Kamu Maliyesi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kamu harcamalarını kısaca tanımlayınız.

Kamu harcamaları, kısaca, devletin mal ve hizmet alımları için yaptığı harcamalar olarak tanımlanabilir.

Kamu harcamalarını 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu nasıl tanımlamıştır?

Kamu giderleri; kanunlarına dayanılarak yaptırılan iş, alınan mal ve hizmet bedelleri, sosyal güvenlik katkı payları, iç ve dış borç faizleri, borçlanma genel giderleri, borçlanma araçlarının ıskontolu satışından doğan farklar, ekonomik, malî ve sosyal transferler, verilen bağış ve yardımlarla diğer giderleridir.

Geniş anlamda kamu harcamalarını ele alacak olursak, bu kavramı nasıl tanımlanırız?

Geniş anlamda kamu harcaması, devlet bütçesi kapsamında yapılan harcamalarla birlikte, bütçe sistemi dışında kalan diğer tüm kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan harcamaları da içine almaktadır. Bu tanımdan hareketle kamu harcamaları, kamu kesimini oluşturan bütün unsurların; genel bütçe, özel bütçe, düzenleyici ve denetleyici kurum bütçeleri, yerel yönetimler, fonlar, sosyal güvenlik kurumları, döner sermayeli kurumlar, KİT’ler ile diğer kamu kurumlarının harcamalarının toplamından oluşmaktadır. Bu yöntemle hesaplanan kamu harcamaları toplamının gayrisafi milli hâsılaya oranlanması yoluyla milli ekonomi içindeki kamu kesimi büyüklüğü de hesaplanmış olur.

Geniş anlamda kamu harcamasına başka ne gibi isimler verilmektedir.

Geniş anlamda kamu harcamalarına, iktisadi anlamda kamu harcamaları ya da sosyoekonomik tanım da denmektedir.

Kamu harcamalarının sınıflandırmasının yapılmasına neden ihtiyaç duyulmuştur?

Kamu harcamalarındaki gelişmelerin izlenmesi, hangi alanlarda artış ya da azalış içinde olduğunun tespiti, sağlıklı bir sınıflandırmayla mümkündür. Kamu harcamaları çeşitli ölçütlerden hareket edilmek suretiyle değişik sınıflandırmalara tabi tutulabilir.

İdari sınıflandırma nasıl yapılmaktadır?

İdari sınıflandırmalar, devletin yapısı ve organları göz önünde tutularak yapılan sınıflandırmalardır. Devletin yetki, kontrol, görev ve muhasebeleştirme işlemlerinin görülebilmesine olanak sağlamaktadır.

İdari (organik) sınıflandırmanın olumlu yönleri nelerdir?

Devletin yetki, kontrol, görev ve muhasebeleştirme işlemlerinin görülebilmesine olanak sağlamaktadır. İdari sınıflandırma, kamu hizmetlerini gerçekleştirecek kuruluşların tespitinde, faydamaliyet analizleri yoluyla tercihlerin belirlenmesinde, savurganlıkların önlenmesinde, bütçenin yapımında harcamaların muhasebeleştirilmesinde ve denetiminde önemli kolaylıklar sağlamaktadır.

İdari Sınıflandırmanın olumsuz yönleri nelerdir?

Ekonomik analizler için, bu sınıflandırma yeterli değildir. Kamu harcamalarını yapan dairelerin idari tablosuna göre yapılan bu sınıflandırma, zamana ve mekâna bağlı olarak değişebilir. Bu durum, zaman aralıklarıyla aynı kuruluşun harcamalarının incelenmesini güçleştirdiği gibi, uluslararası karşılaştırmaları da zorlaştırır. İdari sınıflandırmaya göre analizin güçlüğünün nedeni de budur.

Fonksiyonel diğer adıyla işlevsel, diğer adıyla görevsel sınıflandırmayı açıklayınız?

Fonksiyonel sınıflandırma, giderler yoluyla gerçekleştirilmesi öngörülen amaçlara yönelik hizmetler, bir başka deyişle devletin klasik ve sosyoekonomik nitelikteki hizmetleri göz önünde tutularak, her bir hizmet grubu için yapılan giderler sınıflandırmasıdır.

Fonksiyonel sınıflandırmada amaç nedir?

Kamu harcamalarını fonksiyonel tasnife göre sınıflandırmanın amacı, devlet tarafından gerçekleştirilen çeşitli hizmetlerin, maliyetlerinin hesaplanabilmesidir. Genel olarak fonksiyonel sınıflandırma; eğitim, sağlık, ulaştırma, savunma, adalet, ekonomik yönlü hizmetler ve genel hizmetler gibi alanları kapsamaktadır. Böyle bir ayrım yapılarak kamusal fonların hangi amaçla kullanıldığının takibi ve hizmetlerin maliyetinin hesaplanabilmesi daha kolay olmaktadır. Yani fonksiyonel sınıflandırma, devletin yapmış olduğu toplam harcamaların hangi amaçlar için yapıldığını göstermektedir.

Fonksiyonel sınıflandırma ile birim maliyetler arasındaki ilişkiyi açıklayınız.

Fonksiyonel sınıflandırma, belirli bir hizmetin yerine getirilmesinin toplam maliyetinin saptanmasında; toplam maliyetinin saptanmasının yanında birim maliyetinin belirlenmesinde, birim maliyete etki eden faktörlerin gözden geçirilerek hizmette etkinlik sağlamaya, harcanan parayla elde edilen fayda arasında karşılaştırmalar yapmaya olanak tanımaktadır. Harcamaların, hizmetlere göre sınıflandırıldığı ayrımda, hizmetler için öncelik sıralaması yapmak da mümkün olmaktadır.

Fonksiyonel sınıflandırmanın olumsuz yönleri nelerdir?

Ayni kamu hizmetlerinin, bazı durumlarda, farklı kamu kuruluşları tarafından gerçekleştirilmesi bu sınıflandırmayı ve bunun bir uzantısı olan ayni hizmet için yapılan toplam harcamaların belirlenmesini güçleştirmektedir. Hizmetlerin karşılıklı olarak birbirlerini etkilemeleri ve diğer hizmetlerle ilgili olarak da fayda yaratabilmeleri nedeniyle bazı sıkıntılar ortaya çıkabilmektedir.

Ekonomik sınıflandırmayı açıklayınız.

Kamu harcamalarının ekonomik ayrıma göre sınıflandırılmasında temel belirleyici, harcamaların toplam hâsılaya bir katkıda bulunup bulunmadığıdır. Buna göre bir değer yaratan, yani GSMH’ ya katkıda bulunan harcamalar, yatırım ve cari harcamalardır; buna karşılık o dönemin GSMH’ sına bir katkıda bulunmayıp, bir aktif transferi karşılığında yapılmış harcamalar, transfer harcamalarını oluşturacaktır.

Kamu harcamalarının ekonomik sınıflandırması bağlamında yatırım harcamalarını tanımlayınız.

Yatırım harcamalarını “bütünüyle ekonominin genel üretkenliğini hali hazırda ya da gelecekte geliştirmeye yarayan harcamalar” olarak nitelendirmek mümkündür.

Kamu harcamalarını ekonomik sınıflandırması bağlamında cari harcamaları tanımlayınız.

Cari harcamaları da “söz konusu üretkenliği doğrudan doğruya artırmaya yarayan harcamalar” olarak tanımlamak mümkündür.

Kamu harcamalarının ekonomik sınıflandırması bağlamında transfer harcamalarını açıklayınız.

Transfer harcamaları, karşılıksız yapılan harcamalar olup milli gelir üzerinde doğrudan doğruya bir etki meydana getirmezler. Sadece, satın alma gücünün özel şahıslar ya da sosyal tabakalar arasında el değiştirmesine sebep olurlar. Bu el değiştirmeler karşılıksız yapılır, milli ekonomideki mal ve hizmet akımında bir değişiklik meydana gelmez. Başka bir deyişle kamu makamları tarafından yapılan transfer harcamaları, gerçek anlamda reel kaynakların tüketimini ifade etmez.

Kamu harcamalarının ekonomik sınıflandırması içinde yer alan transfer harcamalarının çeşitleri nelerdir, açıklayınız.

• İktisadi Transferler: Devletin, İktisadi Devlet Teşekküllerinin yatırımlarına katkıda bulunmak amacıyla yaptığı transferlerdir. • Mali Transferler: Devletin özel bütçeli kuruluşlar ve yerel yönetimlere yaptığı transferlerdir (Üniversiteler, il özel idareleri ve belediyeler v.b.). • Sosyal Transferler: Devletin sosyal amaçlarla yaptığı transferlerdir. Örneğin; emekli sandığı, dernek ve yardım kuruluşlarına yapılan yardımlar ve öğrenci bursları. • Borç Ödemeleri: Bütçe yılı içinde ödenmemiş giderlerin, takip eden yıllarda ödenmesi, transfer ödemesi sayılır. Bunlar, devletin iç ve dış borçlanmalar karşılığında ödediği faizler, borç taksitleri, evvelki yıllara ait zamanda ödenmemiş giderlerle geçmiş yıllara ait borçlardır.

Analitik bütçe sınıflaması nedir?

1995 yılında kamunun yeniden yapılandırılmasını amaçlayan Kamu Mali Yönetim Projesi kapsamında analitik bütçe sınıflandırması üzerine çalışmalar başlatılmış, 1998 yılında Uluslararası Para Fonu uzmanlarıyla birlikte çalışılarak Devlet Mali İstatistiklerine dayanan modeli ortaya koymuştur. Analitik bütçe sınıflandırmasına 2004 yılında genel ve katma bütçeli idarelerde, 2006 yılından itibaren genel yönetim kapsamındaki tüm idarelerde uygulamaya geçilmiştir.

Kamu harcamalarının görünürde artış nedenlerini sıralayınız.

- Paranın satın alma gücünün düşmesi, - Bütçe sistemlerinin değişmesi, - Ülke yüzölçümü ve nüfusun artmasıdır.

Kamu harcamalarının gerçek artış nedenlerini sıralayınız.

- Ekonomik nedenler, - Teknolojik nedenler, - Sosyal nedneler, - Askeri nedenler, - Siyasi nedenlerdir.

Kamu harcamalarının artışını açıklamaya yönelik görüşlerden Wagner Kanunu'nu açıklayınız.

Wagner’e göre, ekonomik gelişmeyle beraber kamunun ekonomik faaliyetlerinde dolayısıyla kamu harcamalarında da bir artışa neden olacaktır. Bu artışın nedenini sanayileşmeyle beraber devletin idari ve güvenlik görevlerini daha etkin yerine getirme gereğinden ve hukuk sisteminin yerleştirilmesinin eskiye nazaran daha önemli bir yere gelmesi oluşturmaktadır. Ayrıca artan nüfus gerek kamu hizmetleri gerekse de sosyoekonomik alanda yeni düzenlemeler için kamu harcamalarının artırılması sonucunu doğurmaktadır. Wagner yasası, kamu harcamalarının, milli gelirden daha hızlı artmasını ifade etmektedir.

Kamu harcamalarının artışını açıklamaya yönelik görüşlerden Peacock-Wiseman'ın Sıçrama Tezini açıklayınız.

Kamu harcamaları, devamlı ve doğrusal bir artış göstermemekte, ancak basamaklı bir gelişme söz konusu olmaktadır. Politik, ekonomik ve sosyal buhranlar meydana geldiğinde bu ilişkide yükselme yönünde sıçramalar yaşanmakta, durumun normale döndüğü dönemlerdeyse değişmiş olan durum, varlığını yeni şekliyle devam ettirmektedir.

Kamu harcamalarının artışını açıklamaya yönelik görüşlerden kamu tercihleri teorisini içeren görüşleri kısaca anlatınız.

Bu yaklaşıma göre kamu harcamalarının artışı politik süreçle ilişkilendirilmektedir. Politik süreç içersinde yer alan aktörler (seçmenler, politikacılar, bürokratlar, baskı grupları) kamu harcamalarını arttırmaktadır. Kamusal Tercihler Teorisine göreyse devletin aşırı büyümesi ekonomik ve politik yozlaşmayı da beraberinde getirmektedir. Devletin başarısızlığı teorisi geliştirilmiştir.

Kamu harcamalarının artış nedenlerini açıklayan kamu tercihleri teorisi görüşüne göre kamu kesiminin başarısızlık nedenleri nelerdir?

• Politikacıların çıkar güdüsü • Siyasal iktidarın miyopluğu • Hizmet kayırmacılığı • Politik rekabetin eksikliği • Parti içi demokrasinin eksikliği • Bürokratik etkinsizlikler • Seçmenin ilgisizliği • Seçmenin eksik bilgiye sahip olması • Seçmenin politik miyopluğu • Oylama maliyeti • Çıkar ve baskı grupların faaliyetleri • Oy ticareti.