Uluslararası Ticarette Vergilendirme Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Ticaret kavramı ne ifade etmektedir?

Ticaret, bir mal ve hizmetin ayni veya nakdi bir bedel karşılığında alınıp satılmasıdır. Ülkeler açısından ticaret, iç ticaret ve dış ticaret olarak ikiye ayrılarak incelenebilir. İç ticaret,
ülkenin kendi gümrük sınırları içerisindeki yerleşikler arasında yapılan ticarettir. Dış ticaret ise ülkenin yerleşikleri ile gümrük sınırları dışında olanlar arasında yapılan ticarettir.

Uluslararası ticaretin temelini ne oluşturmaktadır?

Uluslararası ticaretin temelini ülkeler arasında gerçekleştirilen ihracat ve ithalat oluşturur. Dolayısıyla uluslararası ticaret, ithalat ve ihracat işlemleriyle başlamaktadır. 

Çok uluslu şirketlerin uluslararası ticaretteki rolü nedir?

Uluslararası ticaret, çok uluslu şirketler aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Çok uluslu şirket, birden fazla ülkede üretim ve hizmet işletmeleri olan şirketlerdir. Bu şirketler aynı anda dünyada birçok ülkede yatırım yapmaktadırlar. Günümüzde finans, otomotiv, enerji, iletişim, lojistik, imalat, inşaat gibi birçok sektörde çok uluslu şirketler vardır.

Uluslararası ticaret hacmindeki artışın nedenleri nelerdir?

Ülkeler arasındaki ticaret engelleri kaldırıldıkça ve uluslararası lojistik hizmetlerinin maliyeti azaldıkça uluslararası ticaret daha da artmaktadır. 1980’li yıllarla başlayan küresel
ticaretin serbestleştirilmesi ve teşviki politikaları, uluslararası ticaretin 2000’li yıllarda devasa büyüklüklere ulaşmasına yol açmıştır. Böylelikle küreselleşme süreciyle beraber uluslararası ticaret hacmi sürekli büyümüştür. 

Avrupa’nın dünya mal ihracatında birinci sırada olmasının temel nedeni nedir?

Sanayii devriminin Avrupa’da yaşanmış olması ve Avrupa ülkelerinin diğer ülkelere göre erken sanayileşmesi Avrupa’yı dünya mal ihracatında birinci sıraya çekmiştir.

Asya ve Avrupa'nın en büyük ekonomileri hangi ülkelerdir?

Almanya, Fransa, İngiltere ve Hollanda gibi ülkeler  Avrupa'nın en büyük ekonomilerdir. Asya’da ise Japonya ve Çin özellikle son yüzyılda büyük atılım yaparak dünya mal piyasalarının önemli aktörleri haline gelmişlerdir.

Dünya mal ithalatında Kuzey Amerika'nın payının nispeten yüksek olması ne ile açıklanabilir?

ABD’nin üretim için çok fazla ara malı ithal etmesi ve global tüketimde önemli bir paya sahip olmasıyla açıklanabilir.

Dünya mal ihracatında birinci sırada hangi ülke bulunmaktadır?

Dünya mal ihracatında birinci sırada Çin yer almakta olup 2013 yılı itibariyle dünya ihracatının %11,7’si Çin tarafından gerçekleştirilmektedir. Çin’i ABD ve Almanya izlemektedir. Türkiye ise 32. sırada olup dünya ihracatının sadece %0,8’ini gerçekleştirmektedir.

Uluslararası ticarette vergilendirme sorunu nasıl ortaya çıkmaktadır?

Uluslararası ticaretin birden fazla ülkede yapılıyor olması ve bu ticarete konu olan mallardan ve bu ticaretten kazanılan gelirden hangi ülkenin vergi alması gerektiği sorunlarını beraberinde getirmiş ve bu durum da uluslararası ticarette vergilendirme sorununu ortaya çıkarmıştır.

Çifte vergileme sorunu nasıl ortaya çıkmaktadır?

Devletler vergilendirme yetkilerini kullanırlarken “vatandaşlığı” ve “toprağı” esas aldıkları için hem kendi şirketlerinin dünya genelindeki kazançlarından vergi almakta hem de yabancı şirketlerin kendi toprakları içinde elde ettikleri kazançtan vergi almaktadırlar. Konuya çok uluslu bir şirket açısından bakıldığında, hem ait olduğu ülkeye vergi ödemek zorunda kalmakta hem de yatırım yapıp kazanç elde ettiği ülkede vergi ödemek zorunda kalmaktadır. Nihayetinde çifte vergileme sorunuyla karşılaşılmaktadır. Çifte vergileme sorunu, uluslararası faaliyetten veya kazançtan hangi ülkenin vergi alması gerektiği tartışmasını beraberinde getirmektedir.

Uluslararası ticarette uygulanan vergiler nelerdir?

Uluslararası ticarette uygulanan vergiler, ülke geçişlerinde alınan vergiler ve yurt içinde alınan vergilerdir. Ülke geçişlerinde; gümrük vergisi, katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi alınır. Bu vergiler dolaylı vergilerdir. Yurt içinde alınan vergiler ise gelir ve kurumlar vergisidir. Gelir vergisi, kişisel gelirden alınan vergilerdir. Kurumlar vergisi ise kurum kazançlarından alınan vergilerdir.

Uluslararası ticarette dolaylı ve dolaysız vergilere ilişkin hangi vergileme ilkeleri kullanılmaktadır?

Uluslararası ticaretin vergilendirilmesinde dolaysız vergilerin uygulanmasına ilişkin iki temel ilke vardır. Bunlar, ikametgâh ilkesi ve kaynak ilkesidir. Uluslararası ticaretin vergilendirilmesinde dolaylı vergilerin uygulanmasına ilişkin ilkeler ise menşe ilkesi ve varış ilkesidir.

Uluslararası ticaretin vergilendirilmesinde dolaysız vergilerin uygulanmasına ilişkin ikametgah ilkesi vergilendirmede nasıl bir yöntem öngörmektedir?

İkametgah ilkesi gerçek kişiler için farklı kurumlar için farklıdır. Gerçek kişiler için ikametgah ilkesi, bir kişinin yerleşik olduğu ülkede vergilendirilmesini ifade eder. Bu ilkeye göre bir kişi, hem kendi ülkesinde hem de başka ülkelerde elde ettiği gelirlerden dolayı kendi ülkesinde vergi ödemektedir. Kurumlar için ikametgah ilkesi mali ikametgah olarak ifade edilmektedir. Mali ikametgahtan kasıt, şirketin kanuni merkezinin veya iş merkezinin olduğu yerdir. Bu ilke gereğince, bir şirketin kanuni merkezi veya iş merkezi hangi ülkedeyse o ülkenin yerleşiği kabul edilmektedir. Böylece hem kendi ülkesinde hem de diğer ülkelerde elde ettiği kazançlardan dolayı kendi ülkesinde vergi ödemektedir.

Uluslara arası ticari faaliyetlerden devletlerin alabileceği dolaylı vergilere ilişkin menşe ilkesi, vergilendirmede nasıl bir yöntem öngörmektedir?

Menşe ilkesi, uluslararası ticarete konu olan mal ve hizmetlerin üretildiği ülkede vergilendirilmesini öngörür. İlkenin temelinde, malların üretilip satılmasından doğan katma
değerin “üretimin yapıldığı ülkede” doğduğu düşüncesi yatmaktadır.

Uluslara arası ticari faaliyetlerden devletlerin alabileceği dolaylı vergilere ilişkin varış ilkesi, vergilendirmede nasıl bir yöntem öngörmektedir?

Varış ilkesi, uluslararası ticarete konu olan mal ve hizmetlerin satıldığı ülkede değil, alındığı ülkede vergilendirilmesini öngören bir ilkedir. Daha açık bir ifadeyle malların ihraç
edildiği ülkede değil ithal edildiği ülkede vergilendirilmesidir. Bu ilke, katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi gibi dolaylı vergiler için uygulanmakta olan bir ilkedir.

Uluslararası ticari faaliyetlerin vergilendirilme gerekçelerindeki genel amaçlar nelerdir?

Ticari faaliyetler üzerinden alınan vergilerin her birinin kendine has alınma gerekçeleri olmakla birlikte uluslararası ticari faaliyetin vergilendirilme gerekçeleri şu şekilde özetlenebilir: 

• Hazineye gelir sağlamak,
• Yerli üreticileri korumak,
• Gelir dağılımında adaletin sağlanması,
• İthalatı kısarak cari işlemler dengesini sağlamak.

Ülkelerin cari işlemler hesabı nasıl açık verir? Ve bu durum ne gibi sorunlara neden olur?

Bir ülke ile diğer ülkeler arasında yapılan mal ve hizmet ihracatı ve ithalatı dış ticaret dengesini vermektedir. Dış ticaret dengesi ise cari işlemler dengesinin temel unsurudur. Bir ülkede ithalatın artıp ihracatın azalması cari işlemler hesabının açık vermesine yol açmaktadır. Cari işlemler hesabının açık vermesi ilerde ekonomik dar boğazlara yol açabilmektedir. Bu sebeple, ülkeler ithalatı kısıcı tedbirler almaktadırlar. Bunlardan birisi de ithalatın vergilendirilmesidir. Böylece ithal edilen malların fiyatları yükseltilerek ithalat kısılmış olacaktır.

Bir devlet uluslararası ticaretten doğan kazançtan vergi alırken hangi sistemleri uygulamaktadır?

Bir devlet uluslararası ticaretten doğan kazançtan vergi alırken global sistem ve yerel sistem biçiminde iki yöntem uygular:

• Global sistem, yerli firmaların yabancı memleketlerden elde ettikleri kazançların vergilendirilmesidir.
• Yerel sistem, yabancı şirketlerin yurt içinde yaptıkları yatırımlardan elde ettikleri kazançların vergilendirilmesidir.

Uluslararası ticarete konu olan mallardan alınan Gümrük Vergileri nelerdir?

Gümrük vergisi en basit tanımıyla bir eşyanın ülke sınırına girişi, çıkışı veya ülkeden geçişi sırasında gümrükten geçen eşyanın miktarı veya değeri üzerinden alınan bir vergidir. Gümrük işlemlerinden “gümrük vergisi” adı altında tek bir vergi alınmamakta başka vergiler ve mali yükümlülükler alınmaktadır. Bütün bu vergi ve mali yükümlülüklerin ortak adına gümrük vergileri denilmektedir. Literatürde gümrük vergileri; ihracat gümrük vergileri, ithalat gümrük vergileri ve transit gümrük vergileri olarak üçe ayrılmaktadır.

Uluslararası ticaretin teşvikine yönelik vergi avantajları nelerdir?

Bir ülkenin kalkınmasında, bir yandan yurt içindeki yatırımların artırılması diğer yandan ise ülkenin ihracat kapasitesinin artırılması büyük önem arz etmektedir. Bu amaçlarla ülkeler vergi sistemlerinde uluslararası ticareti teşvik edici vergi avantajlarına yer vermektedirler. Bunlar ana başlıklar halinde şu şekildedir:

Vergi Tatili Uygulamaları

Uluslararası Vergi Arbitrajı

Serbest Bölgelerden Sağlanan Vergi Avantajları

İhracata Yönelik Vergi Teşvikleri

Çifte vergileme sorunu nedir? Nasıl ortaya çıkmaktadır?

Uluslararası düzeyde çifte vergileme iki veya daha fazla devletin aynı vergi konusu üzerinden aynı dönemde vergi almalarıdır. Özellikle uluslararası ticaretin yaygınlaşmasıyla beraber uluslararası çifte vergileme sorunu da artmıştır. Devletler egemenlik güçlerinin bir gereği olarak kendi sınırları içerisinde gerçekleştirilen faaliyetlerden ve/veya bu faaliyetlerin kazancından vergi alabilmektedirler. Aynı anda birden fazla ülkede yatırım yapan firmalar, hem ait oldukları ülkede hem de kazancın elde edildiği ülkede vergilendirilmektedir. Böylece çifte vergileme sorunu ortaya çıkmaktadır.