Medya Siyaset Kültür Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Hak haberciliği nedir, açıklayınız.

UNESCO, uluslararası barışın ve insan haklarının sağlanmasında kitle iletişim araçlarına
önemli görevler vermektedir. Bu görevlerden biri, UNESCO’nun 1978 yılında kabul ettiği “Barışın Güçlendirilmesi ve Uluslararası Anlayış, İnsan Hakları Kabulü ve Irkçılık Karşıtı Tutum İçin Kitlesel Medya Katkısına İlişkin Temel İlkeler” adlı bildirgede verilmiştir. Hak haberciliğinde, haberler insan haklarına dayandırılarak verilmelidir. Bu düşünenin temeli UNESCO’nun söz konusu bildirgesine dayanmaktadır. Bu bildirge, 1978’de UNESCO’nun 20. Genel Toplantısı’nda yayımlanmıştır. Böylece, basına hem barışın sağlanması hem de insan haklarının uygulanması ve güçlendirilmesinde önemli görevler yüklenmiştir.

Hak haberciliği, hak ihlâllerini haber yapıp izleyen bir haberciliktir. Hak haberciliği, insan hakları kavramını ölçü alır. Hak haberciliği, geleneksel liberal çoğulcu yaklaşımın benimsediği, nesnellik çıkarımını reddeder. Nitekim hak haberciliği, haklardan yana taraftır. Nesnel haber veremez. Dolayısıyla hak haberciliği yapan muhabirin nesnel olması beklenemez. Muhabirler, toplumdaki dezavantajlı grupların, sesi duyulmayanların sesini duyurmak durumundadır. Sesi duyulmayan grupların hakları ellerinden alınmakta, sesleri duyulmamaktadır. Onlar, görmezden gelinmektedir. Hak haberciliğinin kaynakları, toplumda egemen kesimde yer alan birincil tanımlayıcılar değildir. Akredite kaynaklardan bilgi alınarak haberler oluşturulmaz. Çeşitli kaynaklara başvurulur. Ancak, bunlar da haklardan yana olmalıdır. Hak haberciliğinin kaynakları arasında şunlar bulunmaktadır: Haberin ilgili olduğu alanlarda çalışan hak örgütleri, sivil toplum örgütleri, sendikalar, bu alanda çalışan akademisyenler, uzmanlar, uluslararası insan hakları hukuku. İnsan haklarını merkeze alan bir habercilik anlayışı, demokrasinin kurumsallaşması ve pekişmesi açısından önem taşımaktadır. Bu anlamda, kitle iletişim araçları, haberlerde sivil toplum kuruluşlarına ve hak örgütlerine yeterli yer ve önemi vermelidir. Hak haberciliği, insan hakları kavramını ölçü alır. Toplumda sesini duyurmakta zorlanan azınlıkların sesi olur. Ayrımcılığa uğratılan kadınların sözcüsüdür. İnsan gibi yaşama hakkına sahip olamayan çocukları dikkate alır. Fiziksel ya da zihinsel
engelleri nedeniyle göz ardı edilenleri göz ardı etmez. Haberlerde yer bulamayan engellileri ve yoksulları görünür kılar. Bütün bunları yapmak için, kitle iletişim araçlarınca sunulan haberlerin insan haklarına dayalı olması gerektiğine vurgu yapmaktadır. Bu amaç, gazetecilik meslek kuralları içinde de sayılmaktadır. 

Barış gazeteciliği nedir, açıklayınız.

Barış gazeteciliği, son dönemlerde gazetecilik ve haber çalışmalarında yoğun olarak kullanılmaktadır. Barış gazeteciliği de alternatif medya türlerinden biridir. Kavramı ilk kez 1970’lerde Johan Galtung kullanmıştır. Lynch ve McGoldrick barış gazeteciliğini şu şekilde tanımlamaktadır. Barış gazeteciliği, editörlerin ve muhabirlerin çatışmaya ilişkin şiddet içermeyen tepkilere daha fazla değer verilmesi noktasında toplumu cesaretlendirecek –hangi haberlerin verileceği ve bunların nasıl sunulacağı konusunda- tercihler yapmalarıdır. Barış gazeteciliğine göre, medya, barışı özendirmede ve desteklemede pozitif bir rol oynamalıdır. Barış gazeteciliğinin normatif ve profesyonel olmak üzere iki temel önermesi bulunmaktadır. Medya, çatışmanın tarafları arasında barışı özendirmede etkin rol oynayabilecektir

Bir haberin hak haberi olarak değerlendirilebilmesi için taşıması gereken önemli özellikler nelerdir?

1. Olay odaklı değil, sorun odaklı haber sunumu.
2. Dezavantajlının lehine anlatım.
3. İnsan haklarına yer verme.
4. Hak örgütlerine yer verme.
5. Mücadeleye yöneltme/yol gösterme.
6. Bilgilendirme.
7. Eğitme.

Röportajın haberle ilişkisini açıklayınız.

1. Haberler olaylarla ilgilidir, yoksa birtakım sorunların durumuyla ilgili değildir: Haber, olaylar ve gerçekler hakkındadır. Haber medyasının temel mobilyası tek bir olaydır. Bu, haber seçimi sürecine işaret eder. Bir kazada 10 kişinin ölümü, ayrı ayrı kazalarda ölen 20 kişiden daha önemlidir. Röportaja bakıldığında durum değişebilmektedir. Röportaj da olaylar ve gerçekler hakkındadır. Ama, röportajın temel mobilyası tek bir olay değildir. Bu olayla ilgili, diğer gelişmeler de röportaja konu olmaktadır. En azından, tek bir olayın ayrıntılarına inilmesi gerekir röportaj için. Röportaj, özel bir konuda ayrıntılı bilgi içermelidir. Hatta, haber olarak verilen olayın, röportajı bile yazılabilir. Bu ifade, haberle röportaj arasındaki benzerlik ve farklılıkların anlaşılması için anlamlıdır. Bir seçim kampanyasında konuşan siyasal liderin konuşmasının haberi yapılabilir. Ama, bu konuşmaya ilişkin röportaj da yazılabilir ve söz konusu röportaj için, çok ayrıntılı araştırmalar ve görüşmelerin yapılması gerekir.
2. Haberlerin temel amacı, bugündür. Geçmiş ya da gelecek olaylar değildir: Haber, geçmiş ya da gelecek olandan daha çok, yaşanan zamanı amaçlar; şimdiyi hedef alır. Nitekim haberin modası hemen geçer. Bazıları bugünün gazetesi için bir mil yürüyebilir, ama dünkü gazete için 20 adım atmaz. Bu düşünceler haber için doğru olabilir ama röportaj için geçerli değildir. Röportajın modası geçmez. En azından bazı röportajların… Yukarıda verilen siyasal lider örneğinin modası geçebilir ama Kapadokya röportajının modası hiç geçmez. Her zaman röportaj değeri vardır. Her zaman yapılabilir ve herhangi bir zaman yayımlanabilir.
3. Haber bir olayın ortaya konmasıdır. Bir olayla ilgili deneyimi yansıtmaz: Bir insan,
süreç içinde bir yangını izlemişse ya da bir soyguna şahit olmuşsa, o insan bir haberin tanığı değildir. Ancak, bunları, bir başkasına ilettiğinde, gördükleri haber olacaktır. Herhangi bir şey, haber konusu olabilir, ama hiçbir şey kendi kendine haber olamaz. Haberin temel amacı, uyarmak, eğitmek ya da eğlendirmek değil, bilgi sahibi yapmaktır. Bu saptamanın ilk bölümü röportaj için de geçerlidir. Ancak, röportajın haberden ayrıldığı nokta şurasıdır: Röportaj uyarır, eğitir, eğlendirir ve bilgi sahibi yapar.

İyi bir röportaj yazarının ne tür yetenekleri olması gerekir?

Röportajcı, iyi bir araştırmacı olmalıdır. Eldeki verileri değerlendirmesini bilen bir incelemeci olması gerekir. Eksik gördüğü bilgileri tamamlamak için gerekli soruşturmaları yapabilecek yeteneği olmalıdır. Bütün bunları yaptıktan sonra bunları güçlü bir şekilde yorumlama yeteneğine sahip olmalıdır. Bu bilgilerin uygulanmasını içeren yazılar, röportaj türünün özelliklerini taşımaktadır.

Alternatif gazetecilik türlerinin uygulanabilirliğini değerlendiriniz.

Alternatif medya/gazetecilik türlerinin uygulamada ne kadar başarılı olduğu ya da olabileceği tartışmalıdır. Alternatif medyanın, egemen medya karşısındaki konumu da dikkate alınması gereken bir noktadır. Alternatif gazetecilik türleri özellikle yerel medyada uygulanabilir. Ancak, Türkiye’de yerel medyanın durumu pek iç açıcı değildir. Kaynak sorunları, reklam gelirlerindeki sorunlar, yeterli personel çalıştıramamak gibi sorunlar yerel medyanın alternatif medya olma özelliğine darbe vurmaktadır. Daha önemlisi yerel medya, kendisine, egemen medyanın yayıncılık anlayışını örnek almaktadır. Örneğin, barış gazeteciliği yapılması, egemen akredite kaynaklara bağımlı olmamayı gerektirir. Hak haberciliği yapmak, haklardan yana olanları kaynak olarak kullanmayı zorunlu kılmaktadır. Yurttaş gazeteciliği yapmak için ciddi bir ekip çalışması gerekecektir. Edebi gazetecinin özgür olması zorunludur. Bütün bunlar günümüzde egemen ve yerel medyada yapılacak gibi görünmemektedir. Kuşkusuz geçerli örnekler bulunmaktadır. Ancak yeterli değildir. Gerçek bir demokrasi için alternatif medyanın gerekli olduğu kuşku götürmez. Başka bir nokta da alternatif gazetecilik türlerinin nasıl uygulanacağıdır. Egemen medya içerisinde bu türden uygulamaları görmek neredeyse olanaksızdır. Egemen medya nesnellik çıkmazı içerisinde yanlı yayınlarını sürdürmektedir. Haberlere kaynak olarak akredite kaynakları kullanmaktadır. Haber değeri atfettiği insanlar, sıradan insanlar değildir. Dolayısıyla, alternatif gazetecilik türlerinin uygulanması için ciddi bir örgütlenmeye gereksinim bulunmaktadır. Bu örgütlenme çerçevesinde, tüm personelin alternatif gazetecilik türleri konusunda bilinçlenmiş olması gerekir. Donanımları bu yönde olmalıdır.

Alternatif Medya mefhumunu açıklayınız.

Demokrasi, yurttaşlık, ifade özgürlüğü ve katılım gibi kavramlar, küreselleşmeyle birlikte daha çok gündeme gelmeye başlamıştır. Söz konusu kavramlar, alternatif medyanın tanımlanmasında önem taşımaktadır. Nitekim alternatif medya, varolma ve kendi kimliğini tanımlama çabası içerisinde olmuştur. Bu çaba, büyük oranda siyasal, toplumsal ve kültürel bir kimlik edinme süreci olarak ortaya çıkmaktadır. Küreselleşmeyle birlikte yeni bir ortam gelişmiştir. Bu ortam, dünyada, aynılaştırılmış ve pasifize edilmiş düşünce ve yaşama biçimlerini vermede önem taşımaktadır. Nitekim aşağıdan yukarıya doğru ya da alternatif küreselleşmeci hareketler ortaya çıkmıştır. Bunlar, kendileriyle aynı dünya görüşünü paylaştığına inandıkları medya akımlarıyla işbirliği içinde hareket etmiştir. Böylece, alternatif medyanın ilk örneklerini vermiştir.

Köksalan’ın verdiği bilgiye göre, alternatif medya konusunda dörtlü bir sınıflamaya gidilmektedir. Bunlardan birincisi, topluluğa hizmet olarak görülen alternatif medyadır. İkincisi, geleneksel medyaya alternatif olarak sunulan alternatif medyadır. Buna göre alternatif medya, tüm biçimleriyle, geleneksel habercilik anlayışının ürettiği tüm egemen biçimlere karşı geliştirilen mücadeleyi kapsamaktadır. Üçüncüsü, alternatif medyayı sivil toplumun bir parçası olarak görmektedir. Dördüncü ve son yaklaşım ise alternatif medyayı köksap olarak gören alternatif medyadır. Bu yaklaşım medyayı, sadece belli bir sorunla bağlantılı olarak, belli bir grup insana söz hakkı tanıyan bir alan olarak görmemektedir. Aynı zamanda, tarafsızlığın yeniden vurgulandığı, eşitlik ve benzeri konularda savaş veren farklı insan ve organizasyonların bir araya getirildiği organizasyonlar olarak görmektedir Alternatif medya, başka kavramlarla da tanımlabilmektedir. Bunlar arasında, “muhalif medya”, “topluluk medyası”, “bağımsız medya” “karşı medya”, “yeni medya”, “yerel medya”, “başka medya”, “radikal medya” da bulunmaktadır. Bu kavramsallaştırmalar, varolan medya hegemonyası dışında ve bu hegemonya karşısında olana işaret etmektedir. Başka bir deyişle, alternatif medyanın geleneksel medya örgütlenmesinin karşısında olduğunu söylemek mümkündür. Sevda Alankuş (2009), alternatif medyayı “başka medya” olarak tanımlamaktadır.

Türkiye'de röportajın tarihini kısaca anlatınız.

Türkiye’de ilk röportaj yazarının Evliya Çelebi olduğu kabul edilmektedir. Türkiye’de röportaj, başlangıçta söyleşi olarak ortaya çıkmıştır. İlk olarak 1916 yılında Ruşen Eşref Ünaydın, “Diyorlar ki” başlığı altında dönemin düşün insanlarıyla bir dizi edebi söyleşi yapmıştır. Bu söyleşiler oldukça fazla ilgi çekmiştir. Ünaydın, daha sonra, çalışmalarını siyasal ve sosyal alanlara da kaydırmış ve bu alanlarda yaptığı söyleşiler de ilgi toplamıştır. Türkiye’de 1930’lu yıllarda, Falih Rıfkı Atay, gezi izlenimlerini anlatan yazılarıyla röportaj dalının ünlü imzaları arasına girmiştir. Ancak, gazetelerde yayımlanan asıl röportaj yazıları, daha sonraları ortaya çıkmaya başlamıştır. Yaşar Kemal, Fikret Otyam, Cengiz Tuncer, Hikmet Feridun Es, Hikmet Çetinkaya, Nail Güreli, Halit Çapın, Yılmaz Çetiner ve Naci Sadullah gibi isimler 1950, 1960 ve 1970’li yıllarda röportajlar yayımlamışlardır. Bu isimlerin yanında yurtdışı röportajları da bulunmaktadır. Günümüzde ise medyada röportaj, yanlış biçimde söyleşiye evrilmiş durumdadır.

Gazetecilik açısından ifade özgürlüğünden sayılmayan konular nelerdir?

Şunlar gazetecilik açısından ifade özgürlüğünden sayılmamaktadır: Teröre çağrı yapmak. Savaşı övüp savaş çığırtkanlığı yapmak. Farklılara karşı nefret yaymak. Etnik ya da cinsel kimlikleri nedeniyle insanları ayrımcılığa yol açan yayınlar yapmak. Çocukları olumsuz yönde etkileyecek yayınlar yapmak. Uyuşturucu kullanımını özendirmek. Düşünce ifade etmek adı altında gizli-açık reklam yapmak. Özel yaşamın gizliliğini ihlâl etmek. Gazeteciler, cinsiyet ayrımcılığını, rengi, dili ve dini farklı gruplar için olumsuz bir imaj yaratılmasını, temel insan haklarının ihlâli saymaktadırlar. Sokaklarda travesti kovalamak, elleriyle yüzlerini saklamaya çalışan “sanıkların” veya hayat kadınlarının zorla yüzlerini açmak birer insan hakkı ihlâli olarak görülmektedir.

Sivil toplum medya kuruluşlarının en belirgin özelliği nedir?

Sivil toplum medya kuruluşlarının en belirgin özelliği, kapitalist pazar mantığına dayanmamalarıdır. Ayrıca, ticari açıdan kâr sağlamayı temel motivasyon olarak kabul etmeden etkinlik göstermeleridir. Dolayısıyla, geleneksel yaygın medyadan özel bir farklılaşmayı anlatan sivil toplum medyasının kurumsal yapılanması da buna göre şekillenmektedir. Bunun yanı sıra, sivil toplum örgütlenmelerinin bizzat siyasal, kurumsal ve ideolojik destek ya da doğrudan ekonomik destek vererek toplumsal sorunlara duyarlı medya kuruluşlarının oluşumuna katkı sağladıkları söylenebilir. 

Röportaj nedir, açıklayınız.

“Röportaj”, Türkçe literatür açısından çok yönlü bir gazetecilik yaklaşımının çok daha geniş boyutlu bir yazı türüdür. Yalnızca sorular-yanıtlardan oluşan içerikten daha zengin bir içeriği vardır. Başka bir ifadeyle, röportajın kaynağı görüşmedir. Ama, görüşme, röportaj değildir. Röportaj olması için, söz konusu görüşmenin, çok yönlü olarak araştırılan-incelenen bir konunun tamamlayıcı bir unsuru olması gerekir. Başka bir deyişle, röportaj, görüşmeyi de kapsamaktadır. Ayrıca röportajda, sorulan sorulara
tek bir kişinin vereceği yanıtlarla yetinilmez. Röportajın haber boyutu son derece önemlidir. Haber unsuru olmadan, röportaj gazetelerde yayımlanamaz. Eşdeyişle gazetelerde yayımlanmasının asıl nedeni, haber yönüne sahip olmasıdır. Ancak, röportajın belki daha önemli bir özelliği, edebi yönüdür. Röportaj, edebiyatın dalı değil köküdür, gövdesidir.

Barış gazeteciliği konusundaki engelleri açıklayınız.

İrvan, barış gazeteciliği konusundaki engelleri üç başlıkta incelemektedir. Bunlardan biri bireysel düzlemde yer alan engellerdir. Bu düzlemde iki tür gazetecilik değeri etkindir. Bunlar, profesyonel gazetecilik kodları ve haber değerleridir. Geleneksel gazeteciliğe göre, muhabir, olayları anlama ve aktarma kapasitesine sahiptir. Bu işlemi belli kurallar çerçevesinde yapar. Haberi nesnel biçimde yayımlamak durumundadır. Ayrıca, olaylar içinden bazıları seçilir. Her habere haber değeri verilmez. Dolayısıyla, olumsuzluk ve şiddet haber değeri atfedilen unsurlardır.

İkincisi kurumsal düzlemdeki engellerdir. Medya kurumları kâr amacı güderler. Bu nedenle, toplam satış rakamını arttırmak, izlenme oranını yükseltmek temel amaçtır. Bu nedenle, barış yerine çatışmayı tercih edecektir.

Üçüncüsü ideolojik düzeydeki engeldir. Medya uluslararası çatışmalara oldukça milliyetçi bir bakış açısıyla yaklaşmaktadır. Ayrıca, resmi söyleme bağlı habercilik yapmaktadır.

Yurttaş gazeteciliğinin özelliklerini yazınız.

Yurttaş gazeteciliğinin esasları şu şekildedir: Yurttaş gazeteciliği haber tanımını genişletir. Haber yapma çerçevesini yeniden tarif ederek, okuyucu ilgisini arttırmayla ilgilenir. Haberde dengelilik, okuyucular lehine yeniden tanımlanır. Yeni bir okuyucu oluşturulmaya çalışılır. Okuyucuların gazeteleriyle etkileşim içine girebilecekleri kanallar
oluşturularak, gazetelerle yurttaşlar arasındaki mesafe kaldırılmaya çalışılır. Yurttaş gazeteciliğinde haber kaynaklarının tümüne ulaşmak esastır. Liberal medyaya bakıldığında, genellikle haberlerde, haber kaynaklarının tümüne ulaşılmadığı görülmektedir. Bir siyasi liderin, başka bir siyasi lider hakkındaki ya da uygulaması hakkındaki açıklaması haber yapılır. Ancak, hakkında açıklama yapılan liderin görüşlerine başvurulmaz ve haber tek yönlü olarak yapılır. Ertesi gün söz konusu liderin yanıtları başka bir habere konu olur. Bu açıklamalarda yanıt gerektiren noktalar da göz önüne alınmaz. Şiddet içerikli haberler bile, polisten telefonla alınan bilgilerden oluşabilmektedir. Sıradan insanlar haberlere konu olmamaktadır. Onların dünyası şiddet içerikli haberlere sıkıştırılmaktadır. Sıradan insanlar ya da daha doğru ifadesiyle altsınıf üyesi insanlar böylece, sorun çözümünde şiddete başvuran insanlar olarak tanıtılmaktadır. Oysa, onların sorunları türlü türlü olabilmekte ve medyanın, toplumsal işlevi açısından asıl görmesi gerektiği sorunlar da bunlar olmalıdır. Ancak, yurttaş gazeteciliği yapan bir muhabirin, haberin merkezinde yurttaş olacağı için, onlardan bilgi alması orunludur. Dolayısıyla, onların gerçek sorunlarını görmesi ve dile getirmesi zorunluluk olacaktır. Yurttaş gazeteciliğinde, liberal medya açısından geçerli olan ve habercilik kuralları gereği güvenilir kaynaktan bilgi almak zorunlu değildir. Merkezine yurttaşı alan gazetecilik anlayışında, güvenilir kaynaklar genellikle haklarında şikâyet edilen ya da yurttaş açısından hizmet edecek kurumsal kişilikler olacaktır. Yurttaşın bu kişilerin yapması gereken işlerle ilgili dilekleri yayımlanacaktır. Örneğin, bir belediye başkanı, haberin öznesi olmak yerine, sokakların temizlenmemesi nedeniyle yurttaşın bir şikâyetine konu olacak ya da sokak lambalarının yanmasını sağlayacak kişi durumuna düşecektir. Yurttaş gazeteciliğinin başka bir özelliği, birden fazla kaynaktan bilgi alınarak haber yapılmasıdır. Liberal medyanın haberciliğine bakıldığında bir kaynağın örneğin, bir üst düzey bürokratın açıklaması haber olabilmektedir. Ancak, çok sayıda kaynaktan alınacak bilgi muhabirin gerçeğe yaklaşmasında daha bir yardımcı olacaktır Yurttaş gazeteciliğinde haberin oluşum süreci önemlidir. Ekip ruhu içerisinde, sabırla, uzun vadeli çalışmak gereklidir. Yurttaş gazeteciliğinin başka bir özelliği de, habere konu olan sorunun çözümüne kadar ilgili konuda yayına devam edilmesidir. Yurttaş gazeteciliğinin haber ısrarı, yurttaştan yana olmak üzere habere müdahale edildiğini, dışarıda kalınmadığını da çağrıştırmaktadır.

Edebi gazetecilik nedir?

Edebi gazetecilik, edebiyat hakkında gazetecilik yapmak değil, edebi olarak gazetecilik yapmaktır. Edebi gazetecilik metinleri, özüyle, roman gibi okunan bir gazetecilik metinleridir. Edebi gazetecilik, öncelikle bir gazeteciliktir. Anahtar fark, yazarın konu hakkında nasıl yazacağıdır. Edebi gazeteci, bir roman ya da kısa hikâyede kullanılan edebi ve anlatı tekniklerini kullanabilmektedir. Edebi gazetecilik, bir gazete ya da dergi yazma tarzıdır ve nesnelliğe karşı gelişmiştir. Kim, ne, nerede, nasıl ve neden sorularına yanıt vermekten çok, zamanın o anını betimler. Edebi gazetecilik, haber yazımı ve kişisel denemenin her ikisi de bulunan unsurları birleştiren deneme kompozisyonunun bir formudur. Yaratıcı hayal ürünü olmayan bir alanda, gazete ve dergi haberleri özellikleri kullanabilir. Gerçekte edebi gazetecilik, gazeteciliğin en eski formlarından biridir. Edebi gazetecilikte, hayal ürünün gereçleri de kullanılmaktadır. Bu nedenle, geleneksel gazetecilikten kuramsal ve analitik olarak ayrılabilir. Geleneksel ve edebi gazetecilik arasındaki en önemli fark, yazarın insanlarla ilişkileri ve betimlediği olayları değiştirmesinde yatmaktadır. Yazı, kişiselleştirilmiş ve öznel olmaktadır. İkinci temel fark, tarz, dil ve form farkıdır. Bu açıdan, geleneksel ve edebi gazetecilik arasındaki ayrım açıktır. Çünkü edebi gazeteci, roman yazarlarının tekniklerini kullanır ve sorunları haberlerin içerisinde sergiler. Çoğu edebi gazeteci, araştırdığı konuyu bir gün, hafta, hatta ay boyunca araştırmaktadır. Edebi gazeteciliğin güvenilir olmasına vurgu yapılmaktadır. Edebi gazetecilerin yaptığı türde habercilik, araştırmacı gazeteciler de dahil, gazete ve dergi muhabirlerinin yaptığı gazetecilikten daha yoğun, daha ayrıntılı ve zaman tüketen bir gazeteciliktir.

Edebi gazeteciliğin rolü nedir?

Edebi gazeteciliğin rolü şudur: Derinlemesine araştırma ve görüşme ile dramatik hikâye anlatım tekniklerini kullanarak okuyucunun dünya görüşünü genişletmek. Etkili bir edebi gazetecilik, okuyucuya aydınlanmış bir yönelim kazandırır. Edebi gazetecilik, inanılırlık ve edebi kalite gerektirir. Bir edebi gazetecilik çalışması, hem penceredir hem de aynadır. Edebi gazetecilikte her şey doğrulanabilir olmalıdır. Hayal ürünü değil, bilgi kullanılmalıdır. Gerçeğin yaratılmış sunumu değil, onun yaratıcı sunulması gerekir. Geleneksel gazeteciliğin oluşturulmuş birimi gerçektir. Edebi gazeteciliğin ise sahnedir. Burada, tanıklık ve yeniden yaratım söz konusudur. Edebi gazeteci, gerçekler, düşünceler, gözlemler ve araştırma aracılığıyla elde edilmiş diğer enformasyonla bağlanmıştır.

Röportajın en önemli yönlerinden biri nedir, açıklayınız.

Röportajın en önemli yönlerinden biri de, sosyal içerikli olması gerektiğidir. Röportaj yazarı, diğer gazetecilere göre kısmen daha özgürdür. Son baskının (deadline) baskısını daha az duyumsar. Araştırma ve inceleme yapmak için daha fazla zamana gereksinim duyar ve buna sahip olması gerekir. Bunlara ek olarak, röportaj yazarının edebi yeteneği, bilgi birikimi ve deneyimi olmalıdır. Kuşkusuz, bu yeteneklerine, dünyayı anlama, anlamlandırma ve yorumlama gücünün eklenmesi gerektiğini de belirtmek doğru olacaktır. Elbette, bu yeteneklere sahip bir röportaj yazarının, ürettiği materyalin, röportaj olması için, sosyal içerikli konuları temsil etmesi gerektiğini bilmesi gerekir. Röportajın aşağıdan yukarıya doğru bakması gerekir. Bu nedenle, röportaj yazarının, siyasal, ekonomik, sosyal, kültürel açıdan ezilenlerin ezilme öykülerini yansıtması zorunludur. 

Alternatif medyanın temel yapısal özellikleri nelerdir?

1. Küçük ölçekli ve farklılıklarına saygı gösterdiği, toplum içindeki (dezavantajlı gruplar gibi) özgün topluluklara yönelmek.

2. Devlet ve pazardan bağımsız olma.

3. Yatay ya da hiyerarşik olmayan bir biçimde yapılanmış, demokratikleşme ve çoğulculuk adına izleyicinin erişimine ve katılımına izin verme.

4. Kendi kendini temsil etmenin önemini vurgulayarak egemen olmayan söylem ve temsillerin taşıyıcısı olma.

Alternatif Medya türlerini anlatınız.

Alternatif medya türlerine ilişkin, literatürde yerleşmiş bir sınıflama bulunmamaktadır. Bu anlamda, Sevda Alankuş’un yurttaş gazeteciliği, barış gazeteciliği ve hak odaklı habercilik olarak ayrı ayrı tanımladığı alternatif medyalar, çalışma açısından yol gösterici kabul edilmiştir. Bunlara, alternatif bir medya olarak tanımlanan sivil toplum medyaları da eklenmiştir. Ayrıca, edebi gazetecilik olarak röportaj da bunlara eklenebilir. Alternatif medyayı belli bölümlere ayırmak, her birinin bir diğerinden tamamen farklı olduğu anlamını taşımamaktadır. Yurttaş gazeteciliği, barış gazeteciliği ya da hak haberciliği ve bunlar dışında başka bir alternatif medya olarak dile getirilen sivil toplum medyaları da alternatif medyalardır. Bunların dayandığı ilkeler birbiriyle örtüşmektedir. Tümünün, iletişim araçlarına, haber içeriklerine, medyanın toplum ile karşılıklı etkileşimine bakışı birbiri ile örtüşmektedir. Sözü edilen alternatif medyaların tümü, aynı amacı gütmektedir. Birbirleriyle bağlantılı içiçe geçmiş bir görünüm sunmaktadır. Yurttaş gazeteciliği, barış gazeteciliği ya da hak haberciliği ve röportaj “tarafsız” haberciliğin mümkün olmadığını önermektedir. Alternatif medya, tarafını toplumun iyiliğinden, barıştan ve insan haklarından yana olarak belirlemiştir. Alternatif medyalarda toplumsal yarar ön planda tutulmaktadır. Haberlerin kaynağı halktır. Halk, haberleri olduğu gibi alan ve gerçekle bir tutan pasif bir algıya değil, eleştirel bir bakış açısıyla haberleri sorgulayan, haberin arka planında yatan nedenleri araştıran bir yapıya sahiptir. Eşdeyişle alternatif medya, sivil toplumun sesidir. Yurttaş medyasıdır; barıştan ve insan haklarından yana taraftır. Özetle, alternatif medya türleri olarak tanımlanan yurttaş gazeteciliği, barış gazeteciliği, hak haberciliği, sivil toplum medyaları ve edebi gazetecilik aynı zamanda alternatif medyayı tanımlamaktadır.

Yurttaş gazeteciliği nedir, açıklayınız.

Yurttaş gazeteciliğinin doğuşuna ayrıntılı bakmak, yurttaş gazeteciliğinin nasıl olduğunu anlamak için yardımcı olacaktır. Yurttaş gazeteciliği olarak bilinen taban reform hareketi, yaygın mesleki doyumsuzluk olarak doğmuştur. 1989’da başlayarak, bazı gazeteciler ve bazı editörler kendilerini varolan gazetecilik stilinden dolayı huzursuz bulmaya başladılar. Yurttaş gazeteciliğinin gerisinde basın dünyasında yıllarca çalışmış gazeteciler bulunmaktadır.

Yurttaş gazeteciliğinin başlangıcı, akademik ve gazetecilik yazıları eşliğinde 1990’lara kadar gider. Yurttaş gazeteciliğinin temel savı, tarihin derinliklerinde yatmaktadır. Walter Lippmann ve felsefeci John Dewey, 1920’lerde bu açıdan gerekli açılımı sağlayacak verileri sunmuşlardır. Lippmann ve Dewey, demokratik süreçte basının önemli bir rol alabileceğini önermişlerdir. Yine, 1940 ve 1950’lerde Basın Özgürlüğü Üzerine Hutchins Komisyonu’nun raporu, 1990’lardaki kontrollü demokrasi üzerine yapılan bazı kuramsal ve uygulamalı çalışmalar kadar yarar sağlamıştır.

Yurttaş gazeteciliğinin temelinde, insanların demokratik sürece aktif katılımcı olmalarını sağlama bulunmaktadır. Ayrıca, onların pasif izleyici olmalarını engelleme çabası vardır. Bunun için, yurttaş gazeteciliğiyle insanlar ikna edilmek istenmektedir. Bu, tam da, Walter Lippmann ve John Dewey’in 1920’lerde önerdiklerine uymaktadır. Örneğin, Lippmann, modern yaşamın politik sorunlarının karmaşık olduğunu söylemiştir. Ek olarak, insanların yönetime aktif olarak katılamayacaklarını belirtmiştir. Ona göre, onların katılım sürecinde gazetelerin rolü olacaktır. Dewey ise kamuyu harekete geçirmede, günlük gazetelerin, gazetecilere inanılmaz fırsatlar sunduğunu ifade etmiştir. Dewey’in, Kamu ve Sorunları yapıtı, yurttaş gazeteciliğinin kurucu kitabı olarak anılmaktadır.

Kamu gazeteciliği de denilen yurttaş gazeteciliğiyle ilgili ilk gelişmelerin 1970’lerde olduğu belirtilebilir. Ancak, bilinen anlamıyla ortaya çıkışı 1980’lerin sonu ve 1990’ların başına denk gelmiştir. Yurttaş gazeteciliğinin ortaya çıkışında vatandaş ile hükümet arasındaki mesafenin açılması etkili olmuştur. Yurttaş gazeteciliği, yeni bir tür gazetecilik olmaktan öte, basının toplumsal rolünü yerine getirmesi için gerekenlerin yapılmasını önermektedir. Temel amaç, demokrasiye yeni açılımlar getirmektir. Nitekim bu dönemlerde ABD medyası güvenilirliğini ciddi biçimde kaybetmiştir. Bu nedenle, hedef, “gazeteciliğin eski altın günlerine dönülmesi” olarak belirlenmiştir.

Barış gazeteciliğinin önündeki engelleri üç kategoride toplamak mümkündür. Bunlar nelerdir?

1. Barışı özendirme çabalarının nesnellik anlayışı ile çelişeceğini savunan muhafazakâr itirazlar.
2. Barışın hangi çeşitlemesinin özendirileceği konusundaki kuramsal ve pratik sorunlar.
3. Medyanın yapısında varolan ekonomik ve politik engeller.