Eğitim Bilimine Giriş Dersi 8. Ünite Özet

Bilginin Kaynakları, Bilimsel Araştırma ve Eğitim Bilimi

Bilgi; dinî, felsefi, teknik, sanatsal ve bilimsel olabilir. Burada üzerinde durulması gereken bilgi, bilimsel bilgidir. Bilimsel bilgi; nesnel, evrensel doruluğu kanıtlanmış bilgidir. Bilimsel bilgiye, bilimsel araştırmalar sonucunda ulaşılır. Bilgi edinmenin kaynakları:

• Bireysel yaşantılar,
• Gelenek,
• Otorite,
• Bilimsel araştırma

Bilimsel araştırma: Sistematik veri toplama, çözümleme, değerlendirme ve rapor etme sürecidir.

Bilimsel Araştırma Türleri

Bilimsel araştırmalar türlerine göre farklı biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Araştırmalar; yapıldıkları ortama göre laboratuvar ve saha araştırmaları, düzeylerine göre kuramsal araştırmalar ve uygulama araştırmaları, yönteme ya da zamana göre tarihsel, betimsel ve deneysel araştırmalar olarak gruplandırılmaktadır.

Eğitim araştırmaları

Temel araştırmalar: Temel araştırmaların amacı, kuram üretmek ya da kuramları sınayarak var olan kurumsal bilgilere yenilerini eklemektir. Kuram ise bir olguyu açıklamaya, kestirmeye ya da kontrol etmeye yarayan ilişkiler bütünüdür.

Uygulamalı araştırmalar: Uygulamalı araştırmaların öncelikli amacı, günlük yaşamda karşılaşılan problemlere çözüm bulmaktır; bilgi üretmek amacı daha sonra gelmektedir. Uygulamalı arattırmaların genellenebilirliği sınırlı olup yerel problemlerin çözümüne yöneliktir.

Değerlendirme araştırmaları: Değerlendirme araştırmalarında, en az iki program ya da etkinliğin değerlendirilmesi amacıyla veriler toplanır. Bu verilere dayalı olarak etkinliğin devam edip etmemesine karar verilir.

Eylem (Aksiyon) araştırması: Eylem araştırması, uygulamada ortaya çıkan sorunların anlaşılmasına ve çözülmesine yönelik olarak uygulayıcıların tek başlarına ya da bir araştırmacı ile birlikte uygulama sürecini çalınmasını içerir. Araştırma ile uygulamayı birleştiren ve araştırma sonuçlarının uygulamaya aktarılmasını kolaylaştıran bir araştırma yaklaşımıdır.

Nicel Araştırmalar: Nicel; sayılar, ölçümler, tümdengelim, kontrol ve deney gibi kavramlara vurgu yapmaktır. Nicel araştırmalara, görgül (amprik) araştırmalar ya da sayısal araştırmalar da denmektedir. Nicel araştırmalar:

Deneysel araştırmalar: Değişken, en az iki farklı değer alabilen ve bir araştırmada incelenen özelliklerin her biri. Örneğin yaş, öğrenci başarısı, öğretim yöntemi gibi.

Bağımlı değişken, araştırmacıyı rahatsız eden ve açıklanması istenen durumdur. Deneysel desen, nedensonuç ilinkilerini belirlemek amacıyla doğrudan araştırmacının kontrolü altında, gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırmalardır.

Bağıntısal araştırmalar: Bağıntısal (korelasyon) araştırma deseni ya kestirim araştırmalarında ya da ilişki araştırmalarında uygulanır. Bağımsız değişken; bağımlı değişken üzerinde etkisinin olduğu düşünülen değişkendir. Öğrencilerin okuma alışkanlıklarını etkileyen etmenleri konu edinen bir araştırmada okuma alışkanlığı bağımlı değişken, okuma alışkanlığına etki eden etmenler bağımsız değişkendir.

Betimsel araştırmalar: Betimsel araştırmalar, olanı olduğu gibi saptamaya ya da tanımlamaya çalışan, farklılık ya da ilişki bulmaya çalışmayan araştırmalardır.

Nitel Araştırmalar: Nitel araştırmalar, sosyal bilimlerin ilgi alanını oluşturan sosyal gerçeklikle fen bilimlerinin ilgi alanlarını oluşturan fiziksel gerçekliği birbirinden ayırmaktadır. Nitel araştırmanın genel kabul gören bir tanımını yapmak güçtür. Bununla birlikte nitel araştırma; gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği bir araştırma olarak tanımlanabilir.

Kuram Oluşturma Araştırmaları: Bu araştırmanın amacı, araştırılan durumla ilgili olarak kuram keşfetmek ya da üretmektir. Bu araştırma türü herhangi bir durum içerisinde bulunan ya da çalışan kişilerin nasıl etkileşimde bulunduklarını, uygulamalarını nasıl yaptıklarını ve bu durum içerisinde kendilerini nasıl algıladıklarını ortaya çıkarmaya çalışır.

Etnografik Araştırmalar: Etnografik araştırma bir grubu ve onun davranışlarını, grubun bulunduğu kültür içerisinde yaşayan bireylerin bakış açılarıyla inceleyen kültürel bir betimlemedir.

Fenomolojik Araştırmalar: Fenomolojik araştırmalar, olgu bilim araştırmaları olarak adlandırılır. Olgular; yaşadığımız dünyada olaylar, deneyimler, algılar, yönelimler, kavramlar ve durumlar gibi farklı biçimlerde karşımıza çıkabilmektedir. Bu nedenle olgularla yaşamda sıklıkla karşılaşılır.

Durum Çalışması Araştırmaları: Durum çalışması; güncel bir olgu, olay, durum ve gruplar üzerine odaklanan derinlemesine incelemedir. Durum çalışması; bir ya da birden fazla olayın, ortamın, programın, sosyal grubun, bireyin ya da başka “sınırlandırılmış sistemlerin” yerinin ve zamanın ayrıntılı bir biçimde tanımlanarak derinlemesine incelenmesidir.

Analitik Araştırmalar: Genelde eğitim araştırmaları nitel ve nicel olarak sınıflandırılmaktadır. Ancak bu sınıflamanın dışında gerek nitel gerekse nicel araştırma özelliklerini birlikte içerebilen araştırma türleri vardır. Bu araştırmalar, analitik araştırmalar biçiminde adlandırılabilir. Analitik araştırmaları da kendi içinde doküman analizi ve karma desen araştırmaları olarak iki biçimde sınıflandırmak olanaklıdır.

Doküman Araştırmaları: Bu araştırmalar, dokümanların ve kayıtların analiz edilerek kavramların, olayların ve görüşlerin incelendiği bir araştırma türüdür. Doküman analizi araştırmalarında, elde edilen bilgilerin doğru bir biçimde yorumlanmasında bağlamsal bilgi çok önemlidir. Bu kapsamda tarihsel, hukuksal ve kavramsal analizler yapılabilir.

Karma Desen Araştırmaları: Kimi araştırmalarda nitel ve nicel yaklaşımlar birlikte kullanılabilir. Bu araştırmalar, karma yöntem olarak adlandırılır. Karma yöntemin kullanıldığı araştırmalarda, veri toplama ve analizde farklı nicel ve nitel yöntemler birlikte kullanıldığı için araştırma sorusu daha iyi anlaşılabilir.

Bilimsel Araştırma Süreci

Bilimsel araştırma süreci; planlama, uygulama ve raporlaştırma aşamalarından oluşur. Araştırma süreci, bir araştırma gereksinimden başlar ve bu gereksinimi giderecek çalışmaların sonuçlandırılmasıyla devam eder. Bilimsel araştırma sürecinin aşamaları, şu başlıklar altında incelenebilir:

• Araştırma konusunun belirlenmesi
• Araştırma probleminin ortaya konması
• Konuyla ilgili kaynakların taranması
• Araştırma sayıltılarının / Varsayımlarının belirlenmesi
• Araştırma sınırlıklarının belirlenmesi
• Tanımların yapılması
• Araştırma yönteminin belirlenmesi
• Süre ve olanakların belirlenmesi
• Araştırmanın sonuçlandırılması

Bilimsel Araştırmalarda Veri Toplama Yolları

Araştırma sürecinin önemli aşamalarından biri de veri toplama yollarının belirlenmesidir. Benimsenen araştırma yaklaşımına göre veri toplama yolları değişebilmektedir. Eğitim araştırmalarında sıklıkla anket (sormaca), görüşme ve gözlem gibi veri toplama araçları kullanılmaktadır.

Anket: Anket, kalem kâğıt yoluyla objenin, bireyin ya da grubun kendisi hakkında bilgi vermesine dayanan yöntemdir. Anket, bireyin birden çok özelliği hakkında çeşitli madde türleriyle bilgi toplamak amacıyla kullanılır. Anket, göreceli olarak hazırlanmasının kolay olması ve kısa sürede çok sayıda bireye ulaşma olanağı sağlaması açısından sosyal bilim araştırmalarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Görüşme: Görüşme; bireylerin neyi ve neden düşündüklerini, duygu ve tutumlarının neler olduğunu ve davranışlarını yönlendiren etmenleri ortaya çıkarmayı amaçlayan bir veri toplama yöntemidir.

Gözlem: Doğal ortamlarda insan davranışlarının incelenmesini temel amaç edinen bir veri toplama yöntemidir. Gözlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir.

Bilimsel Araştırmalarda Etik

Bilimsel araştırma etiği, bilimsel araştırma yaparken araştırmacıların uyması gereken kurallar bütünüdür. Bilimsel araştırma sürecinde araştırmacının uyması gereken etik kurallar aşağıdaki biçimde özetlenebilir:

Katılımcılar; araştırmanın konusu, amacı ve kendilerinden beklenenler ve olası riskler konusunda tam olarak bilgilendirilmelidir.

• Araştırmaya katılım gönüllülük temeline dayanmalıdır.
• Kişilerin araştırmaya katılmalarını özendirmek amacıyla kişilere ödüller verilebilir.
• Araştırma verileri, katılımcılara zarar verebilecek riskli durumları içermeden toplanmalıdır.
• Araştırmada katılımcıların kendi özeli olduğuna inandığı davranışlarını izinsiz olarak gözlemek, sesli ve görüntülü kaydını yapmak kişilerin özeline yapılmış bir saldırıdır.
• Araştırmacı, katılımcılardan elde ettiği bilgilerin gizli tutulmasına özen göstermelidir.
• Araştırmacıların ve katılımcıların karşılıklı sorumlulukları netleştirilmelidir.
• Katılımcıların araştırma sonuçlarını öğrenme hakkı vardır.
• Araştırma sonuçları sosyal, politik ve insan üzerindeki etkileri düşünülerek sunulmalıdır.
• Araştırma, olanaklı ise araştırmacının bağlı bulunduğu kurum tarafından etik kural ihlalleri açısından incelenmelidir.
• Araştırmacı, araştırmada çalışan diğer kimselerin de etik kurallara uygun davranma sorumluluğunu üstlenmelidir.
• Araştırmacı, kendisine ait olmayan bir bilgiyi kendisinin gibi göstermemelidir.