Türev Araçlar Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Swap işlemlerinin tarafları kimlerdir?

Swap işlemlerinin taraarı fon kullanıcılar ve aracılar olmak üzere iki grupta toplanabilir. Fon kullanıcılar, ekonomik ve finansal nedenlerle faiz ve döviz riskini azaltmak için swap işlemleri ile ilgilenmektedir. Fon kullanıcıları olarak işletmeler, bankalar, sigorta şirketleri, devlet kurumları, uluslararası finans kuruluşları ve devletler sayılabilir. Aracılar ise komisyon almak ya da kâr elde etmek için swap işlemine başvurur.

İşletmelerin swap piyasasında yer almasının nedeni nedir?

Swap işlemlerinde işletmelerin yer almasının nedeni özellikle çok uluslu şirketlerin yatırımlarındaki artışlar sayılabilir. Ayrıca, döviz transferi ve borçlanmayla ilgili yasal kısıtlamalar, swapın gelişimini hızlandırmıştır. Çünkü yasal kısıtlamalar ulusal piyasalardan borç sağlamayı daha maliyetli bir hâle getirmiştir. Swap, şirketler için doğrudan bir finansman tekniği olmamakla birlikte, şirketlerin borç yapılarını değiştirebilen bir teknik hâline gelmiştir. İşletmelerin swap piyasasında yer almalarının bir nedeni düşük maliyetli finansman sağlamaktır. Ayrıca bazı dönemlerde sermaye piyasalarında ticareti yapılan fon kaynakları, kredi taleplerini karşılamak için yeterli olmamaktadır. Kredi değerliliği yüksek şirketler sermaye piyasalarında fon sağlarken aynı zamanda kredi değerliliği düşük şirketleri bu piyasalardan çıkarabilmektedirler. Tüm bu nedenlerden dolayı kredi değerliliği düşük şirketlerin swap finansmanı yoluyla fon sağlamalarında, aracıların ortaya çıkması, şirketlerin swap piyasasında yer almalarını sağlayan önemli bir unsurdur. Ayrıca işletmeler spekülasyon amacıyla da swap işlemleri yapabilmektedir.

LIBOR nedir?

LIBOR (London Interbank Oered Rate), Londra bankalararası para piyasasında kredibilitesi yüksek bankaların birbirlerine ABD doları üzerinden borç verme işlemlerinde uyguladıkları faiz oranıdır. Ancak burada ortaya çıkan faiz oranı sadece Londra’daki bankalar tarafından kullanılmamakta birçok finansal işlemde LIBOR referans faiz oranı olarak kullanılmaktadır.

Swap türleri nelerdir?

Swap sözleşmeleri faiz swapı, döviz swapı, pay senedi swapı ve mal swapı olmak üzere dört farklı sınıfa ayrılabilir.

Faiz swapı nedir?

Faiz swapı, taraar arasında faiz ödemeleri serisinden oluşan bir swap işlemidir. Her ödeme, sabit oran ya da değişken orana dayalı olabilir. Eğer faiz oranı değişkense ve swap dolar ile gerçekleştiriliyorsa uygulanan faiz oranı genellikle dolar LIBOR’dur. Diğer para birimlerindeki swaplar ise bu para birimlerindeki karşılaştırılabilir oranları kullanırlar. Faiz swapında her iki taraf da farklı uzlaşma günlerinde aynı para biriminden kaynaklanan faiz ödemelerini değişirler. Ödemeler belirli bir varsayımsal anaparaya dayalıdır fakat taraar bu varsayımsal anaparayı değiştirmezler. Faiz swapının en yaygın örneği taraardan birinin sabit faiz diğerinin ise değişken faiz ödediği swaptır. Bu araç düz swap (plain vanilla swap) olarak adlandırılmaktadır.

Döviz swapı nedir?

Döviz swapı en basit şekilde bir para birimindeki anapara ve faiz ödemelerinin başka bir para birimindeki anapara ve faiz ödemeleri ile değiştirilmesidir. Döviz swapında anapara miktarı her iki para birimi için de belirlenmelidir. Her iki para birimindeki anapara swapın başında ve sonunda el değiştirir. Anapara swap işleminin başındaki döviz kuru üzerinden eşit olarak belirlenir. Bu kapsamda unutmamak gerekir ki swap işleminin sonunda değiştirildiklerinde anaparanın değerleri oldukça farklı olabilir.

Pay senedi swapı nedir?

Pay senedi swapları swap işleminde bir varsayımsal anaparanın olması ve taraardan birinin sabit oranda ödeme yaparken diğerinin değişken oranda ödemeler yapması bakımından faiz swaplarına benzemektedir. Faiz swapından farkı, değişken oranın bir pay senedi endeksinin getiri oranı tarafından belirlenmesidir

Mal swapı nedir?

Mal Swap işlemleri iki taraf arasında belirli bir miktar malın sabit ve değişken fiyatlarını belirli bir zaman süresince değiştirmeye yönelik bir anlaşmadır. Tezgâh üstü türevsel ürünlerin ilklerinden olan mal ya da emtia swap işlemleri ilk kez 1986 yılında kullanılmıştır. Petrol swaplarının yanı sıra altın, bakır alüminyum ve nikelin swap işlemlerinde kullanılmaktadır. Bir başka ifade mal swapında, taraar belirli bir miktardaki malın fiyatına dayalı ödemeler yapmaktadırlar, taraardan biri swapın ömrü boyunca sabit ödemeler yaparken diğeri değişken ödemeler yapmaktadır. Genelde, mal taraar arasında el değiştirmemektedir ve taraar sadece swap işlemi sonundaki net ödemeyi yapmaktadır.

Swap işleminin avantajları nelerdir?

Kredi arbitrajı sayesinde işletmeler fonlama maliyetlerini azaltabilir. • İşletmelerde etkin aktif ve pasif yönetimi sağlar. • Farklı piyasalara erişim imkânı sağlar. • Yeni kredi kullanma maliyetinin altında bir maliyetle yeni kaynaklara ulaşım imkânı sağlar. • Farklı vadelerle sözleşme imkânı sağlar. • Ticari sırları korumaya imkân verir. • Üstlenilmiş olan riskleri azaltıcı veya ortadan kaldırıcı etkisi vardır.

Swap işleminin dezavantajları nelerdir?

Kredi, faiz ve kur riski tamamen ortadan kalkmaz. • Resmî ve organize bir piyasası bulunmamaktadır. • Sözleşmelerin belirli bir standardı bulunmamaktadır.

Swap işleminin riskleri nelerdir?

Swap işlemlerine taraf olanlar her ne kadar üstlendikleri birtakım riskleri azaltmak amacında olsalar dahi, işlemlerin niteliği gereği aşağıdaki risklerle karşı karşıya kalabilmektedirler. Swap işleminin riskleri:

Kredi riski,

Pozisyon riski,

Faiz oranı riski,

Döviz Kuru Riski,

Likidite Riski,

Piyasa Riski,

Hukuki İspat Riski, 

Transfer Riski,

Teslim Riski,

Teminat Riski,

Taraf Bulamama Riski,

Yanlış Fiyatlandırma Riski.

Swap işleminde pozisyon riski nedir?

Pozisyon riski, faiz oranlarının veya döviz kurlarının beklenenden farklı bir seyir izlemesi durumunda ortaya çıkar. Sözleşmenin yapıldığı tarih ile vade tarihi arasında zaman farklılığı bu durumu ortaya çıkarır.

Swap işleminde hukuki ispat riski nedir?

Swap sözleşmeleri düzenli piyasaları olamayan, taraarın iradelerini serbestçe yansıttıkları ve swap piyasaların teamüllerine uygun olarak oluşan sözleşmelerdir. Bu nedenle işlemlerin ispatında kullanılan belgeler future ve opsiyon piyasalarda kullanılan belgelere kıyasla ispat açısından daha zayıf bir nitelik taşır.

Swap işleminde teminat riski nedir?

Swap sözleşmelerine taraf olanlar bazen ek teminat talep edebilmektedir. Ancak sözleşme ve vade tarihi arasında gerçekleşen ekonomik olaylar nedeniyle teminat karşılayamayacak duruma gelebilmektedir.

Swap işleminde taraf bulamama riski nedir?

Taraf Bulamama Riski (Matching Risk): Zaman zaman swap işlemine aracılık yapan bankalar, bu işleme karşılık bulmaksızın yani riski doğrudan kendi üstlenerek bu işlemleri gerçekleştirirler.

Swap ve opsiyon/futures işlemleri arasındaki fark nedir?

Swap sözleşmeler ile opsiyon/futures sözleşmeler arasında bazı farklar mevcuttur.

• Swap sözleşmelerin standart bir tipi bulunmamaktadır. Tarafların istek ve ihtiyaçlarına uygun olarak bu sözleşmeler oluşturulmaktadır. Ancak futures/opsiyon sözleşmeler, düzenli piyasalarda standart sözleşmelere bağlı olarak yapılan işlemlerdir.

• Swap sözleşmeler belirli bir standarda sahip olmaması ve düzenli bir piyasada işlem görmemesi nedeniyle ticari sırları saklama özelliğine de sahiptirler. Ancak futures/opsiyon işlemler kamuya açık nitelikleri dolayısıyla ticari sırları saklama özelliğine sahip değildirler. • Swap işlemlerin nasıl yapılacağı konusunda kamu/devlet tarafından yapılan kapsamlı düzenlemeler bulunmamaktadır. Daha öncede ifade edildiği üzere, futures/ opsiyon işlemler düzenli piyasalarda işlem gördükleri için bu işlemlerin nasıl yapılacağı konusunda ayrıntılı düzenlemeler bulunmaktadır.

• Swap sözleşmelerde süreler (vade) tarafların iradesine bağlı olarak belirlenmektedir. Yaygın olarak 2-4 yıl arasında değişen swap sözleşmeler kullanılmaktadır. Ancak futures sözleşmeler ise 3 ay ile 3 yıl arasında değişen vadelere sahip olmakla birlikte, ağırlıklı olarak 9 aylık sözleşmeler bu piyasalarda kullanılmaktadır.

Kredi arbitrajına dayanan swap işlemi nedir?

Vadeli işlem piyasalarında en yaygın kullanılan swap türü, faiz oranı swapıdır. Faiz oranı swapının da özellikle sabit faiz-değişken faiz dönüşümlü uygulaması yaygındır. Kupon swapı olarak da ifade edilebilen bu swap türünde, taraardan birinin sabit faizli diğer tarafın da değişken faizli borçları karşılıklı olarak değiştirilmektedir. Bu tür faiz swaplarında kredi değerliliği farklı olan iki firmanın aynı tutarda fakat faiz koşulları farklı borçlarının faiz ödemelerinin swap süresi boyunca değiştirilmesi ile oluşmaktadır.

Swap işleminin yararları nelerdir?

Swap işlemlerinin birçok yararı söz konusudur. Bunlar arasında en önemlilerinden biri swapın, işlemi yapan taraarın maliyetini önemli ölçüde azaltmasıdır. Böyle bir fırsat swap işlemine giren taraarın kredi değerliliğinin ve dolayısıyla risklerinin farklı düzeyde olmasından kaynaklanmaktadır. Swapların bir diğer yararı da taraarın vergi yasalarından ve birtakım ekonomik düzenlemelerden kaçınmalarına olanak sağlamalarıdır. Bu durum genellikle swap işlemine giren taraarın farklı ülkelerde olmaları hâlinde söz konusu olmaktadır. Örneğin, kendi ülkesindeki sınırlamalardan uzaklaşmak isteyen bir yatırımcı başka bir ülkedeki yatırımcı ile swap yapabilir. Gelişmekte olan ülkelerdeki kuruluşlar için uluslararası finansal piyasalarda işlem yapmak ve kaynak bulmak oldukça pahalıdır ya da birtakım yasal ve ekonomik engeller söz konusu olmaktadır. Buna karşılık, gelişmiş ülkelerin kuruluşları bu tür piyasalarda, özellikle kaynak bulmada, karşılaştırmalı üstünlüklere sahiptirler. Gelişmekte olan ülkeler bu tür dezavantajlarını, swap işlemi ile bir ölçüde de olsa giderebilmektedirler. Swap, söz konusu ülkelerin kuruluşlarına uluslararası finansal piyasalara girmek ve orada işlem yapmak olanağı sağlamaktadır. Swap işlemleri aynı zamanda, şirketlerin aktif ve pasif mevcutlarının korunması için de kullanılabilir. Döviz kurlarındaki değişmeler, ulusal para birimi üzerinden borçları olan çok uluslu şirketlerin beklenen kazançlarını azaltabilmektedir. Bu nedenle çok uluslu şirketler para swapı işlemlerini kullanarak borçlarını ve alacaklarını döviz kuru riskine karşı koruyabilmektedir. Swaplar büyük ölçekli şirketler ve finansal kuruluşlar açısından iki önemli avantajı elde etmek için de kullanılabilirler. Bunlardan biri arbitraj diğeri de hedgingdir. Değişken faizle borçlanan bir şirket faiz oranlarının yükseleceğini düşünüyorsa borcunu sabit faizle ödemek için swap işlemi yapabilir. Böylece borç maliyetini sabitlemiş olur. Swapla ilgili hedge yapabilme olanakları, hedge yapılacak varlıklara, bunların fiyat değişkenliklerine ve gelecekteki beklentilere bağlı olmaktadır.

Finansal kuruluşların swap işleminde bulunmalarının nedeni nedir?

Swap piyasasına en aktif bir şekilde katılan taraardan birisi de finansal kuruluşlardır. Finansal kuruluşlar swap işlemlerinde her iki taraf adına ödemelerle ilgili güvence vermektedir. Bunun yanında zaman zaman swap işlemlerinde pazar belirleyicisi olmaktadır. Bankaların swap piyasasında yer almasının temel nedeni, birçok merkez bankasının kendi yetkisi altında faaliyet yapan bankaları değişken faiz oranıyla borçlanmaları için zorlamalarıdır. Bu nedenle birçok banka, sabit faiz oranlı borçlanma imkânlarını LIBOR faizli borçlara dönüştürebilmek için tahvil ihraç etmiştir. Ayrıca bazı bankalar da faiz risklerini minimize etmek ve aktif ve pasif mevcutlarını yönetmek için swapı finansal bir araç olarak kullanmışlardır. Finansal kuruluşlar, swap işlemlerinde risk yüklenmeden, komisyoncu veya düzenleyici olarak faaliyette bulunurlar, sigorta şirketleri swap piyasasına daha az katılmaktadır. Ancak birçok sigorta şirketi finansman maliyetlerinin gereği olarak swap işlemlerinde son kullanıcılar olarak yer almaktadır. Ayrıca sigorta şirketleri swap işlemlerine komisyoncu veya finansal hizmet sağlayıcı olarak da katılmaktadır.

Hükümetlerin swap işleminde yer almasının nedeni nedir?

Merkez bankaları faaliyetlerinden ayrı olarak hükûmetler bütçe açıklarını kapatmak için etkili bir yöntem olan swapı kullanmaktadırlar. Yeterli kredi değerliliği bulunmayan devletlerin, sermaye piyasalarında, sabit faiz oranlı borçlanma imkânlarını arttırabilmeleri için birçok fırsat vardır. Bilindiği gibi kredi değerliliği düşük devletlerin, değişken faiz oranı üzerinden borçlanma olanakları bulunmaktadır. Söz konusu devletler, faiz swapı işlemlerinde bankaların aracılıklarından faydalanabilirler. Böylece değişken faiz oranıyla borçlanan devletler, bu borçlarını swap yoluyla sabit faiz oranlı borç hâline dönüştürebilirler. Borçlanma ihtiyaçları olan hükûmetler sadece değişken faiz oranıyla finansman ihtiyaçlarını karşılayamazlar. Bu nedenle farklı sermaye piyasalarını kullanmak zorunlu hâle gelmektedir. Bundan dolayı, geliştirilen “değişken faizden değişken faize swap” işlemi, hükûmetlere borç pozisyonlarını daha iyi yönetmek için bir fırsat sunmaktadır.