik ve sinyal iletimlerinde kablolar kullanılır. Elektrik kabloları temel olarak esnek yapıda bakır iletkenlerde, iletkenlerin üzerleri ise PVC, silikon, kauçuk veya lastik türü bir kaplamadan oluşmaktadırlar. Stüdyo binalarında en çok TTR (PVC yalıtkanlı ve çok sayıda iletkenden oluşan kablolar, seyyar kablolamalarda ve cihaz güç girişlerinde kullanılır), NYM (PVC yalıtkanlı ve tek iletkenden oluşan sabit elektrik tesisatında kullanılır), ve SIMH (Isıya dayanıklı, silikon yalıtkanlı ve çok sayıda iletkenden oluşur, dış çekim aydınlatma sistemlerinin sıcak ışık bağlantılarında kullanılır) kablo türleri kullanılmaktadır.

Sinyal iletimlerinde kullanılan kablolar ise aşağıdaki gibidir:

• Koaksiyel kablolar
• Fiber optik kablolar
• Dengeli/dengesiz ses kabloları
• Sinyal haberleşme ve bilişim kabloları

Koaksiyel bakır iletkenli kablolar olup analog veya dijital video sinyal iletiminde kullanılır. Sinyallerin dijital olarak gönderilmesiyle hem video hem de ses sinyali taşınabilir. Triax ve BNC bağlantılara sahip olan kablolar koaksiyel kablolardır. Bu bağlantı uçları kilitlenebilmektedir ve kazayla kabloların çıkarılmasına engel olunur.

Fiber optik kabloların içlerinde cam yapıda lifler bulunur ve sinyal iletimi, optik bir şekilde bu lifler üzerinden yapılır. Video ve ses sinyalleri elektrik sinyallerinden optik sinyale dönüştürülerek bu kablolar üzerinden gönderilebilir. Fiber optik kabloların çeşitli avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır:

• Daha uzun mesafelere kayıpsız sinyal iletimi sağlarlar.
• Daha az sayıda kablo kullanılır.
• Sinyal aktarım hızları daha yüksektir.
• Elektrik sinyali iletmediklerinden elektromanyetik koşullardan etkilenmezler.
• Topraklamaya ihtiyaç duymazlar.
• Çok kanallı veri iletebilirler.
• Sinyal iletimi güvenlidir.
• UV ışığa ve neme dayanıklıdırlar.
• Kurulum maliyetleri yüksektir.
• Esnek değildirler ve kırılgandırlar.
• Kablo tamiri özel cihaz ve donanım gerektirir.
• Uçlarına fiş takılması özel cihaz ve donanım gerektirir.

Dengeli ve dengesiz ses kabloları, analog olarak sadece tek kanal (mono) sinyali iletimi yapabiliyorken dijital kablolarda sinyal iletimi çok kanallı yapılabilmektedir. Bu kablo türlerinde kullanılan konektör ve fişler şunlardır:

• Dengeli analog: XLR konektör ve TRS fişler.
• Dengesiz analog: RCA ve TS fişler.
• Dengeli dijital: XLR konektör.
• Dengesiz dijital: BNC konektör.

Sinyal haberleşme ve bilişim kabloları ise stüdyo sistemlerindeki cihazların kendi aralarındaki bilgi alışverişini sağlamak için kullanılan sinyal haberleşme kablolarıdır. Bu kablolar kamera kontrol ünitesi ile kamera kontrol paneli arasındaki kablolar olarak örneklendirilebilir. Bilişim kabloları ise çoğunlukla bilişim sistemlerindeki cihazların haberleşmesi için kullanılan yerel ağ kablolarıdır.

Görüntü Sistemleri:
Televizyon stüdyolarında kameralardan çok daha fazla görüntü sistemine dahil olan ekipman bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Stüdyo kameraları: EFP kameralar olarak tanımlanan, stüdyo dışı mekanlarda da kullanılabilen kameralar.
• Kamera kontrol panel ve üniteleri: EFP kameraların ürettiği görüntünün ayarlarını uzaktan yapmaya yarayan, kameralara uzaktan müdahale etmeye izin veren, birden fazla kameranın ayarlarının aynı olmasını sağlayabilen cihazlardır. Bütün bu işlemler kamera kontrol panellerinin bağlı olduğu kamera kontrol ünitelerinde gerçekleşir.
• Video sinyal dağıtıcılar: VDA olarak bilinir, stüdyo sistemindeki bütün görüntü kaynaklarının sinyallerinin çoğaltılarak stüdyo ve ilgili çevre birimlere gönderilmesini sağlar.
• Resim seçme masaları: Kameralardan gelen görüntüler de dahil olmak üzere sistemdeki bütün görüntülerin toplandığı video mikser masasıdır. Programlarda kullanılacak videolardan alt yazı ve logo gibi görüntülere de bağlantı yapabilen, yayına gönderilecek görüntüyü seçmeye yarayan cihaz.
• Video sinyal yönlendirme ünite ve panelleri: Farklı kaynaklardan gelen video sinyalleri ve ayrı VDA’larda çoğaltılan sinyallerin toplanmasına ve yönlendirilmesine yarayan teçhizat.
• Video referans monitörleri: kaynaktan gelen sinyale müdahale etmeden görüntüyü olduğu gibi yansıtan ekranlar. Bu izleme sayesinde görüntüye doğru müdahalede bulunulabilir.
• Prompter: Kamera objektiflerinin önüne takılan elektronik yazı okuma sistemi.
• Karakter jeneratörleri: “JK” olarak bilinen bilgisayar tabanlı alt yazı ve logo gibi görselleri hazırlayan teçhizat. Uygulanacak olan karakterler resim seçme masasına gönderilir.
• Video sinyal bağlantı panelleri: Sistemdeki bütün video görüntü cihazlarını birbirine bağlayan sinyal giriş ve çıkışlarının toplandığı santral gibi panellerdir.
• Video sinyal senkronlayıcılar: Birbirine bağlanmış video cihazlarının sinyalleri eş zamanlı olarak işlemelerini sağlar.
• Video sinyal ölçüm monitörleri: Video sinyalinin teknik ölçüm ve değerlendirmesini yapmaya yarayan cihaz.
• Dekor/sunum monitörleri: Stüdyolarda dekor amaçlı veya etkileşim amacıyla kullanılan çeşitli büyüklüklerdeki ekranlar.

Işık Sistemleri:

Stüdyolarda kullanılan ışık kaynakları, mekanın tavanına asılabildiği gibi dış çekimlerde kullanılabilen portatif yapıda da olabiliyor. Temel ışık kaynakları aşağıdakilerdir:

• Sert ışık kaynakları: 3200K renk ısılı, spot olarak da tanımlanan gölgeli aydınlatma oluştura sıcak ışık kaynakları.
• Yumuşak ışık kaynakları: 3200K renk ısılı, keskin gölgeleri yumuşatmak için kullanılan ışıklar.
• Soğuk ışık kaynakları: 3200-5600K renk ısılı, gölge yumuşatmak ya da dolgu ışık yapmak için kullanılan kaynaklar.
• Fon ışık kaynakları: Efekt ışıkları olarak da tanımlanan, dekor fonunu aydınlatmak ya da ışıkla boyamak için kullanılan kaynaklar.

Ses Sistemleri:

Radyo ve televizyon programlarında seslerin kaydedilmesinde, işlenmesinde ve yayın ya da kayda gönderilmesinde aşağıdaki cihaz ve donanımlar kullanılmaktadır:

• Mikrofonlar: akustik ses enerjisini ses sinyaline çevirir.
• Ses masaları: farklı ses kaynaklarını bir araya getirip, çeşitli ayarlar ve tercihler yapıp mikser çıkışına gönderen cihazlar.
• Ses dinleme ve izleme monitörleri: ses sinyalinin kaliteli bir şekilde dinlemeye yarayan hoparlör ve kulaklıklar ile ses sinyallerini görselleştirerek teknik bilgi sunan ekranlar.
• Ses kayıt ve oynatma cihazları: çoğunlukla bilgisayar tabanlı, seslerin kaydedilmesini ve oynatılmasını sağlayan sistemler.
• İnterkom: stüdyo binasında insanların sesli iletişimini sağlayan kapalı devre sistem.
• Hibrit cihazı: programlara telefon aracılığıyla bağlanılmasını sağlayan cihazlar.
• Ses efekt üniteleri: yapım sırasında veya sonrasında program sesine efekt verebilen cihazlar.
• Ses bağlantı panelleri: ses sinyallerinin taşındığı kablolama teçhizatının bağlandığı paneller.

Bilişim Sistemleri:

Stüdyolarda kullanılan bilişim sistemleri, günün teknolojisine bağlı olarak farklı formatlardaki ses ve video kayıtlarını dönüştürmek, kurgulamak, depolamak ve dijital veri olarak her türlü müdahalede bulunmak için kullanılan bilgisayar tabanlı sistemlerdir. Sayısal medya arşivi olarak da kullanılabilen bu sistemler, aynı zamanda stüdyodaki bir çok fonksiyonun otomasyonunu gerçekleştirme işlevi de görür. Bu bağlamda en temel donanımları aşağıdaki gibidir:

• Sayısal depolama alanları ve bunları yöneten sunucu bilgisayarlar.
• Sistem ve kullanıcı verilerini işleyen sunucular.
• Ağ ve sunucuların kontrolü için gereken ağ anahtarları (switch).
• Kablo hatları ve bağlantı elemanları.

Stüdyolardaki bilişim sistemlerinde kullanılan donanıma ek olarak bu donanımlardan faydalanabilmek için kullanılan yazılımlar bulunmaktadır. Yazılımlar çok çeşitli olup temel olarak aşağıdaki işlevlerin yerine getirilmesini sağlarlar:

• Sisteme kayıt
• Kurgu
• Yayına otomasyon sistemi (playout)
• Arşivleme
• Veri bilgisi (metadata)
• Kullanıcı yetkilendirme

Yayın Aracı:

Yayın araçları, özel tasarım, malzeme ve donanımlar ile donatılmış minibüs, kamyon, tır, römork gibi araçların stüdyo haline getirilmiş halleridir. Bu tür araçlar sayesinde taşınabilir bir stüdyo oluşturulur ve radyo/TV programları için gerekli olan teknik altyapı, stüdyo binasından farklı yerlere ulaştırılabilmiş olur.

Elektromekanik Sistemler:

Radyo ve televizyon stüdyolarındaki elektromekanik sistemler mekanik parçalardan oluşan elektrikli sistemlerdir. Bu sistemlerden sorumlu çalışanlar aşağıdakileri gerçekleştirmektedir:

• Jeneratör ve UPS sistemlerin tercih, montaj ve kontrolü.
• Elektrikli veya elektronik cihazların raf kabinleri ve bu kabinlerin elektriksel altyapılarının takılması.
• Klima sistemlerinin kontrolü.
• Ana elektrik şalterlerinin bakım ve değişimi.
• Cihazların raf kabinlerine ve dolaplarına yerleşimleri.

Sinyal İletim Sistemleri:
Radyo ve televizyon programlarının yayınlanmasında üç farklı sinyal iletim sistemi bulunmaktadır:

• Karasal sistemler: Bir verici anten yoluyla havadan yapılan analog yayın sistemleridir.
• Kablolu sistemler: Analog ve dijital sinyallerin kablolar aracılığıyla evlere kadar ulaştırılan kablo altyapısından iletildiği sistemlerdir.
• Uydu sistemler: Radyo ve televizyon yayın sinyallerinin doğrudan verici yer istasyonundan uyguya (uplink) gönderilip bağlantıların da alıcı istasyonlar (downlink) yoluyla ekranlara ve radyolara iletilmesidir.