Radyo ve Televizyon Haberciliği Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Radyo ve televizyonun yapısal özelliklerindeki farklar, bu medyalar için haberlerin yazım biçiminde nasıl değişikliklere sebep olur?

Radyo ve televizyon, ses e görüntüye dayalı araçlar olarak haber dillerinde yazılı/basılı araçlara göre daha az resmidir ve haberler konuşma dili tekniğine göre yazılır ve aktarılır.

İfade biçimi olarak dilin yazı ve konuşma dili olarak ayrılmasında konuşma dilinin ayırt edici özellikleri nelerdir?

Yazı dilinde, toplumsa sistem içerisinde ortak kılınmış  ve geliştirilmiş  birtakım sembol ve işaretler kullanılır. Konuşma dilinin ise ses ve sesin farklı kullanım biçimleri ve sözcük dizgeleri bulunur. Sesin vurgulanması, tonlanması, şiddeti, sözcüklerin uyumu, zaman belirteçlerinin yerinde kullanımı gibi ayırt edici özellikleriyle konuşma dili, yazı diline göre hem yapısal, hem de resmiyet açısından farklıdır. Konuşma dili, yazı diline oranla daha hızlı bir şekilde değişebilmektedir ancak habercilikte konuşma diline uygun haber yazılmasının da kendine özgü birtakım kuralları vardır.

Konuşma dili tekniği ve bu tekniğin ayırt edici özelliği nedir?

İnsanların birbirleriyle anlaşmak için sesli olarak konuştukları dile ‘konuşma dili’ denir. Haberlerin sesli olarak birine anlatılıyormuşçasına sunulduğu radyo ve televizyon haberlerinde kullanılan konuşma dili tekniği, karşıdaki insanlarla konuşuyormuş gibi haberi yazma temeline dayanır. Gündelik dil ile aynı olan konuşma dili tekniği, belirli bir samimiyeti ve dikkatin konuşan sese odaklanması güdüsünü barındırır. Basit ve kısa cümleler öncelik kazanır ve konu hakkında açık ve net bilginin verilmesi onu ayırt edici kılar.

Haber giriş  cümlesi nedir ve radyo haberlerindeki farklı giriş  türleri nedir?

Haber giriş  cümlesi dinleyicinin ve izleyicinin ilgisini/dikkatini verilecek habere çekmesi açısından özenle hazırlanan kısa ve canlı bir bölümdür. Radyo haberlerinde aşağıdaki giriş  türleri bulunur:

• Kaynağı belirtilerek yazılan girişler
• Yer belirterek yazılan girişler
• Zaman belirterek yazılan girişler
• Zıtlık gösterilerek yazılan girişler
• Soru sorarak başlayan girişler
• Nükte ile başlayan girişler

Kelime kökeni olarak değil, radyo ve televizyon haberciliğinde röportaj nedir?

Röportaj bu bağlamda radyo ve televizyon habercisinin araştırma ve soruşturma sonucunda hazırlamış  olduğu programdır. Sıklıkla karıştırılsalar da röportaj ve söyleşi birbirinden farklıdır Çünkü röportajda gazetecinin kendi duygu ve düşünceleri de aktarılırken söyleşide bunlara yer verilmez. Gazeteciler, röportajlarda daha aktif olmaktadır ve konu hakkındaki duygu ve düşünceleri gazetecininkilere ek olarak röportaj yapılan kişinin de görüşleri, duyguları ve düşünceleri aktarılır. Söyleşideyse sadece soru ve cevaplara yer verilir. Mülakat kavramı ile de sıklıkla karıştırılan röportaj, belirli bir kişiyle belirli bir konunun aydınlanması için sorulan soruların ve alınan cevapların alındığı mülakat ile farklılaşmaktadır. Röportaj daha geniş  bir kapsam taşırken mülakat, mümkün olduğunca konunun dışına çıkmamakta ve özel görüş , duygu ve yorumlara yer vermemektedir.

Röportaj türleri hangi alanlara ayrılmaktadır?

Röportaj türleri; olayın geçtiği alanda yapılan, röportaj yapılacak kiş inin bulunduğu yerde yapılan ve stüdyoda yapılan röportajlar olarak ayrılabilir. Yapıldığı yerden bağımsız olarak röportaja konuk olacak kişi veya kişilerin alanda ya da konu üzerinde yetkin veya hakim olmaları beklenmektedir.

Yazılı ve görsel-işitsel basın için yapılan röportajların, kullanılan dil dışındaki benzerlik ve farklılıkları nelerdir?

Radyo ve televizyonda süre sınırlandırması söz konusudur ve en önemli benzeşme noktalardan biridir. Yazılı basında buna benzer bir şekilde sayfa veya sütun sınırlandırması olabilir ve röportajın gerçek uzunluğundan bağımsız olarak radyo ve televizyonda sürenin, yazılı basında sayfanın izin verdiği kadarlık bir kısmına yer verilebilir. Radyo ve televizyon röportajlarında dinleyicilerin ve izleyicilerin rahat anlayabilmeleri için kamera ve mikrofonların iyi yerleştirilmeleri ve doğru kullanılmaları gerekirken gazete için yapılan röportajlarda yapılan kayıtların sadece yazar için anlaşılabilir olması gerekmektedir. Bu bağlamda yazılı ve görsel-işitsel basın için yapılan röportajlar birbirlerinden ayrılmaktadır.

Radyo röportajlarının hazırlık aşamalarını kısaca açıklayınız.

Radyo röportajlarındaki temel öğeler olan görüşmeci, görüşülen ve dinleyicinin ötesinde en önemli öğenin dinleyici olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle dinleyicilere kaliteli bir röportaj deneyimi sunabilmek için ciddi bir hazırlık ve ön çalışma gerekmektedir. Bu hazırlıklar şu şekilde özetlenebilir:

• Belge toplamak: Gazetecinin nesnelliğini koruyabilmesi için hem sorularını iyi hazırlaması, hem görüşülecek kişiyi bilmesi ve tanıması, ve konuşulacak alan hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir. Bu nedenle belge toplama aşaması, röportajın temelini oluşturmaktadır.
• Nerede aramalı: Belge toplama aşamasında belgelerin nereden geldiği önemli olmaktadır. Daha önce yapılmış  araştırmalardan, arşivlerden, konuyla ilgili kurumların arşivlerinden ve hatta görüşülecek kişinin kaynaklarından da yararlanılabilir ancak son örneğin durumunda yönlendirmeden kaçınmaya dikkat etmek gerekir. Önemli olan, doğru bilgilere güvenilir kaynaklardan erişmektir.
• Bağlantı kurmak: Röportaj yapılacak kişi ile bağlantı kurma aşaması, daha sonraki ilişkileri de etkileyebileceğinden önemlidir. İyi bir bağlantı kurmak, görüşmecinin, sizin ondan ne beklediğiniz ve görüşmenin hangi bağlamda kullanılacağını anlamasını sağlamaktan geçer.

1.  Soruların hazırlanması: Röportaj sorularının hazırlanması şu dört ölçüte bağlıdır:
2.  Görüşme kiminle yapılacak?
3.  Görüşme nerede kullanılacak?
4.  Görüşmenin amacı ne?
5.  Bu amaca ulaşmak için hangi araçlar kullanılmalı?

Özellikle canlı televizyon röportajlarında dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

Haber bültenlerinde sıklıkla canlı olarak yapılan röportajlar, süre kısıtlamaları nedeniyle en kısa zamanda en çok bilgiyi izleyicilere, uzmanı ya da olayın taraflarından olan kişilerin ağzından aktarmayı hedeflemektedir. Zaman ve mekan sıkıntıları nedeniyle zorlukları olan bu röportajlar aslında izleyicilerin dikkatlerini en üst düzeyde tutmakta önemlidir. Yine bu zaman sıkıntıları nedeniyle bülten yayın akışında birkaç dakikalık bir zaman diliminde gerçekleştirilen röportajlarda soru yönelten gazetecilerin hazırlıksız olması ya da hakimiyetlerinin düşük olması, zamanın etkili kullanımını engelleyebilir. Bunun olmaması için radyoda olduğu gibi televizyonda da röportaj öncesi hazırlık aşamalarının nitelikli bir şekilde gerçekleştirilmesi gerekir. Buna ek olarak televizyon, izleyicilerine olay yeri, o anki gelişmeler gibi bilgileri de sunabilmektedir. Bu nedenle röportajcı iyi bir gözlemci olmalı, 5N+1K kuralını açıklar şekilde olmalı, sade ve anlaşılabilir olmanın yanı sıra konu hakkında hitap ettiği kitlenin merak ettiklerini açıklayıcı nitelikte olmalıdır.

5N+1K Kuralı nedir?

5N+1K kuralı, haber öğelerini oluşturan ve röportajlarda da yer alması veya cevaplanması gereken ne, ne zaman, nerede, nasıl, neden ve kim sorularından oluşmaktadır.

Ne tür röportajlar bulunmaktadır? Açıklayınız.

Röportaj türleri temelde haber röportajı ve feature röportaj olarak ikiye ayrılır ve aşağıdaki gibi açıklanabilirler:

• Haber röportajları, haber değeri olan ve haber veren röportaj biçimidir. Aslında röportajın kendisi de haberle iç içe olan bir kavram olduğundan her haber bir röportaj ve her röportaj da bir haber değeri taşır. Haber röportajlar mutlaka bir haber bülteni içinde verilen, kısa ve olayı anlatan röportajlardır.
• Feature röportajlar, Türkçe karşılığı tam bulunmayan bir röportaj türüdür. Bir konuyu uzun uzun geçmişiyle, geleceğiyle, yan etkileriyle ele alarak inceleyen ve haberden daha çok bilgi verme ağırlığı taşıyan röportaj türüdür. Çoğunlukla haber bültenleri dahilinde değil, özel bir program içinde verilmesi gereken bir röportaj biçimidir.

Haber röportajı olamayacak konu var mıdır? Açıklayınız.

Röportaj olarak yayınlanacak konular bazen sıradan insanların yorumlayabileceği konular, bazen aydın insanları yönlendirebilecek ancak halkın içinden seçilerek sunulabilen konular olabilmektedir. Röportaj kapsamında önemli olan, görüş me konusunun bireylere ilginç gelen yönlerinin ön plana çıkarılmasıdır. Bu konu bazen o anda yaş anan bir olay ya da konunun farklı bir bakış  açısıyla incelenmesi açısından ilginç olabilir. Röportaj konuları çoğunlukla toplumsal gündem tarafından belirlenmektedir çünkü toplumu ilgilendiren konular ilgi çekici olmaktadır. Bununla birlikte gündem dışında olsa da toplumsal yaşamı etkileyebilecek konular da haber röportajlarının başarılı bir şekilde yapılandırılmaları ve gerçekleştirilmeleriyle röportajlara konu olabilmektedir. Kısacası haber röportajında konu sınırlaması bulunmamaktadır.

Mekanlarına göre röportaj sınıflandırmaları nelerdir?

Radyo ve televizyonda yapılan röportajlar konularına göre ayrılabildiği gibi gerçekleştirildikleri mekana göre de sınıflandırılabilirler:

•  Olay yerinde yapılan röportajlar: habere konu olan mekanda olaya tanık olmuş  veya dahil olmuş , olayla doğrudan ilgili veya konusu hakkında uzmanlarla yapılan röportajlardır. Konu olan mekanın kendisine veya seslerine de yer verilmesiyle izleyiciler ve dinleyiciler için mekânsal bir yakınlık sağlanır.

•  Sokak röportajları: Gündemin öne çıkan veya dikkat çeken konularının çok sayıda kişiye sorulmasıdır. Sokak röportajlarının amacı halka, vatandaşa ve görüşlerine ulaşmaktır.

•  Stüdyo röportajları: Röportajın televizyon veya radyo stüdyosunda gerçekleştirilmesidir. Bu tür röportajlar, röportajın dahil olduğu program türüne (haber bülteni, tartışma programı, yorum/analiz vb.) göre yapılandırılabildiğinden röportajın konuya daha derinlemesine incelenmesi olasıdır. Bununla birlikte haber bülteni akışı içinde gerçekleşen stüdyo röportajlarında süre kısıtlamaları dikkat gerektirmektedir.

•  Telefon ya da video konferans röportajları: Konuk veya konukların mekânsal olarak erişilemeyen uzaklıklarda oldukları zaman (farklı ülke/şehirlerde bulunmaları gibi) teknolojinin kullanılmasıyla konuklarla stüdyodaymışçasına röportaj yapılmasıdır. İletişim teknolojilerinin bu imkanı sayesinde aynı anda farklı mekanlardaki birkaç konuk ile yayının gerçekleştirilmesi de sağlanabilmektedir.

Radyo ve televizyon haberciliğinde kullanılan dili kısaca açıklayınız. 

Radyo ve televizyon haberciliğinde kullanılan dil, konuşma dili tekniğidir. Bu teknik karşıdaki insanlarla konuşuyormuş gibi haberi yazma temeline dayanır. Anahtar ilkeleri, “konuştuğunuz gibi yazın” ya da “yazdıklarınızı sesli olarak okuyun” dur. Bu teknikte sunucuların izleyenlerine “şimdi ne olduğunu duyduğunu ya da gördüğünü aktarması” esastır. Bu tür bir anlatımda edilgen cümlelerden de yararlanılır. Bağlaç kullanımı ve dolaylı anlatım yaygındır.

Konuşma dili tekniği nedir? Kısaca açıklayınız. 

Konuşma dili tekniği, insanların birbirleriyle anlaşmak için sesli olarak konuştukları dilin yani konuşma dilinin kullanıldığı tekniktir ve karşıdaki insanlarla konuşuyormuş gibi haberi yazma temeline dayanır. Konuşma Dili Tekniği; haberlerin sesli olarak birine anlatılıyormuşçasına sunulduğu radyo ve televizyon haberlerinde kullanılan konuşma dili tekniğidir. 

___________, haberin giriş cümlesi dinleyicinin ve izleyicinin ilgisini/dikkatini, verilecek habere çekmesi açısından özenle hazırlanması gereken bölümdür.

Boşluk bırakılan yeri tamamlayınız. 

Haber Giriş Cümlesi: haberin giriş cümlesi dinleyicinin ve izleyicinin ilgisini/dikkatini, verilecek habere çekmesi açısından özenle hazırlanması gereken bölümdür.

Röportaj kavramını açıklayınız. 

Röportaj; radyo ve televizyon habercisinin araştırma ve soruşturma sonucunda hazırlamış olduğu program veya mülakattır.

Röportaj ve söyleşiyi birbirinden ayıran özellikler nelerdir? Kısaca açıklayınız. 

Röportaj ve söyleşi birbirinden farklıdır. Temel fark, röportajda gazeteci kendi duygu ve düşüncelerini de aktarırken söyleşide bu yoktur. Gazeteci, röportajda daha aktiftir. Röportaj yapılan yer, kişi ve konu hakkında duygu ve düşüncelerini paylaşır, dilediği bir sıralamada röportajı yaptığı kişinin görüşlerini de aktarır.

Söyleşide ise gazetecinin pasif olması, okuyucu söyleşi yapılan kişi arasından çekilmesi beklenir. Söyleşide gazetecinin duygu ve düşüncelerine yer verilmezken sadece soru ve cevaplara yer verilir.

Radyo ve televizyon için yapılan röportajlar ile yazılı basın için yapılan röportajlar arasındaki teknik farklılıklar nelerdir?

Radyo ve televizyon için yapılan röportajlar ile yazılı basın için yapılan röportajlar arasındaki teknik farklılıklardan biri radyo ve televizyonda süre sınırlandırması varken gazete için yapılan röportajlarda genellikle süre sınırlandırması yoktur.

İkincisi, radyo ve televizyon için yapılan röportajlarda dinleyicinin rahat anlayabilmesi için mikrofonların ve kameraların iyi yerleştirilmesi, kaliteli bir ses ve görüntü kaydının veya yayınının bulunması gerekirken, gazete için yapılan röportajlarda yapılan kaydın ne dediğinin anlaşılması yeterlidir.

Yazılı ve görsel basında ortak olan uygulama ise röportajın gerçek uzunluğuna bakılmaksızın görsel basında bu röportaj için ne kadar zaman ayrılmışsa o kadar süre montajlanarak verildiği gibi, gazeteler için de ne kadar sütun-satır ayrılmış ise o kadarı verilebilir.

Röportajın aşamaları nelerdir?

Röportajın üç aşaması bulunur. 

1. Röportaja hazırlık
2. Röportaj
3. Röportaj sonrası

Radyo röportajında yer alan üç önemli öge nedir?

Radyo röportajında yer alan üç önemli öge şunlardır:

• Görüşmeci
• Görüşülen
• Dinleyici

Röportaj için soruların hazırlanmasındaki ölçütler nelerdir?

Röportaj için soruların hazırlanması şu dört ölçüte bağlıdır:
1. Görüşme kiminle yapılacak? Sokaktaki insan, uzman, tanınmış biri, siyasetçi, meslektaş

2. Görüşme nerede kullanılacak? Haber bülteni, magazin haberleri, genel bir program

3. Görüşmenin amacı ne?
4. Bu amaca ulaşmak için hangi araçlar kullanılmalı?

Yorumlayıcı röportajların özelliği nedir?

Yorumlayıcı (interpretative) röportajlarda konuğun bir husustaki fikri öğrenmeye çalışılır. Konuk, var olan durumdan çok, olabilecek şeyler, olasılıklar üzerinde değerlendirmeler yapacaktır.

Ekranda canlı yayınlarda gerçekleştirilen röportajların kuralları nelerdir?

Ekranda canlı yayınlarda gerçekleştirilen röportajların kuralları vardır. Haber sunucusunun yayına katılacak konu ya da konuklarla ilgili kesinlikle bir özgeçmiş bilgisine sahip olması gerekir. Sunucu yayına çıkmadan önce bu bilgileri toplamak ve kendine gerekli olanları not etmek zorundadır. Bunun için yayın öncesinde iyi bir hazırlık evresinin geçirilmesi gerekir.

Röportajda ve röportajcıda aranan nitelikler nelerdir?

Röportajda ve röportajcıda aranan nitelikler şunlardır:

Röportajcı habercilik kurallarını bilmelidir. Röportajcı iyi bir gözlemci olmalıdır. Röportaj, kesinlikle haber değeri özelliği taşımalı ve haber verecek nitelikte olmalıdır. Olay yeri, muhabirin arka planında mutlaka görülmelidir. Özlü ve kısa cümlelerle kesin ifade kullanılmalı, konu dağıtılmamalı ve devrik cümlelerden kaçınılmalıdır.

Röportaj sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

Röportaj sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: 

• Röportajda ele alınan konunun, fikir ve haber yönü ortaya çıkartılmalıdır.

• Röportaj, hitap ettiği kitlenin, merak ettiklerini açıklayıcı olmalıdır.
• Sorular birbirini tamamlamalı; 5N+1K kuralını açıklar şeklinde olmalıdır.
• Röportajda, yöneltilecek sorular bilinenler bilinmeyene ya da basitten karmaşığa doğru, içeriği zenginleştirilerek hazırlanmalıdır.
• Röportajda kullanılan dil sade ve anlaşılır olmalıdır.
• Röportajda yönetilecek sorularla devrik cümleler kullanılmamalıdır.
• Cevabı evet, hayır olabilecek sorulardan kaçınılmalı, uzun cevaplı kısa sorular sorulmalıdır.
• Birden fazla anlamı bulunan kelimeler kullanılmamalı, zorunlu olarak kullanılacaksa, konuğun doğru anlaması için açıklama yapılmalıdır.

5N+1K Kuralı nedir?

5N+1K, haberin öğelerini oluşturan “Ne?”, “Ne zaman?”, “Nerede?”, “Nasıl?”, “Neden?” ve “Kim?” sorularından oluşmaktadır.

Radyo ve televizyonda kaç tür röportaj vardır?

Radyo ve televizyonda 2 tür röportaj vardır: haber röportaj ve feature röportaj.

Haber röportaj kavramını açıklayınız.

Haber Röportaj: Haber değeri olan ve haber veren röportaj biçimidir. Röportaj haberle dolu bir çalışma biçimidir ve her haber bir röportaj her röportaj da bir haber değeri taşır. Haber röportaj mutlaka bir haber bülteni içinde verilmeli, kısa olmalı ve olayı anlatmalıdır.

Feature röportaj kavramını açıklayınız.

Feature Röportaj, bir konuyu uzun uzun geçmişiyle, geleceğiyle, yan etkileriyle ele alarak inceleyen ve haberden daha çok bilgi verme ağırlığı taşıyan röportaj türüdür. Bu tür röportaj, özel bir program içinde verilmesi gereken bir çalışma biçimidir. Feature röportajın Türkçe’de tam karşılığı pek yoktur denilebilir.

Yapıldıkları mekana göre kaç tür röportaj vardır?

Yapıldıkları mekana göre dört tür röportaj vardır. Bunlar şunlardır:

Stüdyo, sokak, olay yerinde yapılan ve telefonla ya da video konferans tekniği ile yapılan röportajlar.

Telefonla ya da video konferans tekniği ile yapılan röportajların özellikleri nelerdir?

Telefonla ya da video konferans tekniği ile yapılan röportajlar, konuk/konukların genelde haber merkezine mekânsal olan uzaklıklarında tercih edilmektedir. Haber konusu hakkında bilgi ve görüşlerine başvurulacak konukların farklı şehir/ülkelerde bulunmaları durumunda teknolojiyi kullanarak tıpkı aynı stüdyodaymış gibi röportaj yapmak mümkündür. Bu tür tekniğin kullanıldığı röportajlarda, aynı anda farklı mekanlardaki birkaç konuk ile yayının gerçekleştirilmesi de sağlanabilmektedir.

Stüdyo röportajlarının özellikleri nelerdir?

Stüdyo röportajları; haber bülteni akışında/haber programının bir bölümünde/ tamamında (tartışma programı, yorum/analiz vb. program türlerinde) stüdyoda bulunan konunun uzmanı, olayın tanığı ya da olayın tarafı kişi/kişilerce gerçekleştirilen röportajlardır. Genellikle canlı yayın tekniği ile izleyiciye aktarılırlar. Haber programcısı tarafından yayın öncesinde hazırlanan soruların belli bir akışta konuk/konuklara yöneltildiği bir tür röportajdır. Canlı yayın stüdyo röportajları, izleyici ve dinleyici için şüphesiz en etkili ve dinamik olanlardır ancak bazen kimi nedenlerden dolayı röportaj daha önce band kaydına alınabilir ya da geçmiş bir tarihte yapılmış bir röportaj da yayın akışı içinde verilebilir.