Radyo ve Televizyonda Ölçü Bakım Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

Ses sinyalinin radyo dalgalarıyla uzağa iletilmesi, ilerleyen zamanlarda görüntünün de uzağa iletilebileceği düşüncesini öne çıkartmıştır. Bilimsel ve elektronik alanlarındaki gelişmeler televizyon teknolojisini oluşturmuş ve televizyonun en etkili iletişim araçlarından biri haline getirmiştir. Televizyon yapımcılığında teknolojik cihazlar kadar yetişmiş personelin de önemi büyüktür. Ekibin cihazlarla olan uyumu, iş verimliliğini ve ortaya çıkarılan ürünün kalitesini arttırır. Verimli çalışma şartlarını oluşturabilmek için, cihazların düzenli olarak gözlem ve bakımlarının yapılması gerekmektedir. Bu gözlem ve bakım süreci “ölçü bakım” olarak tanımlanır. Yaşanan deneyimler göstermiştir ki gözlemlenmeyen ve düzenli bakımı yapılmayan cihazların işlev açısından kullanım ömrü daha kısa olmaktadır. Ölçü bakım da böyle bir ihtiyaçtan ortaya çıkan ve uzmanlık isteyen bir alandır.

Elektronik Görüntü Kavramı

Elektronik görüntünün (video) oluşumunda ise belirli bir alan ve çerçeve içine düşen ışık tonu değişikliklerinin video kameralar aracılığıyla noktacıklar ya da satır tarama prensibiyle elektriksel biçime dönüştürülmesinden yararlanılır.

Elektronik bilgi şu şekilde açıklanabilir: Işığın şiddetinden etkilenen foto elektrik, foto kondüktör ya da foto rezistif gibi elemanlar aracılığıyla bir yüzey üzerine düşen ışıklar elektriksel sinyaller haline çevrilir. Saniyede 25 kare olarak ardışık görüntüler halinde işlenir ve kaydedilir. Farklı yayın ve iletim kanallarıyla da yayınlanır. Bu ise elektronik görüntünün ve dolayısıyla televizyonun temel prensibidir.

Televizyon yapımı ve yayıncılığında çözünürlük “piksel” ile tanımlanır. Dijital görüntüleri oluşturan noktacıklara “piksel” (noktacık) denir. Türkiye’nin de içinde bulunduğu Avrupa yayın bölgesinde iki farklı yayın standardı vardır: “SDTV” (Standart Definition Television, Standart Tanımlı Televizyon) ve “HDTV” (High Definition Television, Yüksek Tanımlı Televizyon).

Uygulama Alanlarına Göre Görüntü Cihazları

Televizyon stüdyoları farklı teknik birimlerden oluşur. Bu birimler çekimlerin yapıldığı stüdyo içi, kontrol odası, cihaz odası, görüntü kayıt/okuma odası ve stüdyo dışında çekim yapmayı sağlayan dış çekim araçları (OB-Van, Outside Broadcasting Van, Dış Yayın Aracı) olarak sayılabilir.

Çekim stüdyosuna ait bölümler stüdyo içi mekan, kontrol odası ve ses odasından oluşur. Stüdyo içi, çekim ekibi ve birçok cihazın (kameralar ve ışık kaynakları gibi) bulunduğu bir mekandır. TV stüdyolarında eğitim, haber, sanat ve eğlence gibi çeşitli programların çekimleri yapılır (s:88, Fotoğraf 4.1’i inceleyiniz).

TV stüdyolarında en çok karşılaşılan görüntü kaynak ve cihazları şu şekilde sıralanabilir:

• Kameralar
• Prompter
• Video Monitörler
• Dönüştürücüler
• LED ve Dokunmatik Yüzeyli Ekranlar

Kontrol odası , TV çekiminin yönetildiği ve temel teknik müdahalelerin yapıldığı odadır (s:92, Fotoğraf 4.7’yi inceleyiniz). Televizyon yapım ve yayın sektöründe “reji” olarak da tanımlanır. Stüdyoların fiziksel boyutlarına göre değişkenlik göstermekle beraber, genellikle kontrol odasında yönetmen, yönetmen yardımcısı, yapım görevlisi, resim seçme operatörü, kamera kontrol operatörü, playout operatörü, prompter operatörü ve ışık operatörü bulunur. Ses operatörünün bulunduğu oda ayrı bir yerde olmalıdır.

Kontrol odasında yer alabilecek başlıca görüntü cihazları şunlar olabilir:

• Video Monitörler
• Resim Seçme Masası (Vision Mixer)
• Kamera Kontrol Panelleri
• Karakter Jeneratörü (KJ)
• Playout Sistemleri

Ölçü ve bakım elemanları, teknik anlamda en fazla gözlemin ve ölçmenin yapılıp uygulandığı odadır. Sistem içinde kullan›lan bütün cihazların ana gövdeleri bu odadaki profesyonel cihaz kabinlerine monte edilirler (S:96, Fotoğraf 4.12’i inceleyiniz). Ölçü bakım elemanı aşağıdaki cihazları kullanarak gözlem ve ölçüm yapar:

• Router Panel
• Video Monitör
• Vaweform Vectorscope (dalga şekli, vektörel faz ölçer)

Cihaz odasında yer alabilecek görüntü cihazları şu şekilde sıralanabilir:

• Eşzaman Darbe Üreticisi
• Kamera Kontrol Üniteleri
• Resim Seçme Masası Ana Gövdesi
• Router Ana Gövdesi
• Router Paneli
• Ölçüm Cihazları
• Mühendislik Referans Monitörü
• Glue Ekipmanlar
• Video Patch Paneller

Analog sistemle çalışan TV stüdyolarının kayıt ya da kontrol odalarındaki profesyonel bantlara (U-Matik, SVHS, Betacam gibi) kayıt/okuma yapan cihazlara “VTR” denir. Gelişen teknolojiyle beraber günümüzde kayıtlar sabit disk sürücülere (HDD-Hard Disk Drive), profesyonel disklere (Pro-Disc) ya da yarı iletken disk (SSD-Solid State Disc, Katı Hal Disk) olarak bilinen çip (yonga) belleklere yapılmaktadır. XDCAM gibi profesyonel diske, sabit diske veya yarı iletken diske kayıt yapabilen HD formatlı cihazlar bulunmaktadır. Disklere kayıt yapan bu sistemlere de “VDR” (Video Disc Recorder, Video Disk Kaydedici) denir. Dijital sistemli TV stüdyolarının kayıt odalarında “ingest” ya da “capture” olarak tanımlanan PC tabanlı dijital medya dönüştürücüler ve kaydediciler kullanılmaktadır. Bu yeni sistemler aracılığıyla dışarıdan gelen kaset ve farklı medyalar dijital arşive aktarılır.

Dış çekim araçları küçük bir televizyon stüdyosuna benzetilebilir. Bu araçlar fiziksel büyüklüklerine göre değişik isimler almakla beraber genellikle “OB-Van” (Outside Broadcasting Van) olarak tanımlanırlar. OB-Van araçlar TV programlarının stüdyo dışı çekim ve yayınlarında kullanılır. Araçlarda en az dört kameralı sistemler bulunur. Kayıt için VTR/VDR ya da PC tabanlı kayıt ve kurgu cihazı, mikrofon, mikser gibi ses donanımları ve KJ gibi cihazlar vardır. Eğer bu araçlardan naklen yayın iletilmesi gerekiyorsa Up-Link sistemleri de (uydu aracılığıyla yayın sistemi) araç üzerine takılır.

Düzenli Bakım

Düzenli olarak yapılan cihaz bakımları ileride yaşanacak olan problemlerin önüne geçmek ve problem olduğunda da en kısa zamanda çözüm üretmek açısından son derece önemlidir. Düzenli bakım aslında “cihazların belirlenmiş zaman aralıklarında kontrol edilmesi” demektir. Garanti süresi bitmemiş bir cihazda problem görülürse cihaz bakım için ilgili firmaya gönderilir ya da firmanın teknik personeli çağırılarak cihaza bakım yerinde yaptırılır. Garanti süresinin bitiminden sonra bir problem olmuşsa ölçü-bakım elemanı tarafından bakım ve onarımın yapılması gerekmektedir.

Kameralar, stüdyoda ve dış çekimlerde kullanılan temel görüntü kaynaklarıdır. EFP ve ENG kameraların görüntü ayarlarında çeşitli test kartlarından da yararlanılır. Yeni teknolojiyle üretilen kameralarda beyaz denge ayarı için “beyaz kart” kullanılır. Seviye, renk uyumu ve gama ayarı için de “gri skala” kartı yeterlidir. Bu kartlarla siyah dengesi (black balance) ve beyaz dengesi (white balance) ayarları da yapılır. Denge ayarlarındaki amaç, siyah ve beyaz görüntüde bulunabilecek diğer renklerin yok edilmesidir. Kısaca bu ayarlardan sonra beyaz renk “tam beyaz”, siyah renk de “tam siyah” görülmelidir.

Kontrol odası ndaki sisteme elektrik verildiğinde aşağıda sıralanan cihazların normal çalışıp çalışmadığı gözden geçirilir:

• Resim seçme masası
• Video monitörler
• Kamera kontrol üniteleri
• Router paneller

Düzenli gözlem ve bakımın en yoğun yapıldığı bölümler cihaz odalarıdır. Sistem içinde kullanılan cihazların ana gövdeleri bu odada yer alır. Ölçü bakım elemanı bu odaya girdiğinde ilk yapacağı gözlem, klima cihazının ekranından ya da ısı ölçerden oda ısısının belirlenmiş değerler içinde olup olmadığıdır. Cihazların çalışma aralığı çok geniş olsa da cihaz odasında ideal olarak belirlenen sıcaklık 20 C° ile 24 C° arasında olmalıdır.

Cihaz odasındaki cihazlar “rack” kabinlere takılırlar. Kabinlerin tasarımına göre kabin gövdesi kapalı tutularak, kabin tavanından sıcak havayı emen bir sistem tercih edilebilir. Bir başka seçenek ise, kabin tamamen açık bırakılır ve cihaz odası klimanın ideal ısı değerlerinde tutulabilir.

SD ve analog televizyon stüdyolarında görüntüleri dağıtan kartların (VDA, Video Distribution Amplifier) giriş ve çıkış seviye ayarları altı ayda bir gözden geçirilmelidir. Gerektiğinde yeniden ayar yapılmalıdır. HD altyapılı televizyon stüdyolarında görüntü sinyal seviyeleri kendi iç devreleri yardımıyla otomatik olarak yapıldığından, ölçü bakım elemanı tarafından ayarlamasına gerek yoktur.

Cihazların kendi iç yapısında kullanılan yazılımların (firmware) zamanla güncellenmesi gerekebilir. Cihaz yazılımları üretici firmaların web sitelerinde yayınlanmaktadır. İlgili cihazların yazılım yenilemeleri (firmware update) bilgisayarlara indirilerek yüklemeleri yapılabilir. Belirli aralıklarla cihazlara ait yeni yazılımlar kontrol edilmeli ve gerektiğinde de güncellemeler yapılmalıdır.

Odalarda bulunan cihazlar VTR, SD veya SD/HD uyumludur. VTR üzerinde belirli bölümlerin çalışma sürelerini ölçen dört adet kontrol saati bulunur: “T1”, “T2”, “T3” ve “CT”. Düzenli bakım için bu saatler referans alınır. Bu zaman sayaçlarına göre hangi bölgedeki mekanik malzemenin ne zaman değişeceği cihazın bakım kitabından öğrenilebilir.

Gözlem ve Ölçü Bakım

Teknik sorun ve çözüm aşamalarında stüdyo şeması çok önem taşır. Bu kontrollerde ölçü bakım elemanı öncelikle televizyon stüdyosunun görüntü ve ses bağlantılarının olduğu bu şemadan yararlanır. Ayrıca taşınabilir video monitör, waveform/vectorscope ölçüm cihazı, avometre ve cihaz odasındaki mühendislik paneli kullanılır. Video monitörler aracılığıyla sadece video sinyalinin olup olmadığı kontrol edilebilir. Yeni nesil waveform/vectorscope ölçüm cihazı ile video sinyalinin genliği, renk değerleri, görüntü sinyaline gömülü ses sinyalleri ve vektörel fazlar görülebilir. Avometre ile kabloların sağlamlık testi yapılabilir, cihazların gerilim ve akım değerleri ölçülebilir. Ölçü bakım elemanı sistemde kullanılan her cihazın, donanımın ve yazılımın gelişimlerini takip etmelidir. Ayrıca yeni ve birden çok işlevi olan modelleri de izlemelidir. Bunun için TV yapım ve yayın teknolojisini tanıtan güncel dergiler, kataloglar, fuar ve internet yayınları da takip edilmelidir.

Televizyon sistemlerinde elektrik enerjisinin yeterliliği ve kesintilerin engellenmesi birinci derecede önemlidir. Çekim esnasında yaşanabilecek elektrik kesintisini engellemek için şehir şebekesi ve regüle hattı çıkışında kesintisiz güç kaynakları (UPS, Uninterruptible Power Supply) kullanılır.

Sistem içinde bir arıza olduğu iletildiğinde, sorunun oluşabileceği ilk noktadan başlayarak son noktaya kadar gözlem yapıldıktan sonra cihaz odasında referans monitörü ve waveform/vectorscope yardımıyla görüntü sinyali kontrol edilir. Analog görüntünün kontrolünde genlik olarak beyaz ve siyah seviyeleri ile renk fazlarına bakılır. Görüntü HD ise sadece beyaz ve siyah genlik seviyelerine bakılır.

Kaydedici/okuyucu cihazlarla kaydedilen görüntüleri disk tabanlı arşivlere aktaran “ingest” cihazları ile arşivdeki görüntüleri okuyan “playout” cihazlarının çalışmalarında yaşanabilecek sorunların çözümünde ölçü bakım elemanı ve bu sistemleri kullanan operatörlerin birlikte çalışması gerekmektedir.

Dış çekim aracında ilk kurulum, araca harici elektrik bağlantısı ile olur. Harici elektrik bağlantısı yapılamadığı alanlarda ise araç elektrik jeneratörü ile çalıştırılır. Elektrik verilmeden önce hiç bir cihaz açılmaz. Elektrik olmadığında açma/kapama düğmesi açılan cihaz çalışmayacağı için elektrik verildiğinde ani elektrik yüklenmesi arıza yaratabilir. Çekim için kamera kablolarının belirlenmiş noktalara çekilme işlemini ölçü bakım elemanı yapar. Kablolar kameralara ve CCU cihazına bağlanırlar. Araca bağlanan VTR/VDR cihazına kayıt yapılamaması ya da bu cihazlardan okutulan görüntünün router veya resim seçme masasında görülmemesi durumunda ilk olarak bu cihazların arka bağlantıları şemaya göre tek tek gözlemlenmelidir. Bazen VTR ve VDR cihazları düzenli bakım ya da başka birimde kullanılmak için yerinden alınabilir.