Uluslararası Ticarette Vergilendirme Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Uluslararası vergi uyuşmazlığı hangi sebeplerden doğmaktadır?

Uluslararası vergi uyuşmazlıkları ise devletlerin kural olarak ülke sınırları içinde geçerli vergilendirme yetkilerini, benimsedikleri ikâmet, kaynak ve vatandaşlık ilkeleriyle ülke sınırları dışına yaymaları durumunda orta ya çıkmaktadır. Bu durumda aynı vergi konularının ve (veya) mükelleflerin birden fazla vergilendirilmesi söz konusu olmakta ve çifte vergilendirmeyle birlikte uluslararası vergi uyuşmazlıkları ortaya çıkabilmektedir (Tuncer, 1974, s. 31-32). Dolayısıyla uluslararası vergi uyuşmazlıklarında ülkeler arası çıkar çatışmaları söz konusu olmaktadır. 

Gümrük vergisi uyuşmazlıkları hangi sebeple, hangi hususlarda çıkmaktadır?

Gümrük vergisi uyuşmazlığının ortaya çıkabilmesi için, mükellefin vergisel yükümlülüklerini zamanında yerine getirmediği veya eksik yerine getirdiği iddiasıyla idare tarafından vergi tarhiyatı ve ceza kesme işlemlerinin yapılması, mükellefin ise bu işlemlerin hukuka aykırı olduğu fikrinde olması gerekmektedir.

• Royalti-lisans ödemeleri,
• Transfer fiyatlandırması kapsamında fiyat düzeltmeleri,
• Tarife farklılıkları,
• Faturalardaki iskontolar,
• Menşe uygulamaları,
• Katma değer vergisi (KDV) matrahına giren unsurlarda ihtilaflar,
• KDV oranına ilişkin ihtilaflar,
• Dahilde işleme rejimi hükümlerinin ihlal edilmesi,
• İthali lisansa, şarta, izne tabi eşyanın beyanı,
• Belirgin şekilde farklı cinste eşya tespiti,
• Antrepoda eksiklik/fazlalık çıkması,

• Muafiyet hükümlerine uyulmaması,

• Özet beyana konu eşyanın noksan veya fazla çıkması 

hususlarında sorunlar yaşanmaktadır.

Günümüzde  uluslararası vergi uyuşmazlıkları genellikle nasıl bir uygulamayla çözüme ulaştırılmaktadır?

Avrupa Birliği’nde transfer fiyatlandırmasından kaynaklanan uyuşmazlıkların giderilmesi dışında, genellikle akit devlet usulü olarak da nitelendirilen ve OECD Model Anlaşmasında ayrıntılı olarak düzenlenen karşılıklı anlaşma usulü yoluyla çözümlenmektedir.

Gümrük vergisi uyuşmazlıklarının çözümünde hangi idari çözümler uygulanabilir?

Gümrük vergisi uyuşmazlıklarının çözümünde başvurulabilecek idari çözüm yolları, peşin ödeme indirimi, uzlaşma, pişmanlık ve itiraz şeklinde sıralanabilir.

Uzlaşma yöntemlerinde matrah farklılığı nasıl tespit edilebilir?

Ek tahakkukun dayanağı matrah farklılığı mükellef tarafından bildirilebileceği gibi mükellef beyanındaki eksiklik, ilgili gümrük idaresi tarafından kontrol, ikinci muayeneye yetkili görevliler tarafından kontrol, ikincil kontrol, sonradan kontrol, ertelenmiş kontrol kapsamında yapılan denetimler sonucunda da tespit edilebilecektir.

Uzlaşma talebi nasıl ve hangi koşullar altında yapılabilir?

Gümrük uyuşmazlıklarının uzlaşma yoluyla çözümlenebilmesi için yetkili olanlar tarafından uzlaşma talebinde bulunulması gerekmektedir. Bu kimselerin uzlaşma talebinde bulunabilmeleri için, beyanları ile gümrük idaresince yapılan tespit sonucunda belirlenen farklılıklar dolayısıyla ortaya çıkan eksiklik veya aykırılıkların,
• kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememekten veya
• kanun hükümlerini yanlış yorumlamaktan kaynaklandığını ya da
• yargı kararları ile idarenin ihtilaf konusu olayda görüş farklılığının olduğunu ileri sürmeleri gerekmektedir. Ayrıca bir ön koşul olarak bu alacakların itiraza konu edilmemiş olmaları gerekmektedir. Zira itiraza konu edilmiş alacaklar için uzlaşma talebinde bulunulamaz.

Uzlaşma talebi bir dilekçeyle uzlaşma komisyonlarına yapılabilir. Uzlaşma ile yetkilendirilmiş komisyonlar, gümrük ve ticaret bölge müdürlüğü uzlaşma komisyonları ve Merkezi Uzlaşma Komisyonudur. Uzlaşma kapsamına giren başvurularda, konusu 500.000 TL’ye kadar olanlar (bu tutar dâhil) için gümrük ve ticaret bölge müdürlüğü uzlaşma komisyonları, 500.000 TL’yi aşanlar için ise Merkezi Uzlaşma Komisyonu yetkilidir.

Kim uzlaşma talebinde bulunabilir?

Mükellefin kendisi, temsilcisi veya özel vekâletname verilmesi şartıyla gümrük müşaviri, veli ya da vasi veya aynı gümrük vergilerinin ödenmesinden mükellef ile birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu olması hâlinde gümrük müşavirleri uzlaşma talebinde bulunabilir.

Uzlaşma talebi sonucunda ne gibi sonuçlar elde edilebilir?

• Uzlaşma talebinde bulunulması hâlinde, itiraz veya dava açma süresi durur, başvurucu uzlaşma talep ettiği alacaklar için süreç sonuçlanmadan itiraz veya dava yoluna gidemez. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde süre kaldığı yerden işlemeye başlar, ancak sürenin bitimine üç günden az kalmış olması hâlinde süre üç gün uzar.

• Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz.

• Uzlaşma hakkı ile itiraz hakkı aynı anda kullanılamaz. Uzlaşmaya konu edilen alacaklar, uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde itiraza konu olabilir.

• Hakkında uzlaşmaya başvurulan vergi ve ceza ile ilgili gümrüklü yer ve sahalarda bulunan eşyalar mükellef tarafından teslim alınabilir. Bu eşyalar mükellefin veya ceza muhatabının talebi üzerine tahakkuk eden alacaklar teminata bağlanarak kendisine teslim edilir.

Uzlaşmanın sağlanması halinde ne gibi alternatif sonuçlara ulaşılabilir?

• Mükellefe teslim edilen eşyaya terettüp eden alacaklar için uzlaşmanın vaki olması hâlinde, uzlaşılan tutar teminattan mahsup edilir. Uzlaşılan tutarın mükellef tarafından nakden ödenmesi hâlinde ise teminat iade edilir.

• Üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit edilen hususlarla ilgili olarak, dava açılamaz, hiçbir mercie şikâyet veya itirazda bulunulamaz, herhangi bir idari inceleme, araştırma ve soruşturmaya konu edilemez, geri verme ve kaldırma talebinde bulunulamaz.

• Uzlaşılan cezalar hakkında ayrıca peşin ödeme indiriminden yararlanılamaz.

• Para cezalarının uzlaşmaya konu olması ve uzlaşmanın vaki olması hâlinde, uzlaşmaya konu cezalar, onaylanmış kişi statüsü alınmasında dikkate alınmaz.

Uzlaşmanın sağlanamaması halinde ne gibi alternatif sonuçlara ulaşılabilir?

• (Uzlaşma hakkı ile itiraz hakkını aynı anda kullanamayacaktır) ancak uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde itiraz yoluna başvurulabilir.
• Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz.
• Mükellefe teslim edilen eşyaya terettüp eden alacaklar için uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde, alınan teminata ilişkin olarak genel hükümlere göre işlem yapılır.

Pişmanlık imkanından kimler faydalabilir?

Mükelleflerin zamanında ödemedikleri veya eksik ödedikleri vergilerle ilgili pişmanlık imkânından yararlanarak beyan etmeleri veya önceki beyanlarını düzeltmeleri mümkündür. Böylelikle gümrük idaresi ile mükellef arasında çıkması muhtemel uyuşmazlıklar, henüz mesele gümrük idaresinin bilgisine girmeden ve idarece harekete geçilmeden mükellefin bildirmesi ve pişmanlık imkânından yararlanması ile çözümlenebilecektir. İlgili düzenleme gereği, gümrük idaresince harekete geçildikten sonra pişmanlık imkânından yararlanılabilmesi mümkün değildir.

Pişmanlık imkanı türleri nelerdir? Hangi durumlarda faydalanılabilir?

Sayı, ağırlık gibi ölçülere göre beyan edilen vergi ile kontrol sonucu tespit edilen vergi arasındaki fark % 5’i aştığında vergilerin yanı sıra üç kat para cezası da tahsil edilecektir. Belirtilen kontroller henüz yapılmadan (yani mesele gümrük idaresinin bilgisine dâhil olmadan) ve eksiklikler gümrük idaresince tespit edilmeden önce, bu eksikliklerin mükellef tarafından bildirilmesi durumunda belirtilen cezalar % 15 oranında uygulanacaktır.

Dâhilde işleme rejimi kapsamında yapılan ithalata ilişkin gümrük vergilerinin süresinde hiç ödenmemiş veya eksik ödenmiş olduğunun gümrük idarelerince yapılan kontrol sonucunda tespit edildiği durumda, vergi ve gecikme zammı tahsilinin yanı sıra, mükellefi hakkında bu vergilerin dörtte biri tutarında para cezasına hükmedilir. Belirtilen hiç ödememe veya eksik ödeme durumunun, gümrük idaresinin tespitinden önce mükellefçe bildirilmesi durumunda bu cezaya hükmedilmeyecek, yalnızca vergi ve gecikme zammı tahsil edilecektir.

Gümrük vergileri ve cezalarına ilişkin uyuşmazlıklarda hangi nedenlerle itiraz yolundan faydalanılabilir?

• Konu nedeniyle itirazlar: Eşyanın nitelik ve mahiyetinin belirlenmesinde hata yapılması veya eşyaları gümrük vergisinden istisna tutan kanun hükümlerinin hiç uygulanmaması ya da yanlış uygulanması

• Matrah nedeniyle itirazlar: Vergi matrahının tespitinde yapılan hatalar,

• Tarife nedeniyle itirazlar: Gümrük tarifesindeki oranların hatalı uygulanması,

• Diğer itiraz nedenleri.

İtiraz başvurusu nasıl yapılır ve incelenir?

İtiraz başvurusu gümrük idaresine verilecek bir dilekçeyle yapılabilmektedir. İtiraz dilekçesinde, itirazın konusu ve sebebi (gerekçesi), itirazın dayanağı delillere ilişkin bilgi ve belgeler, itiraza konu idari işlemin yazılı bildirim tarihi, gümrük vergileri ve para cezalarında itiraz edilen miktar, itiraz edilen kararı veren idarenin neresi olduğu, itiraz eden ve temsilcisine ilişkin kimlik bilgileri ve itiraz dilekçesinin tarihi bilgilerine yer verilmesi gerekmektedir.  

Mükellefler, kendilerine tebliğ edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari kararlara karşı tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde itiraz edebilirler.

İtiraz dilekçesi bir üst makama sunulmak üzere ilgili gümrük idaresine, üst makam yoksa aynı makama verilir. İtiraz dilekçesini alan gümrük idaresi, dilekçeyi öncelikle şekil yönünden inceler ve 30 gün içinde karara bağlanarak ilgili kişiye tebliğ edilir. 

Otomatik - idarenin takdirine bağlı durumlarda çözüm yollarının özellikleri nasıl tanımlanabilir?

Uzlaşma idarenin takdirine bağlıdır.

İtiraz idarenin takdirine bağlıdır.

Pişmanlık otomatik olarak uygulanır.

Peşin ödeme indirimi otomatik olarak uygulanır.

Kapsama bağlı durumlarda çözüm yollarının özellikleri nasıl tanımlanabilir?

Uzlaşmada belirtilen vergi ve cezalara karşı gidilebilir.

İtirazda bütün gümrük işlemlerine karşı,

Pişmanlıkta belirtilen cezalara karşı,

Peşin ödeme indiriminde belirtilen cezalara karşı uygulanır.

Gümrük vergi ve cezalarına ilişkin uyuşmazlıkların çözümünde diğer idari
yollara başvurma durumunda ne uygulanır?

Uzlaşılamazsa itiraz yoluna başvurulabilir, buradan sonuç alınamaması hâlinde dava açılabilir. Uzlaşma sağlanmışsa hiçbir yola başvurulamaz.

İtirazdan önce diğer yollara başvurulabilir. İtiraz kabul edilmezse idari çözüm yollarına başvurulamaz, dava açılabilir.

Pişmanlık imkânından yararlanılırsa, başka bir yola başvurulamaz.

Diğer yollara başvurulabilir. Uzlaşma sağlanmışsa bu imkândan yararlanılamaz.

Gümrük vergi ve cezalarına ilişkin uyuşmazlıkların çözümünde nicelikle mi
nitelikle mi ilgili oluşuna göre nasıl uygulamalar izlenebilir?

Uzlaşma, pişmanlık ve peşin ödeme indirimi alacağın miktarına ilişkindir.

İtiraz alacağın hem kendisine hem de miktarına ilişkin olabilir.

Gümrük uyuşmazlıkları yargıya nasıl intikal eder?

Gümrük idaresi ile mükellef çıkarlarının çatışmasından kaynaklanan uyuşmazlıkların idari aşamada çözümlenememesi hâlinde, konu yargı organlarına intikal etmektedir.

Vergi yargısı iki dereceli bir yapıda oluşturulmuştur. Uyuşmazlıklar öncelikle ilk derece yargı yeri olan vergi mahkemelerinde görülmekte, vergi mahkemeleri kararlarına karşı itiraz yoluyla bölge idare mahkemelerine, temyiz yoluyla Danıştay’a başvurulmaktadır.

Görevli ve yetkili mahkemenin farkları nelerdir?

Görev (konu itibariyle yetki) mahkemenin çözümlemesi gereken uyuşmazlıklarla ilgilidir. Vergi mahkemeleri idari yargı içinde teşkilatlanmış vergi uyuşmazlıklarıyla görevli özel görevli mahkemelerdir. Vergi mahkemeleri, vergi yargısında görevli ilk derece mahkemeleridir ve uyuşmazlıklar kural olarak öncelikle bu mahkemelerde çözümlenir. 

Yetki (yer itibariyle yetki) hangi bölgedeki vergi mahkemesinin uyuşmazlığa bakacağı ile ilgilidir. Gümrük vergisi uyuşmazlıklarında yetkili mahkeme, 4458 sayılı Kanuna göre alınması gereken vergileri tarh ve tahakkuk ettiren, 6183 sayılı Kanun bakımından ödeme emrini düzenleyen yerdeki vergi mahkemesidir.

Gümrük uyuşmazlıklarında davalar ne zaman, nasıl açılabilir?

Vergi davalarında genel olarak dava açma süresi 30 gündür. Ancak özel olarak farklı dava açma süreleri belirlenmiştir. Örneğin, ödeme emrine karşı 7 gün içinde dava açılabilecektir.

Vergi davası vergi mahkemesine sunulacak usulüne uygun hazırlanmış bir dilekçeyle açılacaktır. Dava dilekçesi yetkili vergi mahkemesi başkanlıklarına veya bunlara gönderilmek üzere idare veya diğer vergi mahkemesi başkanlıklarına, idare veya vergi mahkemesi bulunmayan yerlerde asliye hukuk hâkimliklerine, yabancı memleketlerde Türk konsolosluklarına verilebilir. Dava dilekçesinde, taraf bilgileri, dava konusu işleme ilişkin bilgiler gibi bazı bilgilerin yer alması zorunludur.

Gümrük uyuşmazlıklarında davada alınan karara karşı neler yapılabilir?

İtiraz yoluyla vergi mahkemelerinin tek hâkimle verdiği nihai kararlara karşı,  30 gün içinde kararı veren mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge
idare mahkemesine başvurulabilir. Davanın taraflarından biri veya her ikisi, menfaatleri bulunmak şartıyla itiraz yoluna başvurabilir.

Temyiz yolunda, Danıştay dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak verdikleri nihai kararlarla vergi mahkemelerinin kurul hâlinde baktıkları davalarda verdikleri nihai kararlara karşı 30 gün içinde, Danıştay’a başvurulabilir.

Kararın düzeltilmesi yolunda, itiraz üzerine bölge idare mahkemesi ve temyiz üzerine Danışta dava daireleri ile Vergi Dava Daireleri Kurulu tarafından verilen kararlarda kanunda belirtilen türden aykırılıklar bulunması hâlinde, bu aykırılıkların giderilmesi amacıyla, aynı daireye, bir defaya mahsus olmak üzere başvuru yapılabilir.

Mahkemelerin kesinleşmiş kararlarına karşı ne gibi kanun yolları izlenebilir?

Kanun yararına bozma yolunda, vergi mahkemeleri ve Danıştay tarafından ilk derece mahkemesi olarak verilen kararların temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleşmesi ve bu kararlarda yürürlükteki hukuka aykırılıklar bulunması durumunda, ilgili bakanlıkların göstereceği lüzum üzerine veya kendiliğinden başsavcı tarafından ilgili karar kanun yararına temyiz edilecektir.

Yargılamanın yenilenmesi yoluna, mahkeme kararının kesinleşmesinden sonra, dava  sonucunu esastan etkileyebilecek ve davanın görülmesi sırasında elde olmayan sebeplerle mahkemenin dikkatine sunulamamış unsurların bulunması durumunda başvurulmaktadır.

Bireysel başvuru yapılabilir .Kanun’a göre; herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.