Havacılık İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Wright kardeşlerin 1900’lerin başında gerçekleştirmiş olduğu ve toplamda 100 metreyi bulmayan ilk uçuşundan bugüne kadar insanoğlu havacılık anlamında oldukça büyük ve önemli mesafeler kat etmiştir.

Havayolu Taşımacılığı Faaliyetleri

Havacılık işletmeleri hizmet sunan işletmelerdir. İnsanların ve malzemelerin bir noktadan başka bir noktaya olan ulaşım/nakliye hizmetini yerine getirmektedir. Havacılık sektörü denildiğinde ulaşım hizmetini sunan, somut olarak o hizmetin alındığı havayolu işletmeleri akla gelse de havayolu işletmelerinin yanı sıra havaalanları da havacılık faaliyetleri içerisinde çok önemli bir role sahiptir. Uçuş hizmetlerinin yerine getirilmesinde başlangıç ve bitiş noktalarını havaalanları oluşturmaktadır. Dolayısıyla havaalanlarının sağlayacağı her türlü olanak ve hizmet, havayolu işletmelerinin faaliyetlerine direkt olarak yansıyacaktır. Havaalanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere temsil hizmetleri, yolcu trafik hizmetleri, yük kontrolü ve haberleşme hizmetleri, ramp hizmetleri, uçak hat bakım hizmetleri, uçuş operasyon hizmetleri, gözetim ve yönetim hizmetleri, ikram servis hizmetleri, uçak özel güvenlik hizmet ve denetimi yapılacak uçuşların aksamadan yerine getirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Ayrıca uçuş eğitimi, fotoğraf çekimi, yangınla mücadele, sınır güvenliği, ilaçlama, hava durumu tahmini, arama-kurtarma gibi faaliyetler genel havacılık faaliyetleri kapsamında hava taşımacılığı faaliyetleri içinde yer almaktadır. “Havayolu Taşımacılığında Hizmet Süreci”nin detaylarını kitabın 4. Sayfasındaki Şekil 1.1’de bulabilirsiniz.

Yöneticilerin, işletme faaliyetleri ile ilgili karar alabilmeleri için faaliyetlerle ilgili bilgiye ihtiyaçları bulunmaktadır. İşletmenin, üretim, pazarlama, muhasebe, insan kaynakları ve benzeri fonksiyonları faaliyetlerin yürütülmesi sırasında ortaklaşa çalışarak faaliyetlerin yerine getirilmesi sağlanmaktadır.

İşletmelerin temel amacı kar elde etmektir. Havayolu işletmeleri için de durum aynıdır. Kar elde edip büyümek, hizmet kalitesini ve dolayısıyla müşteri memnuniyetini artıracak hizmetlerin devamlılığını sağlamak havayolu işletmelerinin temel amaçlarını oluşturmaktadır. Bu amaçların gerçekleştirilebilmesi için havayolu işletmesi kara etki eden en temel iki unsur olan gelirlerini/karlarını ve giderlerini/maliyetlerini yönetebilmelidir.

Karın artırılabilmesi için gelirlerin artırılması en kolay yol olarak öne çıksa da havayolu taşımacılığı sektörü gibi rekabetin oldukça yoğun olduğu ortamlarda satış gelirlerinin artırılması çok kolay olmamaktadır. Satış gelirleri işletmelerin en temel geliridir. Satılan hizmet miktarı ile hizmetin fiyatının çarpımı satış gelirini oluşturmaktadır. Satılan hizmet miktarını artırmak tam kapasiteye yakın çalışan işletme açısından kapasite artışı anlamına gelmektedir. Havayolu işletmesi açısından koltuk sayısı temel kapasite göstergelerinden birisi olduğundan kapasite artışı, işletmenin yeni uçak filosu yatırımları anlamına gelmekte ve bu da bazı sabit maliyetlerin artışı sonucunu doğurmaktadır. Karları artırabilmenin bir diğer yolu da aslında işletmelerin nisbeten kontrollerinde olan gider ve maliyetlerini yönetebilmeleriyle mümkündür.

Havayolu İşletmelerinde Bilgi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi

İşletmelerin faaliyet gösterebilmeleri, faaliyetleriyle ilgili olarak sahip oldukları bilgilerle mümkündür. Bilgiyi, işlenmiş, anlamlı hale getirilmiş veriler topluluğu olarak ifade edebiliriz. Muhasebe verisini, işletme faaliyetleri sırasında ortaya çıkan finansal işlemler(işletmenin varlıklarında, borçlarında ve sermayesinde değişim yaratan işlemler); muhasebe bilgisini ise bilanço, gelir tablosu, nakit akış tablosu, özkaynak değişim tablosu gibi tablolar ve finansal raporlar olarak ifade edebiliriz.

Verileri bilgiye dönüştüren sisteme, diğer bir ifadeyle, bilgi üreten sisteme bilgi sistemi adı verilmektedir. Sistem, bir amaç doğrultusunda faaliyet gösteren, elemanlardan oluşan ve bu elemanlar arasında etkileşim bulunan, girdisüreçleme-çıktı akışına sahip olan ve sınırları bulunan bir yapı olarak tanımlanmaktadır. Sistem bir amaç doğrultusunda faaliyet göstermektedir. Sistem elemanlardan oluşmaktadır. Sistem elemanları arasında iletişimin/etkileşimin bulunması gerekmektedir. Sistemde girdi-süreçleme-çıktı akışı vardır.

Havayolu işletmelerinde de temel olarak sistem yapısı aynıdır. Havayolu işletmeleri çevreden sağladığı girdileri (para, araç-gereç, işgücü, ilkmadde ve malzeme, vb.) amaçlarına uygun bir biçimde bir araya getirerek taşımacılık faaliyeti amacını yerine getirmeye çalışmaktadır.

Havayolu İşletmelerinde Muhasebe Süreci

Muhasebe, işletme faaliyetleri sırasında ortaya çıkan finansal nitelikli verileri genel kabul görmüş muhasebe kavram ve ilkeleri doğrultusunda toplayan, kaydeden, sınıflandıran, özetleyen; analiz etmek ve yorumlamak yoluyla da ilgili bilgi kullanıcılarına işletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlarını ve işletmeyle ilgili diğer finansal bilgileri raporlar olarak sunan bir bilgi sistemidir.

Muhasebe süreci, işletmelerin faaliyet gösterdikleri dönem içinde yapmış oldukları mali işlemler bütününü ifade etmektedir. İşletmelerin faaliyete başladıkları ilk dönemde muhasebe süreci, işe başlanılan tarihle dönem sonu arasındaki zamanda gerçekleştirilen işlemleri ifade etmektedir.

Bu kısa açıklamadan hareketle bir işletmenin muhasebe sürecini işe yeni başlayan ve işine devam eden işletmeler açısından ele almakta fayda bulunmaktadır. İşe yeni başlayan işletmelerde dönem başında şu işlemler yapılmaktadır; Dönem başı envanterinin yapılması, Dönem başı envanterine dayanarak dönem başı bilançosunun oluşturulması, Envanter bilgilerinin envanter defterine geçirilmesi ve Dönem başı envanterine dayanarak yevmiye defterine açılış kaydının yapılması.

İşine devam eden işletmelerde ise, açılış bilançosundan hareketle açılış kayıtları yapılır.

İster işine yeni başlamış, ister işine devam eden işletme olsun, açılış kayıtlarının ardından açılış kayıtları büyük deftere aktarılır ve günlük işlemler belgelendirilerek yevmiye defterine kaydedilir. Yevmiye defterine yapılan kayıtlar büyük deftere aktarılır. Yılın her günü, günlük işlemlerin belgelenmesi, yevmiye defterine kayıt ve büyük deftere aktarma işlemleri yapılırken ay sonlarında yevmiye defterinden büyük deftere yapılan aktarmaların matematiksel doğruluğunu sağlamak üzere mizanlar hazırlanır. Mizanlar, birikimli(kümülatif) olarak hazırlanmaktadır.

İşletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek için bir takım varlıklara (para, stok, makina-techizat, taşıtlar, demirbaşlar, vb..) sahip olmak durumundadır. Temel muhasebe eşitliği olarak ifade edilen bu durum varlıklar=kaynaklar veya varlıklar=borçlar+sermaye şeklinde gösterilmektedir. Bilanço, işletmenin varlıklarını, borçlarını ve sermayesini hazırlandığı tarih itibariyle göstermektedir.

Dönem içinde meydana gelen finansal olayları bilanço üzerinden izlemek hem iş yükü açısından hem de özellikle ilgili unsurlardaki değişmelerin izlenmesini olumsuz kılması açısından kullanışlı değildir. Bu amaçla meydana gelen değişimlerin varlıklar, kaynaklar, gelirler ve giderler bazında izlenmesi gerekmektedir. Sayılan unsurlarda meydana gelen değişmelerin izlendiği çizelgeye de hesap adı verilmektedir.

Hesap planı, işletmelerde kullanılan hesapları belirli bir sistem içerisinde amaca ve kontrole uygun şekilde bölümleyen, bu bölümleri sınırlayan ve açıklayan, aynı nitelikli işlemlerin sürekli olarak hep aynı hesaplara kayıtlanmasını sağlayan yönergelerdir. Ülkemizde faaliyet gösteren işletmelerin kullanması amacıyla genel hesap planı oluşturulmuş, 1994 yılından başlamak üzere bilanço esasına göre defter tutmakla birlikte faaliyet konuları bakımından, farklı durumda bulunan finansal kurumlar dışında kalan tüm işletmeler için Tekdüzen Hesap Planı’na uyma zorunluluğu getirilmiştir. Tekdüzen hesap planının dayandığı hesap çerçevesi 1 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde şöyle belirtilmiştir;

Hesap Sınıfları

• Dönen Varlıklar
• Duran Varlıklar
• Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
• Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
• Öz Kaynaklar
• Gelir Tablosu Hesapları
• Maliyet Hesapları
• (SERBEST)
• Nazım Hesaplar

Kitabın 10. ve 16. sayfaları arasında havayolu işletmelerinde kullanılabilecek örnek hesap planına ulaşabilirsiniz.

Dönem içinde sermayede artış ve azalışa yol açan işlemler gelir ve gider işlemleri olarak ifade edilmektedir. Dolayısıyla ortaya çıkan bir gelir sermayede artışa; bir gider ise azalışa yol açacaktır. Gelir ve gider arasındaki fark ise kar veya zarar olarak yansıyacaktır. İşletmeler, mal ve hizmet satışlarından, bankadaki mevduatlarından, kiraya vermiş olduğu binalarından, sattığı duran varlıklarından, kur farklarından ve sayısı artırılabilecek bir çok işlemden gelir ve kar elde edebilirler veya gider ve zarara uğrayabilirler. İşletmelerde gelir ve giderlere ilişkin hesaplar Tekdüzen hesap planında 6 kod numaralı hesap sınıfında yer almaktadır. Kitabın 17. ve 18. sayfalarında bir havayolu işletmesinin ana faaliyetine ilişkin örnek hesap planını görebilirsiniz.

Havayolu İşletmelerinde Hizmet Üretim Maliyetinin Oluşumu

Tekdüzen hesap planında maliyetlerle ilgili hesaplar 7 kodlu hesap sınıfında yer almaktadır. Maliyet hesapları, mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe ulaşana kadar katlanılan giderlerin toplandığı hesaplar olarak tanımlanmaktadır. Tekdüzen muhasebe sistemi finansal muhasebe ve maliyet muhasebesini hem aynı çatı altında toplayarak birlikte yürütebilen, hem de istenildiğinde ayrı ayrı bağımsız olarak da yürütebilen kendine özgü bir düzenlemedir.

Maliyet hesapları, uygulayan işletmelere kolaylık sağlaması amacıyla 7/A ve 7/B seçenekleri şeklinde kullanılmaktadır. Bir önceki yıldaki net satış büyüklüğü veya aktif büyüklüğü belli bir tutarın üzerinde olan işletmeler 7/A seçeneğini; bu tutarın altında olan işletmeler ise ister 7/A seçeneğini isterlerse 7/B seçeneğini kullanabilmektedir. 7/A grubunda yer alan maliyet hesapları fonksiyon esasına göre muhasebeleştirilirken, 7/B grubunda yer alan hesaplar gider çeşidi esasına göre muhasebeleştirilmektedir.

710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri, 720 Direkt İşçilik Giderleri ve 730 Genel Üretim Giderleri hesapları mamul üreten işletmelerde kullanılmaktadır. Üretim sırasında ortaya çıkan direkt giderler ile endirekt giderler 71, 72 ve 73 no’lu hesap gruplarında yer alan hesaplarda muhasebeleştirilirler. Hizmet işletmeleri ise 74 no’lu hesap grubunda yer alan 740 Hizmet Üretim Maliyeti, 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma hesabı ve 742 Hizmet Üretim Maliyeti Fark hesaplarını kullanarak hizmet maliyetini muhasebeleştirirler.

Hizmet işletmelerinin hizmet üretiminde katlandıkları fiili giderler 740 Hizmet Üretim Maliyeti’nde muhasebeleştirilir. Bu konu ile ilgili örnekleri kitabın 20. sayfasında bulabilirsiniz.

Üretim işletmelerinde üretim için ilk madde ve malzeme kullanımı ilk madde ve malzemenin direkt veya endirekt malzeme olma durumuna göre 710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri hesabında veya 730 Genel Üretim Giderleri hesabında muhasebeleştirilmektedir. Üretilen hizmetin maliyetinde yalnızca ilk madde ve malzeme maliyeti bulunmamaktadır. Dönem içinde gerçekleşen işçilik giderleri, amortisman giderleri, bakım giderleri, sigorta giderleri, iletişim giderleri, diğer üretim giderleri vb giderler de ilgili hizmetin maliyetinin hesaplanmasında dikkate alınmalı ve hizmet üretim maliyetine dahil edilmelidir. Bu giderlerin yanı sıra hizmet maliyetine dahil edilmeyip ilgili dönemin gideri olarak muhasebeleştirilecek giderler de ilgili aktif ve pasif hesaplarla karşılıklı çalıştırılarak muhasebeleştirilir. Gelir tablosu hesaplarında toplanmış olan giderler ve maliyetler, dönem içinde elde edilen gelirlerle karşılaştırılarak dönemin karı hesaplanır. Ayrı ayrı hesaplarda izlenen giderlerin ve gelirlerin ortak bir hesap altında toplanması ve karın veya zararın belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla gider hesapları ve gelir hesapları 690 DÖNEM KAR/ZARAR hesabına aktarılır. 690 DÖNEM KAR/ZARAR hesabının alacak toplamı gelirler ve karların toplamını; borç toplamı ise giderler ve maliyetlerin toplamını göstermektedir.

Gelir tablosu, işletmenin belirli bir dönem içindeki faaliyet sonuçlarını gösteren tablodur.