Klasik Mantık Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kavram nedir?

Soyutlama yoluyla elde edilen kavram, ortak özellikleri paylaşan bir nesneler kompleksinin veya söz konusu nesnelerin paylaştığı ortak özellik ya da niteliklerin psikolojik ya da zihinsel tasarımına karşılık gelir. (Ahmet Cevizci, Felsefe Terimleri Sözlüğü, s: 226

Terim nedir?

Terim ve sözcüğü ise üç biçimde ilişkilendirebiliriz. Bir terim bazen bir sözcükten oluşur. Mesela ‘at’, ‘kedi’, ‘ağaç’,’ insan’ gibi. Bazen bir terim birden çok sözcükten oluşabilir. Mesela Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi beş sözcükten
oluşur ama kavram sayısı tektir; çünkü zihinde tek bir fakültedir. Bazen bir deyiş
sözcük olduğu halde dilde bir anlam taşımadığı için terim değildir. ‘Şu’, ‘o’, ‘ile’, ‘ve’, ‘ki’ gibi sıfat ve bağlaçlar sözcüktür ama terim değildir

Kavram çeşitleri nelerdir?

Kavram Çeşitleri

1-Tek Tek Ele Alınışlarına Göre 
1-a Tümel, Tekil ve Tikel Kavramlar 
1-b Somut ve Soyut Kavramlar
1-c Kollektif ve Distribütif Kavramlar
1-c Olumlu ve Olumsuz Kavramlar

2- Birbirleriyle İlişkilerine Göre

2-a Özlük ve İlintilik Kavramlar

Tümel kavram nedir?

Eğer kavram, bir sınıfın tümüne işaret ediyorsa tümel kavramdır; şehir, insan, ağaç gibi.

Tekil kavram nedir?

Eğer kavram, tek bir bireye işaret ediyorsa tekil kavramdır; İstanbul, Emine gibi.

Tikel kavram nedir?

Kavram, bir önermede özne olarak kullanıldığı zaman tikel olur; bazı şehirler, bazı insanlar gibi.

Somut kavram nedir?

Eğer kavram, bir varlığa veya nesneye işaret ediyorsa somut kavramdır; ağaç, insan, yeşil gibi

Soyut kavram nedir?

Eğer kavram, bir oluş tarzını ifade ediyorsa soyuttur; insanlık, dürüstlük, güzellik gibi.

Kollektif kavramlar nelerdir?

Bireyler grubunu ifade edip de grupta gerçekleşen kavramlar, kollektif kavramlardır; ordu, sendika gibi.

Distribütif kavramlar nedir?

Bireyler grubunu ifade edip de bireyde gerçekleşen kavramlara da distribütif kavramlar denir; asker, işçi gibi. Ordu, bir grubu ifade eder. Bireylerinden birine “Bu ordudur.” diyemeyiz. Asker terimi de bir grubu ifade eder. Bu grubun herhangi bir bireyine “Bu askerdir.” diyebiliriz; asker teriminin gerçekleşmesi, o grubun bireyinde olur

Olumlu ve olumsuz kavram nedir?

Bu kavram ayrımını ilk defa İngiliz mantıkçısı De Morgan yapmıştır. İnsan olumlu bir kavram, insan olmayan olumsuz bir kavramdır. Böylece bir kavram çifti,
bütün varlığı ifade eder.

Özlük kavramını açıklayınız

Her önermede bir yüklenen kavram, bir de yüklenilen kavram vardır. Bir kavram
başka bir kavrama yüklendiğinde, yüklenen kavram yüklenilenin özünün içinde
ise, yani varlığı onun varlığına bağlı ise, yüklenilen kavram yüklenen kavrama
oranla özlüktür. “İnsan akıllı hayvandır.” önermesinde akıllı hayvan insana (yüklenen) oranla özlüktür. Akıllı hayvan (yüklenilen) kavramı insanın özsel özelliğidir.

İlintilik kavramını açıklayınız

Eğer yüklenilen kavram, yüklenenin özüne değil de ilintisine girerse, ona da ilintilik denir. “İnsan ağlayandır.” önermesinde ağlama kavramı, insanın özü ile ilgili olmadığı için, insana oranla ilintilik denilir.

Nelik kavramını açıklayınız

Tümel bir kavramın yalnız zihindeki bireyleri dikkate alınırsa buna, nelik denir.
Her kavramın bir neliği vardır. Nelik, bir kavramın ne olduğunu gösterir. Nelik
olmasaydı bir kavramla ne anlatmak istediğimiz anlaşılamazdı

Gerçeklik kavramını açıklayınız

Tümel bir kavramın zihin dışındaki bireyleri dikkate alınırsa buna gerçeklik denir. Her kavramın neliği vardır ama her kavramın gerçekliği yoktur. Mesela mitolojik varlıkları anlatan kavramların nelikleri vardır; fakat, onların zihin dışında karşılığı olan bireyler bulunmadığından gerçekliği yoktur.

Bir kavramın kimliği nedir?

Gerçekliği olan bir kavramın zihin dışında gösterdiği gerçekliklerden birisi belirtilirse bu da o kavramın kimliği olur. Kimlik, bir kavramın kime işaret ettiğini gösterir.

İçlem ve kaplam kavramlarını açıklayınız

Bir kavram, içine aldığı bireylere işaret ederse, o bireyler o kavramın kaplamıdır.
Örneğin kedi kavramının içine aldığı bireyler siyam, tekir, Van, alaca vb. kedi
kavramının kaplamına girer. Eğer kavram içine aldığı bireylerin ortak nitelikleri,
özelliklerine işaret ediyorsa o nitelikler de kavramın içlemini teşkil eder. Erol, Fatma, Yonca, Hasan gibi bireyleri duyarlılık, akıllılık, gülücülük gibi nitelikler insan kılar. İşte bu nitelikler de insan kavramının içlemini teşkil eder. İçlem ve kaplam birbirleri ile ters orantılıdır. Biri artarsa diğeri azalır

Kavramlar arası kaç çeşit ilişki vardır?

Kavramlar arasında dört türlü ilişkiden birisi olabilir. Bu dört türlü ilişki: Eşitlik,
ayrıklık, tam girişimlik, eksik girişimliktir.

Kavramlar arası eşitlik ilişkisi nedir?

Eşitlik: Kavramlardan her biri diğerinin tüm bireylerini içine alıyorsa aralarında eşitlik vardır.

Kavramlar arası ayrıklık ilişkisi nedir?

Ayrıklık: Kavramlardan biri, diğerinin hiçbir bireyini içine almaz ise aralarında ayrıklık vardır.

Kavramlar arası tam girişimlik ilişkisi nedir?

Tam Girişimlik: Kavramlardan yalnız biri, diğerinin tüm bireylerini içine alıyorsa aralarında tam girişimlik vardır.

Kavramlar arası eksik girişimlik ilişkisi nedir?

Eksik Girişimlik: İki kavramdan her biri, diğerinin bazı bireylerini içine alırsa
aralarında eksik girişimlik vardır.

Beş tümel nelerdir?

Beş tümel şunlardır: Cins, tür, ayırım, özgülük, ilinti

Tanım kavramını açıklayınız

Tanım: Tanım, bir şeyin ne olduğunun belirtilmesidir. Bu işlem, dil aracılığı
ile olur ve bir yargı bildirir. Tanım, “Nedir?” sorusunun yanıtı olan önermedir. Tanım, Aristoteles’in ifadesi ile özün araştırılmasıdır. Tanım, her ne kadar kavramların anlamını belirleme işlemi ise de mantık, tanımın oluşturulmasındaki koşullarla ve tanımın bu koşullara uygun olup olmadığı ile ilgilenir. Klasik mantıkçılar tanımı ikiye ayırmıştır: Özle ilgili tanım ve ilinti ile ilgili tanım.

Beş tümele göre tanım çeşitleri nelerdir açıklayınız

Beş Tümele Göre Tanım Çeşitleri
Özle ilgili tam tanım: Bir terimin yakın cinsi ile yakın ayrımından yapılan tanımdır. “İnsan konuşan hayvandır.”, tanımı gibi. Hayvan insanın yakın cinsi, konuşma
ise yakın ayrımıdır.
Özle ilgili eksik tanım: Bir terimin uzak cinsi ve yakın ayrımı ile yapılan tanımdır. “İnsan konuşan cisimdir.” diye tanımlamak gibi. “Konuşan” insanın yakın ayrımı, “cisimdir” ise uzak cinsidir.
İlinti ile ilgili tam tanım: Bir terimin yakın cinsi ve özgülüğü ile yapılan tanıma denir. “İnsan gülücü hayvandır.” gibi. “Hayvan” insanın yakın cinsi, “gülücülük” ise özgülüğüdür.
İlinti ile ilgili eksik tanım: Bir terimin yalnız ilintileri veya uzak cinsi ve ilintisi ile yapılan tanımdır. “İnsan uyuyan cisimdir.” gibi. “Uyuyan” insanın ilintisi, “cisim” uzak cinsidir. Yalnız ilintilerine bir örnek verecek olursak, “Kuş beslenendir”. “Beslenen” kuşun ilintisidir

Tanımlanana göre tanım çeşitleri nelerdir?

Klasik mantıkçılar, tanımı bir de tanımlanana göre sınıflandırmışlardır. Bu açıdan
iki tür tanım vardır:
• Gerçek Tanım
• Adsal Tanım

Tanım koşulları nelerdir?

Tanım Koşulları
• Tanım tam olmalıdır. Tanımı yapılanın bütün bireyleri tanımın içine girmeli, dâhil olmayanlar dışarıda bırakılmalıdır. Yani tanımda tanımlanması gereken bir başka birey kalmamalıdır.
• Bir şeyi kendisinden daha açık olmayan başka bir şeyle tanımlamamalıdır.
• Tanımda kısır döngü olmamalıdır. Yani, bir şeyin bilinmesi kendisine bağlı olan bir şeyle tanımlanmamalıdır.
• Tanım, tanımlanan bir özne ile tanımlayan bir yüklemden oluşan çelişkisiz bir önerme olmalıdır.
• Tanım, ne çok geniş, ne çok dar olmalıdır.

Bölme nedir?

Tanım, bir kavramın içlemini belirlemek üzere yapılıyordu. Bölme de bir kavramın kaplamını belirlemek için yapılır. Yani kaplamı belli kurallara göre parçalara ayırma işlemidir. Tanım ve bölme böylece birbirini bütünler

Bölmenin çeşitleri nelerdir?

İki tür bölme vardır:
1-Bir bütünün unsurlarına ayrılması, 2-Bir bütünün tikellerine bölünmesidir.
1- Bir bütünün unsurlarına ayrılmasında, bölümler bölünenden ayrılır. “Bütün” dediğimiz şey farklı bölmelerden yapılmış bir bütündür. Örneğin suyun bölünmesinde su, kendisini oluşturan hidrojen ve oksijene bölünür.
Bölümlerin her biri bütünden farklıdır.

2- Bir bütünün tikellerine bölünmesinde, bölümler ile bölünen birbirinden
ayrı değildir. Yalnız, bölünen bölümlerden daha geneldir. Mantık açısından
asıl bölme, bu tür bölmedir. Örneğin çizginin doğru çizgi ve eğri çizgi diye
ikiye bölünmesi; üçgenlerin dar, geniş, dik açılı üçgenler diye üçe bölünmesi bu tür bölmedir.

Bölmenin koşulları nelerdir?

Bölmenin Koşulları
1- Bölme tam olmalıdır. Bölünenin kaplamına giren hiçbir şey bölme dışı bırakılmamalıdır. Bu şart her iki çeşit bölme için geçerlidir.
2- Bölümlerden biri, bölünenin aynı veya ona aykırı olmamalıdır. Bu koşul,
 kinci tür bölme için geçerlidir. Örneğin çizgi ya doğru olur ya eğri olur, bölmesi doğrudur, ama çizgi ya doğru ya daire olur, bölmesi yanlıştır.