Borsaların Yapısı ve İşleyişi Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Finansal piyasalarını uluslararası yatırımcılara da açan ülke borsalarının avantaj ve dezavantajları nelerdir?

Özellikle işletmelerin pay senetlerinin işlem gördüğü borsalarda yabancı yatırımlar teşvik edilmektedir ve bunun sonucunda da işlem hacmi yüksek ve oynaklığı kısmen düşük sermaye piyasalarına sahip olunabilmektedir. Öte yandan küreselleşme ile birlikte daha gelişmiş bir sermaye piyasasına sahip olunurken, başka ülkede ya da ülkelerde çıkan finansal krizin yayılma etkisi ile birlikte dışa açık sermaye piyasaları bundan ciddi anlamda zarar görebilmektedir.

Amerika ile Avrupa kıtalarındaki borsalar arasında yapılan ilk birleşme hangi borsalar arasında olmuştur?

NYSE Group ile Euronext birleşerek NYSE Euronext ismiyle yeni bir borsa ortaya çıkarmıştır. Bu borsa birleşmesi Amerika ile Avrupa kıtlarındaki borsalar arasında yapılan ilk birleşme olarak tarihe geçmiştir.

Borsa İstanbul, “Avrupa ve Orta Doğu” bölgesindeki borsalar içerisinde değerlendirilmektedir.

Standard & Poor’s yapmış olduğu tanımlamaya göre, kişi başına düşen milli gelir ile yatırım yapılabilir pay senetlerinin toplam piyasa değerinin gayri safi milli hâsılaya (GSMH) oranının yüksek olduğu, yabancı yatırımcılar için kısıtlamaların bulunmadığı, sermaye transferine sınırlamalar getirmeyen ve serbest piyasa kuralları ile bağdaşmayan müdahalelerin olmadığı piyasalara gelişmiş pay piyasaları denmektedir.

MSCI’ya göre gelişmiş pay piyasalarına sahip olan ülkeler; Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, Hong Kong, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, Japonya, Kanada, Norveç, Portekiz, Singapur ve Yeni Zellanda’dır.

Gelişmekte olan piyasalarda genellikle risk yüksek buna bağlı olarak da getiriler yüksek olmaktadır. Gelişmekte olan pay piyasaları gerek kendi aralarında gerekse de gelişmiş pay piyasaları arasında düşük korelasyona sahip olduklarından, uluslararası portföy çeşitlendirmesi ile yatırımcılara riski düşürme ve yüksek getiri sağlama olanağı sunabilmektedir.

MSCI’ya göre gelişmekte olan piyasalara dâhil olan ülkeler; Birleşik Arap Emirlikleri, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Çin, Endonezya, Filipinler, Güney Afrika, Güney Kore, Hin- distan, Katar, Kolombiya, Macaristan, Malezya, Meksika, Mısır, Peru, Polonya, Rusya, Şili, Tayland, Tayvan, Türkiye ve Yunanistan’dır.

Standard & Poor’s tanımına göre, küçük ve likiditesi düşük piyasalara sınırdaki piyasalar denmektedir. Bunlar gelişmekte olan piyasalardan daha az gelişmiş sermaye piyasalarıdır. Sınırdaki piyasalar, gelişmekte olan piyasalardan daha az köklü olan yatırım yapılabilir piyasalarıdır. Ayrıca sınırdaki piyasalar “gelişmekte olan piyasalar öncesi dönemdeki pi- yasalar” olarak da bilinir.

Likidite: Nakit dışı bir varlığın rayiç değeri üzerinden kolayca ve hızlıca nakte dö- nüşebilme yeteneğidir.

Pay piyasalarının büyüklüğü, piyasa kapitilizasyonu/GSMH oranı, işlem hacmi ve yoğunlaşma derecesi gibi göstergelerle ölçülmektedir.

Borsalar genel işleyiş ve organizasyon bakımından birbirlerine benzese de ayrışan yönleri de vardır. Bu farklılıklar organizasyon ve sahiplik yapısı, kotasyon şekli, kayıt ve takas sis- temi, bilgisayarlaşma ve online emirlerin yerine getirilmesi gibi konu başlıklarında ortaya çıkmaktadır.

Bir firmanın faaliyet gösterdiği ülkenin borsasına kote olmasının yanısıra bir ya da birden çok ülkenin borsasına kote olması çifte kotasyon (dual listing) olarak isimlendirilir.

Depo sertifikaları, bir depo kuruluşuna depo edilen, belirli bir miktar menkul kıymeti temsilen çıkarılan ve depo edilen menkul kıymetin sahip olduğu bütün haklara sahip menkul kıymetlerdir.

Depo sertifikalarının yaygınlaşmasının üç önemli nedeni vardır. Bunlar:

1. Şirketlerin yurt dışı borsalarına açılmaları ve yabancı borsalardan fon sağlama istekleridir.
2. Depo sertifikalarının işlem gördüğü ülkelerdeki yatırımcıların uluslararası alanda yatırım yapma arzularıdır. Bu yatırımcıların temel amacı ise, portföy riskini düşürme veya daha fazla kazanç sağlamaktır.
3. Hem ihraççı, hem de yatırımcılar açısından, yasal ve bürokratik işlemlerin azlığıdır. Yabancı bir ülkede yatırım yapmak isteyen bir yatırımcının, yatırım yapmayı düşündüğü ülkenin yatırım aşamalarını bilmesi, farklı uygulamaları anlaması gerekmektedir. Ancak, depo sertifikaları ile bu ve benzeri sorunların çözüldüğü kabul edilmektedir.

Birleşmenin borsalara sağladığı faydalar nelerdir? 

Borsaların birleşmesi, yatırımcılara, farklı finansal araçları, farklı coğrafyalardaki piyasalarda daha düşük maliyetle alım satım işlemini gerçekleştirme fırsatı sunmaktadır. Birleşen borsalar daha az sayıda işlem platformu vasıtasıyla işlemleri daha basit hale getirmekte ve aynı zamanda daha ekonomik sonuçların ortaya çıkmasına olanak tanımaktadır. Birleşme ile likiditelerin artması fiyatlama ve etkinliği artırıcı unsur olarak yatırımcıya fayda sağlamaktadır. Yatırımcılar aynı zamanda çok sayıda finansal enstrüman seçeneğine sahip olduğundan, etkin bir çeşitlendirme imkanı ile portföyünün riskini azaltabilmektedir.

Sermaye piyasaları arasındaki entegrasyon düzeyini etkileyen faktörler çok çeşitli olmakla beraber, öne çıkan faktörler aşağıdaki konu başlıkları altında toplanmıştır:

İstanbul Finans Merkezi Program hedefleri ise şu şeklide ifade edilmektedir:
• İstanbul’un dünyada ilk 25 küresel finans merkezi içerisinde yer alması
• Türkiye’nin finansal gelişmişlik açısından ilk 30 ülke içerisinde yer alması
• Finansal hizmetler sektörünün gayri safi yurtiçi hâsıla içindeki payının yüzde 6’ya yükselmesi