Radyo ve Televizyon Programcılığının Temel Kavramları Dersi 5. Ünite Özet

Giriş

Televizyon yayınları büyük kitlelere ulaşabildiği için yayıncılık, sorumluluğu büyük olan bir alandır. Tasarım, bir şey üzerine enine boyuna düşünmek, onunla ilgili bilgiler toplamak, bu düşünce ve bilgilerle ortaya yeni bir şey çıkarmaktır.

Televizyon yayıncılığı alanında tasarım, birçok iş kolundakinden daha önemlidir. Çünkü yayıncılar milyonlarca insanı hedef alırlar, programlardan gönderilen iletilerle izleyicinin sahip olduğu bilgileri, duyguları ve düşünceleri değiştirebilirler.

Program Tasarımının Temel Öğeleri

Program tasarımı, neyi, nasıl anlatacağımızı belirlemek için yapılan çalışmadır. Başarılı bir program tasarımı için geçerli olan temel öğeler aşağıda kısaca ele alınmıştır:

Programın Konusu

Programın ele aldığı işlediği alan ve konudur. Programın başarısını, konuyu anlatma biçimi belirler. Konunun nasıl anlatılacağı, hedef kitlenin özelliklerine, programın gerekçesine ve amacına, programın süresine, bütçeye, televizyonun görsel olanaklarına bağlıdır.

Programın Amacı

Programla elde edilmek istenen sonuçtur. Programcı konunun, izleyicinin özelliklerine, ele aldığı meselenin önemine ya da konunun insan ve toplum hayatını etkilemesi açısından olası sonuçlarına göre bir tasarım yapar ve amacını belirler. Amacı belirlerken hayalci davranmamak, gerçekçi bir amaçla yola çıkmak gerekir.

Programın Gerekçesi

O programı yapma nedenidir. Konunun önemi, önceliği, yaygınlığı, gözden kaçan sorunları ortaya çıkarma gereği gibi pek çok neden programın gerekçesi olabilir. Gerekçe ile amaç birbirinden farklıdır. Örneğin sigara bağımlılığının zararı konusunda bir program yapılıyorsa gerekçe sigara içmenin sağlığa zararlı olması; amaç, hedef kitlenin sigarayı bırakmaya özendirilmesidir.

Programın Hedef Kitlesi

Programı izlemesi istenilen ya da izleyeceği öngörülen insan toplulukları hedef kitleyi oluşturur. Farklı yaş gruplarının ve değişik gelir düzeylerinden insanların yaşam biçimlerini ve ilgilendikleri konuları, modaları, beğenileri, eğilimleri ve alışkanlıkları farklıdır. Programcıların bu konudaki bilgileri edinmeleri, hedef kitleyle ilgili öngörülerinin doğruluk ölçüsünü yükseltir. Programın konusunun, amacının, yaş ve gelir düzeyi, eğitim düzeyi ne olursa olsun geniş bir insan topluluğuna yönelik olduğu durumlarda hedef kitle genel izleyicidir.

Programın Süresi

Programın süresi neyin, nasıl, kime, hangi amaçla anlatılacağına bağlı olarak değişebilir. Konuyu daha kısa zamanda, daha dikkat çekici biçimde anlatmak günümüz insanının yaşam biçimine uygun görünse de programın amacı, hedef kitlesi, konunun özellikleri ve nasıl anlatılacağı süreyi etkiler.

Programın Bütçesi

Bütçe, program için yapılacak harcamaları kapsar. Bunlar araştırma için yapılacak harcamalar, teknik donanım, ekip, kostüm, dekor, ulaşım, konaklama ve yiyecek için gereken paradır.

Kurmaca Olmayan Televizyon Programlarının Tasarımı

Televizyon yayınları içinde birbirinden farklı konuda ve amaçla hazırlanmış farklı türde programların hepsi farklı bir tasarım çalışması gerektirir. Spor karşılaşmaları, haber bültenleri, konser gibi canlı yayınların dışındaki bilgi verme, eğitme amacıyla hazırlanan programlara kurmaca olmayan televizyon programları denilmektedir. Bu tür programların tasarım çalışmaları üç aşamadan oluşur:

• Araştırma,
• Taslak Hazırlama,
• Tasarım.

Araştırma

Araştırma, tasarım aşamasında programın konusunun belirlenmesi sürecinde başlar.

• Araştırmanın ilk aşaması programın çerçevesini oluşturmak, araştırılması gereken konuları belirlemek için yapılan araştırmadır.
• İkinci aşamada programda kullanılabilecek tüm belgelere, işitsel ve görsel kayıtlara ulaşmak, konuyu derinlemesine incelemek için araştırma yapılır.
• Son olarak çekimler sırasında gerek duyulursa yeni kaynaklara yönelik bir araştırma yapılabilir.

Taslak Hazırlama

Konunun hangi yönleriyle işleneceği hem hedef kitlenin özellikleri ve süre göz önünde bulundurularak hem de konunun programcıya göre en önemli yanları belirlenerek karar verilir. İlk aşama programda yer alması istenen düşüncelerin dökümünü yapmaktır. Programın temelini oluşturacak düşünceler, ana başlıklar olarak belirlenir. Bu düşünceler izleyicide belirli bir bakış açısı oluşturacak, bilgi verecek, tutum ve davranış değişikliği yaratacaktır.

Başlıklar arasındaki bağı kuran en temel öğe, programın ana fikridir. Ana fikir, programın sonunda ortaya çıkan ve konuyla ilgili temel düşünce ya da sözdür. Bu, programcının izleyiciye söylemek istediği temel söz olarak da tanımlanabilir. Bütün ana ve alt başlıklar bu fikre ulaşmak, açıklamak ve iletmek için programa konulur.

Tasarım

Tasarım aşamasında program için gereken görsel malzeme belirlenir. Nerelerde, kimlerle çekim yapılacağına, kaydedilecek röportajlara ve belgelere karar verilir. Ana ve alt başlıklar halinde sıralanmış düşüncelerin programda hangi sırayla yer alacağı ve bunları aktarmak için hangi görsel malzemeden yararlanılacağı tasarlanır. Bütün kararların yazılı hale getirilmesiyle senaryo ortaya çıkar ve sonrasında programın üretim aşaması başlar.

Senaryo yazılırken programın neyi, nasıl söyleyeceği ortaya çıkar. Bu düzenleme içi kullanılacak başlıca yaklaşımlar şöyledir:

Özelden genele yaklaşım: Bir konuyu belirli bir örnek, kişi, mekan ya da durumla anlatmaya başlayıp, daha geniş bir çerçeveye doğru genişletmek mümkündür. Böylece konunun ya da sorunun daha geniş bir çerçeveyi ya da topluluğu ilgilendiren boyutu özelden genele doğru giderek aktarılır.

Genelden özele yaklaşım: Anlatıma konunun dünya, toplum ya da belirli bir grubu ilgilendiren boyutuyla başlanır. Program süresince daha özele doğru bir akış izlenip konu derinleşir.

Neden-sonuç yaklaşımı: Programda ele alınan konu, onu ortaya çıkaran nedenlerin ve ardından konuyla ilgili sonuçların sıralanmasıyla anlatılabilir. Önce konuya ilişkin genel bilgiler verilir, sonra nedenler sıralanarak sonuçları gösterilir.

Zamandizimsel yaklaşım: Konu geçmiş zamandan başlayarak anlatılır ve günümüze dek getirilir. Kimi zaman bunun tersi de mümkündür. Program sonunda geçmiş ile şimdiki zamanı bağlamak gereklidir.

Kategori yaklaşımı: Konu, belirli kategorilere göre sınıflandırılarak anlatılır. Bu yaklaşım, farklı grupların görüşlerini yansıtmak önemli olduğunda kolaylık sağlar.

Sorun-çözüm yaklaşımı: Belirli bir sorunla ilgili programlarda konu etraflıca açıklanır ve çözüm önerileri aktarılır.

Sav-karşıt sav yaklaşımı: Programda konuyla ilgili savlara ve bunlara karşı ileri sürülen savlarla belirli bir sıralama içinde yer verilir. Önemli siyasi kararlarla, yasa tasarılarına ilişkin çalışmalarla, özellikle toplumun genelini ilgilendiren gelişmelerle ilgili programlarda bu tür bir yaklaşım yararlı olmaktadır.

Başlıca Program Türlerinin Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Özellikler

Programlar başlıca özellikleriyle ele alınarak birkaç kategoride sıralanabilir. Konuları, formatları, amaçları ve hedef kitleleri de göz önünde bulundurulduğunda geniş bir tür çeşitliliği görülür ve her türün genel özellikleri içinde tasarım açısından önemli yanları vardır. Bu programlar ve önemli yanları aşağıda kısaca ele alınmıştır:

Haber Programları

Ana haber programları başta olma üzere bütün haber programlarının amacı, izleyiciye dünyada ve toplumda ortaya çıkan olaylardan, gelişmelerden, toplumu ilgilendirecek, haber değeri taşıyan her türlü olaydan haberdar etmektir. Bu programların gerekçesi, insanların yakın ve uzak çevrelerinde olan biteni, yönetimlerin aldıkları kararları, yaşam biçimleri ve sorunlarıyla ilgili gelişmeleri bilme ihtiyacı duymalarıdır. Hedef kitle ise bu ihtiyacı duyacak, belli bir bölgede ya da toplumda yaşayan insan topluluklarıdır.

Tasarım hemen hemen her kanalda yanıdır. Haber değeri taşıyan olayların ve gelişmelerin izleyiciye tarafsız biçimde aktarılması için öncelikle yönetici ve editörlerce haber seçimleri yapılır. Her bir haber için metin yazılır. Habere ilişkin ses ve görüntüler Metinle tutarlı biçimde kullanılarak yayına hazırlanır. Haber bültenlerinde ve programlarında metin açık, kolay, anlaşılır ve kısa olmalıdır.

Çocuk Programları

Çocuk programlarında hedef kitlenin yaş aralığı tasarında en belirleyici öğedir, çünkü her yaş grubunun algılama düzeyi, soyut ve somut kavramlara ilişkin bilgileri, dikkatlerini yoğunlaştırma süreleri farklıdır. Yaş grubunu ve hedef kitle özelliklerini belirlemek için uzmanlarla birlikte çalışılmalıdır.

Çocuk programlarının konuları genellikle eğitmeye, beceri kazandırmaya, öğretmeye yöneliktir. Programın amacı belirlenirken çocukların dikkatlerini yoğunlaştırma sürelerinin kısalığı ve hedef kitle olarak belirlene yaş grubunun bilgi, beceri, soyut ve somut kavramları algılama düzeyleri dikkate alınmalıdır. Bu nedenle pedagoglarla çalışılması ve uzmanlardan yardım alınması gerekmektedir. Tasarımda dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da içerikte şiddet, cinsellik, değer yoksunluğu gibi travma yaratıcı öğelerin olmamasıdır.

Spor Programları

Spor programlarının tasarımı da haber programlarının tasarımına benzer. İzleyiciye sunulabilecek spor olaylarının görüntü kayıtları, sonuçlara ve sporcuların durumlarına ilişkin bilgiler ve yorumlar gibi malzemeler belirlenir. Bunlara göre doğru ve tarafsızlığa yönelik metinler yazılır. Yorum ağırlıklı programlarda değişik görüşleri olan kişiler bir araya getirilirse konuya farklı açılardan bakmak ve değişik düşünceleri yansıtmak mümkün olur.

Kültür Programları

Değişik hedef kitleler için, farklı konularda, değişik biçimlerde tasarlanmış kültür programları vardır. Bilgilendirmek, dikkat çekmek ve ilgi yaratmak başlıca amaçlardır. Tasarımında seçilen format her hafta ayrı bir konu, mekan, ya da kişinin ele alındığı bir format da olabilir, yarışma, sohbet ya da belgesel tarzında bir format da oluşturulabilir.

Tasarımında iyi bir araştırma yapmak ve metin yazılırken uzmanlardan destek almak gereklidir. Bir diğer önemli husus da programın sunucusunun konuyu iyi bilmesi, iyi bir sunuş yapması ve hedef kitleye ulaşmada uygun biri olması, izlenilirliği etkileyen faktörlerdir.

Eğitim Programları

Belirli bir konuyu öğretmek ya da bir konuda tutum ve davranış değişikliği yaratmak için yapılan programlardır. Günümüzde pek çok yayın kuruluşu izleyicinin ilgisini çekecek, hem eğlendiren hem öğreten programlar biçiminde tasarlanmış programları yayınlamayı tercih ederler.

Program tasarımcısı konuyu hedef kitleye en anlaşılır biçimde anlatmanın ve öğretmenin yollarını bulmalıdır. Mizah öğeleri, müzik, grafik, animasyon, özel efektler bu tür programlarda sıkça kullanılmaktadır. Amaç, programın süresi göz önüne alınarak hedef kitleye uygun bir dil kullanmak, eğlendirici öğelerin seçilmesi ve anlatıma katılacak görsel malzemenin uygun olmasıdır.

Eğlence Programları

İzleyici kitlesi bakımından farklı tasarımlara sahip eğlence programlarının hepsinin ortak özelliği eğlendirmektir. Kimileri yalnızca eğlendirmeyi amaçlarken kimi zaman eğlendirirken bilgi vermek amaçlanır. Sunucu seçiminde önemli olan, bu kişinin hedef kitle üzerindeki etkisi, izleyici tarafından nasıl algılandığı ve ekrandaki kimliğidir. Hedef kitle çoğu zaman genel izleyicidir.

Sunucu dışında davet edilecek konuklar, skeç, video klip gibi bölümler, izleyicinin merak duyabileceği konularla ve kişilerle bağlantılı olacak biçimde seçilmelidir. Bunu için de hedef kitlenin özelliklerini, beğenilerini ve eğilimlerini bilmek gerekir.