Genel Muhasebe 1 Dersi 2. Ünite Özet

Finansal Tabloların Tanımı ve Amacı

Finansal tablolar; düzenlendiği tarihte işletmelerin varlıklarını, yükümlülüklerini, faaliyet dönemi sonu itibarıyla kâr veya zararı gibi işletmenin mali durumunu gösteren tablolardır.

Finansal tabloların amacı, işletme içi ve işletme dışı paydaşların alacakları kararları etkileyecek olan bilgiler üretmektir.

Finansal tablolar, bunları kullanan farklı taraflara işletmenin;

• Varlıkları,
• Borçları,
• Özkaynakları,
• Gelirleri ve giderleri (kârlar ve zararlar dâhil),
• Ortakların ortak olmaları sebebiyle yaptıkları parasal katkıları veya ortaklara yapılan dağıtımları ve
• Nakit akışları

hakkında bilgiler sunar.

Tam bir finansal tablolar seti şunlardan oluşur;

• Dönem sonu finansal durum tablosu (bilanço),
• Döneme ait kapsamlı (gelir tablosu),
• Döneme ait öz kaynak değişim tablosu,
• Döneme ait nakit akış tablosu,
• Önemli muhasebe politikalarını özetleyen dipnotlar ve diğer açıklayıcı notlar.

Finansal Tabloların Hazırlanmasındaki Varsayımlar

Finansal tabloların hazırlanmasında bazı varsayımlar kullanılmaktadır.

Finansal Tabloların Sunuluşu Standardı’nda yer alan finansal tabloların varsayımları şöyle belirtilmektedir:

• İşletmenin sürekliliği; işletmenin ömrünün sonsuz olduğu varsayılmakta ve finansal tablolar da bu sonsuz ömrü olan işletmenin finansal yapısını göstermek üzere düzenlenmektedir.
• Muhasebenin tahakkuk esası; tahakkuk esasına göre cari döneme ait olan her türlü gelir ve gider, tahakkuk ettirilerek finansal tablo unsuru olarak sunulur. Gelir, tahsilat edildiği zaman ve gider de ödendiği zaman değil ortaya çıktığı zaman tanımlanır ve kaydedilir.
• Önemlilik ve birleştirme; finansal tablolar, çok sayıda işlem veya diğer olayların işlemden geçirilerek nitelik ve işlevlerine göre hesap sınıfları altında birleştirilmesi sonucu oluşur. Sınıflandırma ve birleştirmedeki son aşama, finansal tablolardaki hesap sınıflarını oluşturan birleştirilmiş ve sınıflandırılmış bilginin sunumudur. Bir hesap kalemi kendi başına önemli değilse, bu tablolarda ya da dipnotlarda diğer kalemlerle birleştirilir. Bu tablolarda ayrı olarak sunulacak kadar öneme sahip olmayan bir kalemin dipnotlarda ayrı olarak sunulması gerekebilir.
• Netleştirme (Mahsup etme); işletmelerde, varlıklar ve borçlar ya da gelirler ve giderler netleştirerek sunulmamalıdır. İşletme, varlıkları ile borçlarını ve gelirler ile giderlerini finansal tablolarda ayrı ayrı göstermelidir. Varlıkların, örneğin stok değer düşüklüğü karşılığı ve şüpheli alacaklar karşılığı gibi, düzenleyici hesaplar düşüldükten sonra net tutarıyla gösterilmesi netleştirme değildir.
• Raporlama sıklığı; bir işletme, tam bir finansal tablolar setini (karşılaştırılabilir bilgileri içerecek şekilde) yılda en az bir kez sunmalıdır. Ancak finansal tablolar; işletme yönetiminin isteği ile ayda bir, üç ayda bir veya altı ayda bir olmak üzere farklı aralıklarla raporlanabilir. Ayrıca yasal zorunluluklar nedeni ile finansal tabloların raporlanma sıklığı değişebilmektedir.
• Karşılaştırmalı bilgi; işletme, cari dönem finansal tablolarında raporlanan tüm tutarlara ilişkin olarak önceki dönem ile karşılaştırmalı bilgileri sunmalıdır. Cari dönemin finansal tablolarının anlaşılması için gerekli olduğu takdirde metinsel ve tanımsal bilgiler için karşılaştırmalı bilgi verilmelidir.
• Sunuluşun tutarlılığı; unsurların finansal tablolarda sunuluşu ve sınıflandırılması, bir dönemden diğer döneme aynı biçimde sürdürülmelidir. Bu varsayıma göre, finansal tabloların sınıflandırılmasında dönemler arasında farklılaştırma olmaması gerekmektedir. Farklı dönemler arasında sınıflandırmanın değiştirilmesi, dönemler arasında karşılaştırma ve analiz yapılmasını zorlaştıracaktır.

Finansal Tabloların Niteliksel Özellikleri

Finansal tablolardaki bilgilerin, ilgili kullanıcılar tarafından kullanılması için asgari şartları taşıması gerekmektedir. Sunulan finansal tablolardaki bilgilerin kullanıcılara faydalı olabilmesi için, ihtiyaca ve gerçeğe uygun, zamanında sunulmuş, doğrulanabilir, karşılaştırılabilir ve anlaşılabilir olması gerekmektedir.

İhtiyaca uygunluk; kullanıcı tarafından verilen kararları etkileme gücüne sahip olan bilgi, ihtiyaca uygun bilgi dir.

Finansal tablolarda sunulan bilgiler; bilgi kullanıcılarının kararlarını etkileyebiliyorsa ve işletme hakkındaki tahminlerinde kullanılabiliyorsa ihtiyaca uygun bilgi olarak nitelendirilir.

Gerçeğe uygun şekilde sunum; düzenlenen finansal tabloların bilgi kullanıcıları için faydalı olabilmesi, bu bilgilerin tam, tarafsız ve hatasız sağlamasına bağlıdır.

Tam bir sunum için, finansal kalem ve tutarı yanında, ekonomik olaylarla ilgili tanımlamalar ve açıklamaların da sunulması gereklidir. Tarafsız sunum, finansal bilginin seçiminde ve sunumunda ön yargısız ve sosyal sorumluluk kavramına uygun olmalıdır. Hatasız sunum ekonomik olayın tanımlanmasında hataların veya ihmallerin olmaması ve raporlanan bilginin elde edilmesinde kullanılan sürecin hatasız olarak seçilmiş ve uygulanmış olması anlamına gelir. Hatasız sunum, her açıdan kesin bir doğruluğa sahip değildir. Tahmini bilgilerin açıkça ve doğru bir tanımlanması, tahminin yapılması için uygun olan sürecin seçiminde ve uygulanmasında hata yapılmamış olması, gerçeğe uygun şekilde bir sunumun sağlanması anlamına gelir.

Karşılaştırılabilirlik; işletmeye ait raporlanan finansal bilgiler; diğer işletmelere ilişkin benzer bilgilerle ve aynı işletmenin başka bir döneme ya da başka bir tarihe ait benzer bilgileri ile karşılaştırılabiliyor ise faydalı ve karşılaştırılabilir bilgidir.

Doğrulanabilirlik; farklı bilgi düzeyindeki ve bağımsız gözlemcilerin belirli bir açıklamanın gerçeğe uygun sunulduğu hususunda görüş birliğine varabilmeleri anlamına gelir. Doğrulama, doğrudan ya da dolaylı olabilir. Doğrudan doğrulama, nakit tutarının sayılması gibi doğrudan yapılan gözlem ile bir tutarın ya da sunumun doğrulanması anlamına gelir. Dolaylı doğrulama ise bir modelde, formülde ya da diğer bir yöntemde kullanılan verilerin kontrol edilmesi ve aynı yöntem kullanılarak sonuçların yeniden hesaplanması şeklinde yapılır.

Zamanında sunum; sunulan finansal bilgilerin karar verenler açısından kararlarını etkileyebileceği zamanda; yani ihtiyaç duyulduğu anda kullanıma hazır olması anlamına gelir. Genellikle üretildiği tarihten uzaklaştıkça bilginin faydası azalır.

Anlaşılabilirlik; hazırlanan bilgilerin birçoğu yapısı gereği karmaşıktır ve basitleştirilemeyebilir. Bu tür olayların finansal tablo dışında bırakılması, finansal tablonun yanıltıcı olmasına neden olacaktır. Taraflar için düzenlenen bilgilerin ihtiyaca uygunluğu, güvenirliliği ve karşılaştırabilirliği; sunulan bilginin anlaşılabilirliğine bağlıdır. Bilginin açık ve öz olarak sınıflandırılması, tanımlanması ve sunulması; onun anlaşılabilir olmasını ifade etmektedir.

Finansal Durum Tablosu (Bilanço)

Bilanço, işletmenin belirli bir andaki finansal durumunu gösteren tablodur. Düzenlendiği tarih itibarıyla işletmenin varlıklarını, yabancı kaynakları ile öz kaynaklarını özlü bir biçimde gösteren tabloya finansal durum tablosu (bilanço) denir. Bilançoda; belirli bir dönemde işletmenin kasadaki parası, alacakları, demirbaşları, borçları ve sermayesi gösterilmektedir. Bilanço; bir işletmenin kuruluşundan itibaren gerçekleştirdiği tüm faaliyetleri, belirli bir tarihte (örneğin yılsonunda) özet olarak sunan finansal bir tablodur.

Bilançonun sunuluşuna ilişkin esaslar: Bilançoda varlık ve kaynakları oluşturan kalemlerin ayrıntılarını gösteren hesap grupları şunlardır:

• Maddi duran varlıklar,
• Yatırım amaçlı gayrimenkuller,
• Maddi olmayan duran varlıklar,
• Öz kaynak yöntemine göre muhasebeleştirilen yatırımlar,
• Canlı varlıklar,
• Stoklar,
• Ticari ve diğer alacaklar,
• Nakit ve nakit benzerleri
• Satılmak üzere elde tutulan varlıkların toplamı ile satılmak üzere elde tutulan ve elden çıkarılacaklar grubuna dâhil olan varlıkların toplamı,
• Ticari ve diğer borçlar,
• Karşılıklar,
• Dönem vergisiyle ilgili borçlar ve varlıklar,
• Ertelenmiş vergi borçları ve ertelenmiş vergi varlıkları,
• Elden çıkarılacaklar grubuna dâhil olan satılmak üzere elde tutulanlar olarak sınıflandırılan borçlar,
• Öz kaynaklarda gösterilen kontrol gücü olmayan paylar (azınlık payları) ve
• Ana şirketin ortaklarına ait çıkarılmış sermaye ve yedekler.

Kısa ve usun vade ayrımı: Bilançoda, vade esasına göre sınıflandırma yapılır. Vade ile genelde normal bir faaliyet döngüsü kastedilir. Faaliyet döngüsü; işletmenin ana faaliyetine ilişkin olarak nakdin mala, malın alacağa ve alacağın tekrar nakde dönüşme sürecinin mali yılda en az bir kez tekrarlanma sürecidir.

Vade açısından varlıklar, dönen varlıklar ve duran varlıklar; yabancı kaynaklar ise kısa vadeli yabancı kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklar şeklinde bilançoda yer almaktadır. Kaynakların diğer bir unsuru da öz kaynaklardır.

Dönen varlıklar; bilançoda nakde dönüşebilme kabiliyetine göre sıralanır. Dönen varlıklar, basit bir şekilde nakit (kasa ve banka), bir yıl içinde paraya dönecek varlıklar (alacaklar) ve satılmak üzere alınan varlıklardan (stoklar) oluşmaktadır. Buna göre ticari amaçla elde tutulan, normal faaliyet döngüsü olan, on iki ay içinde paraya çevrilen, satılan ve tükenen, elde tutulan nakit ve nakit benzerleri; dönen varlıkları oluşturmaktadır.

Duran varlıklar; dönen varlıklar dışında kalan varlıklardır. Dönen varlıklar, on iki ay içinde paraya dönüşen ve satılmak üzere alınan varlıklardan oluşur. Ancak duran varlıklarda, paraya dönüş, on iki aydan uzun sürede gerçekleşir ve satmak amaçlı değil, işletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere alınan varlıklardan oluşur.

Kısa vadeli borçlar; Genel olarak normal faaliyet döngüsünde ödenecek borçlar (ticari ve mali) ve yükümlülüklerdir (ödenecek vergi vb.). Bir borcun kısa vadeli olarak tanımlanması ve sınıflandırılması için aşağıdaki kriterleri karşılaması gerekmektedir:

• Normal faaliyet döngüsü içinde ödenmesinin beklenmesi,
• Öncelikle ticari amaçla elde tutulması,
• Raporlama döneminden (bilanço tarihinden) sonra on iki ay içinde ödenecek olması veya
• İşletmenin borcun ödenmesini, raporlama döneminin (bilanço tarihinin) sonundan itibaren en az on iki ay süreyle erteleyebilmesine yönelik koşulsuz bir hakkının bulunmamasıdır.

Uzun vadeli borçlar; sermaye piyasasından, uluslararası kuruluşlardan, kredi kuruluşlarından, devletten veya üçüncü kişilerden sağlanan ve bir yıldan daha uzun bir vadeye sahip borçlar veya fon kaynaklarıdır.

Öz kaynaklar, işletme sahip ve ortaklarının varlıklar üzerindeki haklarının göstergesidir. İşletmenin sahip ve ortakları tarafından kuruluş aşamasında konulan sermaye, ilerleyen yıllarda ortaya çıkan sermaye yedekleri ve kâr yedekleri zaman içinde elde edilen kâr veya uğranan zararlar; öz kaynakları oluşturmaktadır.

Kapsamlı Gelir Tablosu

Gelir tablosu, bir işletmenin performansı hakkında bilgi veren temel kaynaktır. Bilanço, belirli bir dönemin sonunda (31 Aralık) işletmenin varlık ve kaynaklarını gösterir. Gelir tablosu ise belirli bir dönemde (1 Ocak ve 31 Aralık tarihleri arası)gerçekleştirilen faaliyetlerin sonucunu kâr veya zarar olarak gösteren bir finansal tablodur. Gelir tablosunda dönem başından itibaren düzenlendiği tarihe kadar işletmenin satışları, satışlar için katlanılan maliyeti, olağan gelir ve giderleri sistematik bir şekilde sınıflandırarak gösterilmektedir. Gelir tablosu, işletmenin sonsuz olan ömründe her yılın (1 Ocak-31 Aralık) finansal performansını özetleyen bir tablodur ve bu nedenle gelir tablosuna “Finansal Performans Tablosu” adı da verilir.

Finansal tablo kullanıcılarının gelir tablosundan beklentileri; işletmenin belirlenen bir dönem için gerçekleştirdiği faaliyetlerin finansal olarak değerini, karın ve zararın nasıl oluştuğunu görmektir. Bu bilgileri karşılamak için kapsamlı gelir tablosunda aşağıdaki tutarları gösteren kalemler yer alır.

• Hasılat ve hasılatın maliyeti,
• Finansman maliyetleri,
• Öz kaynak yöntemi kullanılarak muhasebeleştirilen iştirakler ve iş ortaklıklarının kar veya zarar payları,
• Vergi gideri,
• Durdurulan faaliyetlere ilişkin vergi sonrası kar ya da zarar,
• Kar veya zarar maddesinde belirtilen tutarlar hariç olmak üzere niteliğine göre sınıflandırılan gerçekleşmemiş kar ya da zarar bileşenlerinin her biri,
• Öz kaynak yöntemi kullanılarak muhasebeleştirilen iştirakler ve iş ortaklıklarının gerçekleşmemiş kar veya zarar payları,
• Toplam kapsamlı gelir.

Nakit Akış Tablosu

Nakit akış tablosu; raporlama döneminde ortaya çıkan ve işletme, yatırım ve finansman maliyetleri itibariyle sınıflandırılarak sunulan nakit alımlarını içeren tablodur.

Finansal bilgi kullanıcıları, verecekleri ekonomik kararlarda işletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yeteneğinin olup olmadığını ve oluşturulmasının zamanlamasının ve kesinliğinin değerlendirilmesini bilmek isterler. Nakit akış tablosuyla, işletmenin net aktiflerindeki değişimi, finansal yapısını, likidite ve borç ödeme gücünü, nakit akışlarının tutar ve zamanlamasını değişen koşullara ve fırsatlara uyum sağlamak amacıyla etkileme yeteneğini değerlendirebileceklerdir.

Nakit ve Nakde Eşdeğer Varlıklar: işletmede nakit; kasadaki paradır. Nakit benzeri ise, kısa vadeli yükümlülükler için bulundurulan ve yatırım amacıyla veya diğer amaçlarla kullanılmayan varlıklardır. Vadesi üç veya daha az olan varlıklar nakit benzeri yatırımdır.

Faaliyet Türleri: Nakit akış tablosu, belirli bir dönemde işletmeye nakit girişlerini ve işletmeden nakit çıkışlarını göstermektedir. Nakit akış tablosunda döneme ait nakit akışları; işletme, yatırım ve finansman faaliyetlerine dayalı bir biçimde sınıflandırılarak raporlanır.

İşletme Faaliyetleri: Mal alıp satma ile buna benzer faaliyetlerden doğan nakit akışları, nakit akış tablosunda ‘işletme faaliyeti’ bölümünde yer alır.

Yatırım Faaliyetleri: Yatırım faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akışlarının ayrı olarak gösterilmesi önemlidir.

Finansman Faaliyeti: Finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akışları, işletmeye sermaye sağlayanların işletmenin gelecekteki nakit akışlarından talep edecekleri kısmın belirlenmesini sağlamak üzere ayrı olarak açıklanmaktadır.

Öz kaynaklar Değişim Tablosu

Öz kaynaklar; ortakların koymuş oldukları sermaye, sermaye ve kâr yedekleri, geçmiş yıllar kârı veya zararı ve dönem net kârı veya zararından oluşmaktadır. İşletme sahip veya ortaklarının sahip veya ortak sıfatıyla işletme varlıkları üzerindeki hakları öz kaynaklar grubunu oluşturur.

Öz kaynaklar değişim tablosu, ilgili dönemde öz kaynak kalemlerinde meydana gelen artış veya azalışları bir bütün olarak gösteren tablodur.

Öz kaynaklar değişim tablosunda, her bir öz kaynak kalemi itibariyle dönem başı ve dönem sonu öz kaynak mutabakatı sağlanır.

Öz kaynaklar değişim tablosunun düzenleniş amacı, özellikle sermaye şirketlerinde dönem içinde öz kaynak kalemlerinde meydana gelen değişmelerin topluca gösterilmesini sağlamaktır.

Öz kaynaklar değişim tablosu; cari dönem ve önceki dönem verilerini içerecek biçimde sunulur. Tablo; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri ve geçmiş dönemler kârı (zararı) ve dönem net kârı (zarar) kalemlerinin her birinin dönem başı tutarını, dönem içinde kalemlerde meydana gelen azalışları, artışları ve dönem sonu kalanını ayrı ayrı gösterecek biçimde düzenlenir.