Dış Ticaret İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

İşletmede oluşan ve para ile ifade edilen mâli nitelikteki bilgileri kaydeden, sınıflandıran, özetleyen, analiz ve yorumlama suretiyle ilgililere raporlar halinde sunan bilim dalına muhasebe denir.

Bilanço esasına göre defter tutan işletmelere 01.01.1994 tarihinden itibaren Tek Düzen Hesap Planı'na uyma zorunluluğu getirilmiştir. Bu tebliğe bağlı olarak dış ticaret işletmeleri için oluşturulan Tek Düzen Hesap planında, Hesaplar, Bilanço Hesapları, Gelir Tablosu Hesapları, Maliyet Hesapları ve Nazım Hesaplar biçiminde dört ana başlık altında düzenlenmiştir. Bilanço hesapları; dönen varlıklar, duran varlıklar, kısa vâdeli yabancı kaynaklar, uzun vâdeli yabancı kaynaklar ve özkaynaklar şeklinde beş ana hesap grubundan oluşan ve firmanın bilanço tarihinde varlık ve kaynaklarını gösteren durum beyanıdır. Gelir tablosu, gelir ve giderlerin izlendiği ve sonuç olarak kâr kalemlerinin üretildiği tablodur. Maliyet Hesapları, mal ve hizmetlerin üretimi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplardır. Nazım Hesaplar, işletmenin varlık ve kaynaklarını doğrudan doğruya ilgilendirmeyen, fakat bilinmesi, izlenmesi ve saklanması gerekli olan bilgilerin ve değerlerin hatıra kabilinden saklandığı hesaplardır. Muhasebe kayıtları en alt seviye kodlarına göre kaynak belge ilişkisini sağlamalıdır. Yevmiye fişinde defteri kebir hesabı, ara hesaplar ve en alt seviye kodları ve isimlere göre listelenmelidir.

Örnek Kodlama

120 ALICILAR H.S.
120.01 Adana Müşterileri
120.01.01 X A.Ş.
120.01.02 Y Ltd. Şti.
120.01.03 Z Şahsı
120.06 Ankara Müşterileri
120.06.01 A Ltd. Şti.
120.06.02 B A.Ş.
120.06.03 C A.Ş.
600 YURTİÇİ SATIŞLAR
600.01 Ticari Mal Satışı
600.01.01 Buzdolabı Satışı
600.01.02 Televizyon Satışı
600.01.03 Yemek Odası Tk. Satışı

Muhasebe ve Muhasebenin Temel Kavramları

Muhasebe, işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde değişme yaratan mâli nitelikli ve para ile ifade edilen işlemlere ait bilgileri kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek, analiz etmek ve yorumlamak suretiyle ilgili kişi ve kurumlara raporlar halinde sunmaktır.

Muhasebe tanımına göre, muhasebenin iki temel işlevi vardır. Muhasebenin birinci işlevi, mâli nitelikteki ve para ile ifade edilen işlemlere ait bilgileri kaydetmek, bunları belirli ve anlamlı bir şekilde sınıflandırmak ve mâli raporlar halinde özetlemektir. Muhasebenin ikinci işlevi, analiz ve yorumdur. Mâli tablolar ile özetlenen bilgilerin yararlı olabilmeleri için analiz edilmesi ve yorumlanması gerekir.

Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin dayanağını oluşturan temel kavramların anlaşılması muhasebe kayıtlarının oluşturulması ve nihayetinde muhasebenin işlevlerini gerçekleştirilmesinde başarılı olunması adına önemlidir. Bu kavramlardan ilk bahsedilecek olan sosyal sorumluluk kavramıdır.

Muhasebenin Temel Kavramları

Sosyal sorumluluk kavramı, muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mâli tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında, belli kişi veya grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.

Kişilik kavramı, işletmenin, sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini öngörür.

İşletmenin sürekliliği kavramı, işletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder. Bu nedenle, işletme, sahiplerinin ya da hissedarlarının yaşam süreleriyle bağlı değildir.

Dönemsellik kavramı, işletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır.

Parayla ölçülme kavramı, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Muhasebe işlemleri, Ulusal Para birimine göre yapılır.

Maliyet esası kavramı, para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan diğer kalemler hâriç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gereğini ifade eder.

Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder.

Tam açıklama kavramı, mâli tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder.

İhtiyatlılık (Muhafazakarlık) kavramı, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve işletmenin karşılaşabileceği risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder.

Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi veya mâli bir olayın nisbi ağırlık ve değerinin, mâli tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder.

Özün önceliği kavramı, işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerden çok özlerin esas alınması gereğini ifade eder

Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı, muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması gereğini ifade eder.

Muhasebede hangi hesapların çalıştırılacağı, hangi tutarda kayıt yapılacağı, nasıl belgelendirileceği hep bu kavramların ışığında kararlaştırılır. Muhasebe uygulamalarında uyulacak ilkelerin belirlenmesinde ve yeni durumlar ve gelişmeler için yeni ilkeler geliştirmede temel oluşturacak bu kavramlara gereksinim vardır.

Tek Düzen Hesap Planı ve Açıklamalar

Ülkemizde 1957 yılında yapılan PTT İşletmesi Hesap Planı, 1970 yılında yapılan iktisadi ve Devlet teşekküllerince Uygulanan Hesap Planı, Sermaye piyasası Kanunu’nun belirli kurumlarda uygulanmasını zorunlu kıldığı hesap palanından sonra, Maliye ve Gümrük Bakanlığı’nın 01.01.1992 tarihli Resmi Gazete’de yayımladığı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile 01.01.1994 tarihinden itibaren bu hesap planının uygulaması başlamıştır. Tebliğde belirtilen kurumlar, Tebliğin getirdiği hükümlere uymakla mükelleftir.

Bu düzenlemeler, bilanço usulünde defter tutan gerçek ve tüzel kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin faaliyet ve sonuçlarının sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi, mali tablolara aracılığı ile ilgililere sunulan bilgilerin tutarlılık ve mukayese edilebilirlik niteliklerini koruyarak gerçek durumu yansıtmasının sağlanması ve işlemlerde denetimin kolaylaştırılması amacıyla yapılmıştır.

Tekdüzen Hesap Çerçevesi

• Hesap sınıfları,
• hesap grupları,
• Ana hesaplar

dan oluşmaktadır.

Hesap Sınıfları

Tekdüzen hesap planı çerçevesinde 9 hesap sınıfı mevcuttur:

1. Dönen varlıklar
2. Duran varlıklar
3. Kısa vadeli yabancı kaynaklar
4. Uzun vadeli yabancı kaynaklar
5. Özkaynaklar
6. Gelir tablosu hesapları
7. Maliyet hesapları
8. Serbest hesaplar
9. Nazım hesaplar

Hesap Grupları

Hesap sınıflarının altında hesap grupları mevcuttur;

1. DÖNEN VARLIKLAR
10. HAZIR DEĞERLER
11. MENKUL KIYMETLER
12. TİCARİ ALACAKLAR
13. DİĞER ALACAKLAR
14.
15. STOKLAR
16.
17. YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ
18. GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI
19. DİĞER DÖNEN VARLIKLAR
2. DURAN VARLIKLAR
20.
21.
22. TİCARİ ALACAKLAR
23. DİĞER ALACAKLAR
24. MALİ DURAN VARLIKLAR
25. MADDİ DURAN VARLIKLAR
26. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
27. ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR
28. GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI
29. DİĞER DURAN VARLIKLAR
3. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
30. MALİ BORÇLAR
31.
32. TİCARİ BORÇLAR
33. DİĞER BORÇLAR
34. ALINAN AVANSLAR
35. YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ
36. ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER
37. BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
38. GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI
39. DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
4. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
40.
41. MALİ BORÇLAR
42. TİCARİ BORÇLAR
43. DİĞER BORÇLAR
44. ALINAN AVANSLAR
45.
46.
47. BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
48. GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI
49. DİĞER UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
5. ÖZKAYNAKLAR
50. ÖDENMİŞ SERMAYE
51.
52. SERMAYE YEDEKLERİ
53.
54. KÂR YEDEKLERİ
55.
56.
57. GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI
58. GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI
59. DÖNEM NET KÂRI (ZARARI)
6. GELİR TABLOSU HESAPLARI
60. BRÜT SATIŞLAR
61. SATIŞ İNDİRİMLERİ (-)
62. SATIŞLARIN MALİYETİ (-)
63. FAALİYET GİDERLERİ (-)
64. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR
65. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)
66. FİNANSMAN GİDERLERİ (-)
67. OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR
68. OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (-)
69. DÖNEM NET KÂRI (ZARARI)
7. MALİYET HESAPLARI
7/A SEÇENEĞİ
70. MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HESAPLARI
71. DİREKT İLKMADDE VE MALZEME GİDERLERİ
72. DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
73. GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
74. HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
75. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
76. PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ
77. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
78. FİNANSMAN GİDERLERİ
7/B SEÇENEĞİ
790. İLKMADDE VE MALZEME GİDERLERİ
791. İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ
792. MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ
793. DIŞARDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER
794. ÇEŞİTLİ GİDERLER
795. VERGİ, RESİM VE HARÇLAR
796. AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYLARI
797. FİNANSMAN GİDERLERİ
798. GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI
799. ÜRETİM MALİYET HESABI
8. (SERBEST)
9. NAZIM HESAPLAR

Maliye Bakanlığı Hesap Sınıflarını, Hesap Gruplarını ve Ana hesapları düzenlemiştir. Hesap Gruplarında ve Ana Hesaplarda bazı numaralar boş bırakılmıştır. Hesap gruplarında boş bırakılan numaralar ihtiyaç halinde Maliye Bakanlığı tarafından resen belirlenecektir. Ana Hesaplarda boş bırakılan numaralar ise ihtiyaca göre kurumlar tarafından kullanılabilecektir. Ana hesapların altında yer alan “Yardımcı Hesaplar” ve “Alt Hesaplar” ihtiyaca göre kurumlar tarafından düzenlenecektir.

Hesap Sınıfı, Hesap Grubu, Ana Hesap, Yardımcı Hesap, Alt Hesap kitabınızın 97. sayfasında özet olarak verilmiştir.

Ayrıca, Dış Ticaret İşlemlerine Yönelik Olarak Tekdüzen Hesap Planı’na Göre Geliştirilmiş Hesap Planı Örneği de ders kitabınızın 98. sayfasından itibaren verilmiştir.

Hesap Planı Açıklamaları

Dönen Varlıklar , nakit olarak elde ve bankada tutulan varlıklar ile normal koşullarda en fazla bir yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varlık unsurlarını kapsar. Dönen varlıklar; hazır değerler, menkul kıymetler, ticari alacaklar, diğer kısa vâdeli alacaklar, stoklar, gelecek döneme ait giderler ve gelir tahakkukları ile diğer dönen varlıklar şeklinde bölümlenir.

Duran Varlıklar hesap grubu, bir yıldan veya bir normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerle, işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yılda veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varlıkları kapsar.

Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar , dönen varlıkların ayrılmasında kullanılan ölçüye uygun olarak, en çok bir yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi sonunda ödenecek yabancı kaynakları kapsar.

Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar ise kredi kurumlarından, sermaye piyasasından ve işletmenin ilişkide bulunduğu üçüncü kişilerden sağlanan ve bir yıldan fazla vâdeli olan işletme borçlarını kapsar.

Özkaynaklar , işletme sahip veya sahiplerinin bilanço tarihinde işletmeye yapmış oldukları sermaye yatırımlarının tutarını gösteren ödenmiş sermaye ile, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmiş yıllar kârları ve geçmiş yıllar zararları ve dönem net kâr veya zararını kapsar.

Gelir Tablosu Hesapları , işletmenin faaliyet dönemine ilişkin brüt satışları, satış indirimleri, satışların maliyeti, faaliyet giderleri, diğer faaliyetlerden gelir ve kârlar, diğer faaliyetlerden gider ve zararlar, finansman giderleri, olağandışı gelir ve kârlar ve olağandışı gider ve zararlardan oluşur.

Maliyet Hesapları , mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplardır.

Serbest Hesaplar grubu, işletmelerin kendi ihtiyaçlarına göre detaylandırılması amacıyla boş bırakılmıştır.

Nazım Hesaplar , işletmenin varlık ve kaynaklarını doğrudan doğruya ilgilendirmeyen; fakat bilinmesi, izlenmesi ve saklanması gerekli olan bilgilerin ve değerlerin hatıra kabilinden kaydedildiği hesaplardır.