Kriminoloji Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kriminoloji nedir?

Kriminoloji kanunların yapılması, kanunların ihlal edilmesi ve toplumun kanunların ihlal edilmesine gösterdiği tepkiyi inceleyen bilim dalıdır (Edwin Sutherland).

Kriminoloji suç, fail, menfi sosyal davranışlar ve bunların kontrolü hakkındaki tecrübi bilginin sistematik hale gelmiş bütünüdür. (Günther Kaiser)

Kriminoloji deneysel metotlar ile suçlunun kişiliğini inceleyerek suç olayının doğal kaynağını ve mekanizmasını, sosyolojik ve biyolojik etmenlerini araştıran suçluluğa ait genel bir bilimdir. (Sabatini)

Kriminoloji insanın sapıcı davranış ve eylemleri arasında suçu doğuran, yapan ve suçu kontrol etme amacını güden süreçleri açıklayan ve suçun sebep ve etmenlerini tespit maksadıyla insana ve suç işleyen insana ilişkin bilgilerin bütününün sentezini oluşturan bir bilgi dalıdır. (Sulhi Dönmezer)

Kriminoloji tanımlarının kriminoloji bilimi için merkezi önem taşıyan üç unsuru nedir?

1. Suçun araştırılması ve incelenmesi;

2. Suçluların araştırılması ve incelenmesi;

3. Ceza adaleti sistemlerinin araştırılması ve incelenmesidir.

Günümüzde kriminoloji çalışmalarına baktığımızda kriminologların üzerinde durdukları üç faaliyet  alanı nelerdir? 

1. Suçun tanımlanması

2. Suçun açıklanması

3. Suçla mücadele edilmesi

Kriminoloji hangi sorulara cevap arar?

• Neden belli bireyler suç işlemektedir?
• Neden suçlar belli yerlerde, çevrelerde ve şartlarda işlenmektedir?
• Bir fiil neden ve hangi gerekçeyle suç olarak tavsif edilmektedir?
• Toplum suça nasıl tepki vermektedir?

Viktimoloji nedir?

Mağdur bilimi anlamına gelmektedir. Bu bilim dalının amacı mağduru incelemek ve mağdur olma durumundan çıkarılması için gerekli şartları oluşturmaktır. Bir suçun mağdurunun ve onun tepkisinin suçluluğun açıklanmasında bir rol oynayıp oynamadığı meselesiyle ilgilenir.

Penoloji nedir?

Cezaları ve cezaların infazını inceler. Buna cezaevi çalışmaları da dâhildir. Penoloji bilhassa ceza ve diğer yaptırımların uygulamada ne derece etkili olduklarını inceler. Daha çok hapishane ve mahkûmlar üzerinde durur.

Suç profilaksisi nedir?

Kısaca suçtan korunmanın öğretisidir. Tıbbi ve sosyal yaklaşımlarla suçluluğa yol açan faktörleri azaltmak veya ortadan kaldırmak için gereken yöntemleri araştırır. (Demirbaş, 2016, s. 45-46; İçli, 2013, s. 48-50)

Suç coğrafyası veya ekolojisi nedir?

Suç coğrafyası en genel anlamıyla suçlulukla yer ve zaman arasındaki münasebeti tahlil eder. Tasviri (deskriptif) suç coğrafyası araştırmaları suçluluğun zaman ve yere göre dağılımı hakkında bir bilgi verilmesini amaçlar.

Kriminolojinin çok yakın ilişki içinde olduğu sosyal bilimler hangileridir?

• Hukuk: Hukuk, toplumda adalet ve düzeni sağlama amacını gütmektedir. Hukukun araştırma alanları arasında kanun yapımı, hukuk sistemleri ve muhakeme usulü yer almaktadır. Hukukun kriminoloji ile yakından ilişki olan kısmı şüphesiz ceza ve ceza muhakemesi hukukudur.

• Sosyoloji: İnsanların, örgütlerin ve kurumların sosyal alanda sergiledikleri davranışları inceleyen bilim dalıdır. Sosyolojinin kriminolojiyle alakalı olan konularının başında suç araştırmaları ve sapma gelmektedir.

• Psikoloji: Psikoloji insan zihni ve bireysel insan davranışını inceleyen bilim dalıdır. Kriminoloji, psikolojik karakter ve rahatsızlıkların suç davranışı üzerindeki etkilerine ilişkin bulgu ve yöntemlerinden istifade etmektedir.

• Sosyal politika: Sosyal politika insan refahı, ihtiyaçları ve yoksulluk gibi sorunlarını araştırmaktadır. Yoksulluk-suçluluk ilişkisi veya sosyal devlet uygulamalarının suçluluk üzerindeki etkileri gibi konularda kriminoloji sosyal politikadan istifade etmektedir.

• Antropoloji: Antropoloji geçmiş ve günümüzde insanların, toplumların ve kültürlerin yapısını araştıran bir bilimdir. Örneğin, antropoloji hukuk, suç tanımları ve hukuk sistemlerinin nasıl gelişim gösterdiğini inceler. Kriminoloji bakımından antropolojinin bulguları büyük önem arz etmektedir.

Suç nedir?

suç, devlet tarafından suç olarak tanımlanmış her icrai ve ihmali davranış olup devletin kendisine cezai sonuçlar bağladığı davranışlardır. Tanım biraz daha genişletildiğinde ise suç ceza kanunlarını ihlal eden kasten veya taksirle işlenmiş hukuka aykırı ve kusurlu fiildir.

Sapma nedir?

• Sapma, toplumsal kurallar, değerler veya beklentileri ihlal eden her türlü davranıştır.

• Sapma teşkil eden davranışlar ve bunların ağırlığı konusundaki telakkiler zamanla ve toplumdan topluma, kültürden kültüre farklılık göstermektedir.

• Sapma fiilini gerçekleştiren kişiler genellikle sapkın (deviant) olarak adlandırılmaktadır.

• Kuralları koyma yetkisini haiz kişiler neyin sapma olduğuna karar verebilir.

• Bir davranışın sapma olup olmadığı ilgili davranışı değerlendiren kişinin bakış açısına göre değişiklik gösterebilmektedir.

• Cezalandırmanın toplumun değer yargılarını ortaya koyması hasebiyle bir ritüel olma özelliği ve sembolik işlevi vardır.

• Sosyal değişme ve bilhassa modernliğe geçiş umumiyetle değerlerde yozlaşmaya yol açmakta ve suç oranlarını yükseltmektedir.

• Sapma düşük seviyede bir ahlaki entegrasyonun ve zayıf sosyal düzenlemenin bir neticesidir. (Newburn, 2017, s. 186)

Polis uygulamasında fail tipleriyle ilgili hangi hususlar önem taşımaktadır?

• Kim olduğu bilinmeyen failin eşkâlinin tespit edilerek bir fail profili çıkarılması;

• Faile ve suça özgü özelliklerin suç, mağdur seçimi ve suçun işleniş tarzına göre bir araya getirilmesi;

• Soruşturma faaliyeti yürütülürken failin kişiliğine ilişkin bilgilerin değerlendirilmesi;

• Tehlikelilik boyutunu da göz önüne alarak failin kişiliğinin tahlil edilmesi;

• Tekrar suç işleyen faillerin suç işlerken sergiledikleri davranışlarına ve seçtikleri suç tipine dair bilgi edinmek suretiyle önleyici kolluk hizmetlerine katkı sağlanması; (Clages/Zeitner, 2016, s. 29-30, 82 vd.) 

Birleşmiş Milletler Suç ve Yetkinin Kötüye Kullanılması Mağdurlarının Temel Adalet İlkeleri Bildirgesinde mağdur nasıl tanımlanmıştır?

1. Mağdurlar üye ülkeler ceza kanunlarında suç olarak belirlenmiş ihmali veya icrai fiiller sonucunda bireysel ya da toplumsal olarak bedensel, zihinsel ya da duygusal olarak zarar görmüş, ekonomik kayıplara uğramış ya da temel hakları zarar görmüş kişilerdir.

2. Mağdur terimi aynı zamanda doğrudan mağdurun ailesi veya yakınlarını ve mağdura yardım ederken ya da mağduriyete engel olmaya çalışırken zarara uğrayan kişileri de ihtiva eder.

Cezanın amacı nedir?

• Önleme teorileri: Bu teorilere göre cezalandırmanın amacı gelecekte işlenecek suçları önlemektir. Bu teoriler ise ister suçu işlemiş failin (özel önleme) ister toplumun diğer fertlerinin (genel önleme) suç işlemesini önleme amacı gütsünler yöneldikleri hedef gelecekte işlenebilecek suçlara mani olmaktır.

• Adaletçi teoriler: Bu teoriler ise daha ziyade kısas düşüncesine dayanır ve işlenmiş olan suçla bozulan adaleti, cezalandırmanın yeniden tesis edeceği anlayışına dayanır. Bu nedenle bu teori geçmişe yöneliktir.

Kriminologların cezayı diğer hoşa gitmeyen acı verici işlem veya yaptırımdan ayırmak üzere ortaya koydukları kıstas nedir?

1. Ceza, ceza verilen kişiye eza verilmesini ve hoş olmayan bir işleme tabi tutulmasını içerir.

2. Ceza bir suç karşılığında olmalıdır.

3. Ceza suçu işleyen kişiye verilmelidir.

4. Ceza yetkilendirilmiş bir otorite tarafından verilmelidir veya suçun cezası failin kurallarını ihlal ettiği bir kurum tarafından verilmelidir. Örneğin disiplin cezaları.

5. Ceza ile verilen acı kasti olmalı, tesadüfi veya rastlantı sonucu olmamalıdır.

6. Kriminologları ilgilendirmesi için cezanın bir “suç” karşılığında verilmiş olması gerekir.

7. Ceza adli bir merci tarafından verilmelidir. (Bkz. Newburn, 2017, s. 550)

Bir kriminalist çalışırken hangi sorulardan hareketle sonuca varmaya çalışır?

1. Kime zarar verildi?

2. Ne zaman, hangi gün ve günün hangi zamanı fiil işlendi?

3. Hareket nerede yapıldı?

4. Fail ne yaptı veya ihmal etti?

5. Fail nasıl ortaya çıktı, yardımcısı var mıydı?

6. Hangi araç ve aleti kullandı?

7. Niçin, hangi iç ve dış sebeplerle o suçu işledi?

Kriminolojide suç araştırmalarında hangi metotlar ön plana çıkmaktadır?

1. Suçların genel özelliklerinden oluşturulan istatistiki verilerin analizi ve değerlendirilmesi,

2. Suçluların genel özelliklerini ortaya koyan istatistiki verilerin oluşturulması, analizi ve değerlendirilmesi,

3. Suçlular hakkında örnek olay çalışması,

4. Suçluların araştırmacı tarafından günlük hayatları içinde gözlemlenerek araştırılması,

5. Deneysel tasarım yoluyla araştırma konusunun kontrol grupları kullanılarak araştırılması.

Mağdur anketlerinin amaçları ve yararları nelerdir? 

• Mağdur anketlerinin, suç oranları hakkında daha doğru bilgi vermeleri onların adeta bir “sosyal barometre” olarak kullanılmalarına imkân sağlamaktadır.

• Bu anketler, kayıtlara geçen ve geçmeyen suçlar arasındaki farkın tahmin edilebilmesi için kullanılabilir.

• Anketler, toplumun suç istatistikleri ve suçu bildirmeye ilişkin tutumlarını değerlendirmek için kullanılabilir.

• Mağdur anketleri, mağdurların başka türlü ihmal edilebilecek olan tecrübelerine kulak kesilmemizi sağlar.

• Suç mağdurlarının doğası hakkında daha fazla bilgi edinmemize imkân sağlar.

• Belli kriminolojik teorilerin geçerliliği ve gerçekliğini değerlendirmekte kullanılabilir.

• Suç korkusu ve suç karşısında gösterilen diğer tepkilerin ölçülmesine yardımcı olabilir. (Bkz. Newburn, 2017, s. 56)

Suç siyasetinin suçluluğu önleme çalışmaları kapsamında kriminolojiden istifade ettiği öne çıkan üç önlem nedir?

• Çocuk ve gençlerin suçtan uzak tutulmaları bu kapsamdaki önlemlerdendir. Sosyal politika ve eğitim politikalarıyla suçluluğun azaltılması hedeflenir.

• Potansiyel suçluların caydırılması amacıyla uygulanan caydırma politikaları da bu kapsamda değerlendirilmektedir. Ceza kanunları, polisin yürüttüğü başarılı operasyonların duyurulması ve suç işlemeye neden olan yapıların bozulması bu önlemlerden bazılarıdır.

• Önlemeye yönelik tedbirler arasında suç işlenmesinin tekrarı anlamına gelen tekerrürü azaltma çalışmaları da yer almaktadır. (Demirbaş, 2016, s. 50-53)

Türk hukuk sisteminde de hükmedilen ceza bir yıl veya daha az süreli ise hapis cezasına seçenek olarak kanunda belirtilen yaptırımlar uygulanabilmektedir. TCK m. 50 hükmünde düzenlenmiş olan kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlarla hâkim hapis cezası yerine hangi yaptırımlar tercih edebilmektedir?

• Adli para cezası;

• Mağdurun veya kamunun uğradığı zararı aynen iade, suçtan önceki hale geri getirme ve tazmin suretiyle, tamamen giderilmesi;

• En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkânı da bulunan bir eğitim kurumuna devam edilmesi;

• Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanma;

• Belli hallerde ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınması;

• Belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanma;

• Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılma.

Suç istatistikleri hangi görevleri yerine getirirler?

1. Ceza adaleti makamlarının (polis, mahkemeler, tecil yardımı ve ceza infazı gibi) faaliyetlerini ortaya koyar. Ceza kovuşturma organlarının iş yükü hakkında bilgi verir.

2. Suç istatistiği bir araştırma aracı olarak örneğin nüfusun hangi oranda suça katıldığı hakkında bilgi verir. Hangi nüfus gruplarının, bir devletin hangi bölgesinde ortalama suçlulukla yüklü oldukları hakkında istatistikler bilgi verir.

3. Mağdur olma tehlikesi ve nedenlerine işaret eder.

4. Suç istatistikleri en nihayetinde kontrol, yönlendirme ve planlama görevini ifa eder. Ceza kanunlarının etkinliği ölçülür. Korkutma, önleme ve iyileştirme tedbirlerinin etkinliği hakkında bilgi verir. Suç ve ceza ile alakalı mevzuatın hazırlanmasına yardım eder. (Demirbaş, 2016, s. 81.82)