Haber Türleri Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Neden dünyanın her yerinde daha çok ekonomi haberleri yaygındır?

Modern dünyada, insanın olduğu her yerde para, paranın olduğu her yerde de ekonomi haberi vardır. Pazardaki yumurtadan, onu yumurtlayan tavuğun yediği yemin fiyatına; dünyanın 1 numaralı ekonomisi ABD’nin ekonomik büyümesinin yavaşlamasından, bu yavaşlama nedeniyle ihracatı hız kesen Çin’e; Nijerya’daki âsilerin petrol üretimini engellemesinden, bu nedenle Türkiye’de benzine zam yapılmasına kadar her şey ekonomi haberidir. Dünya ekonomisi o kadar birbirinin içine geçmiştir ki, ABD’nin mısır rekoltesinin yüksekliği ya da düşüklüğü, Türkiye’deki köylünün o yılki gelirini etkiler hale gelmiştir. Dolayısıyla ekonomi habercisinin dünyası ve haberi ele alış tarzı da zorunlu olarak değişmiş ve bu ortama uyum sağlamıştır.

Türkiye’de ekonomi haberciliği ne zamandan beri yaygındır?

Türkiye’de ekonomi haberciliği, 30 yılda giderek artan oranda bir uzmanlık dalı haline gelmiştir. Hatta son yıllarda sadece ekonomi yayını yapan televizyon türleri ortaya çıkmıştır. Ekonomi haberi kanalları sayıları ülkemizde sayıları oldukça artmıştır.

Anchor kime denir?

Ekonomi habercisinin İktisat Fakültesi mezunu olması şart değildir. Onun görevi ekonomik analizler yapmak değil, ekonomi haberi vermektir. Analiz yapmak  yorumcuların işidir. O da muhabir değil, köşe yazarı ya da anchor denilen kişidir.

Eğer ekonomi muhabirleri İktisat Fakültesi mezunlarından seçilseydi, halk ekonomi sayfalarındaki ya da yayınlarındaki haberleri anlamaz, bu sayfalar/yayınlar İktisat Fakültesi dergileri gibi sadece iktisatçıların okuyacağı yayınlara dönerdi.

Ekonomik bir haberin kaynaklarından veri nedir?

Veri, ekonomi haberciliğinin olmazsa olmazı veridir. Ekonomi haberi denildiğinde, büyük oranda bir veriden bahsedilir. Maaş, kâr, buzdolabının fiyatı, enflasyon, dış ticaret, üretim, ihracat, ithalat, döviz kuru, altın veya petrol fiyatı vb. Ancak sonuç olarak ekonomi haberlerinin çok büyük kısmında ortada bir veri ya da verinin yorumu vardır. İşte bu nedenle ekonomi habercisi / yorumcusu sürekli olarak güncel verileri takip eder ve kıyaslar. Öyle ki bazen ekonomi haberi sadece veriden oluşabilir. Böyle durumlarda ister basılı ister görsel medyada olsun, haber mutlaka grafik tablolarla desteklenmelidir.

Ekonomi haberlerinde kullanılan düzenli veriler nelerdir?

Ekonomi haberlerinde kullanılan verilerden bir tanesi düzenli olarak yayınlanan verilerdir. TÜİK, her ayın 3’ünde enflasyon rakamını, 15-16’sında işsizliği, yılda dört kez de büyümeyi açıklar. Bu verilere herkes aynı anda ve aynı koşullarda ulaşır. Şirket kârları, cirolar, yeni yatırımlar gibi veriler için doğrudan şirketlerin kendisi, Sermaye Piyasası Kurulu ve İstanbul Borsası ana kaynaklardır

Ekonomi haberlerinde kullanılan piyasa verileri nelerdir?

Piyasa verileri denilen ve anlık olarak takip edilmesi gereken rakamlar için ise elektronik olarak bu hizmeti veren dünya çapında sayılı birkaç şirket vardır. Bloomberg ve Reuters dünyada bu konudaki en önde gelen 2 kaynaktır. Özellikle Reuters, sadece gazeteciler için değil, finans sektöründen, şirket yöneticilerine, büyük yatırımcılardan, merkez bankalarına kadar ekonomi ile ilgilenen herkesin abonesi olduğu bir ekonomik bilgi ajansıdır. Bu kaynağın yokluğunda televizyonlarda canlı ekonomi yayını yapmak mümkün değildir.

Reuters bir haber kaynağımı olarak veya bir veri kaynağımı olarak daha çok ön plana çıkar?

Reuters, dünya genelinde, bankalararası piyasa denilen döviz işlemlerinin gerçekleştiği platform olduğu için de özel bir öneme sahiptir. Ekonomi ve ekonomiyi ilgilendirecek her tür haber anında Reuters terminali denilen ekranlara düşer ve ilgili kişiler buna göre alım-satım yapar. Ancak Reuters sadece bir haber kaynağı değildir. Aynı zamanda bir veri kaynağıdır.

Reuters ihtiyacı olduğu haberlere nasıl ulaşır?

Her Reuters kullanıcısı kendi önceliklerine göre, ekranını kişiselleştirerek ulaşmak istediği bilgiye ulaşır. Örneğin bu satırların yazarının günlük televizyon yayınları için kullandığı terminalin sağ üst kösesinde Türkçe haber servisi, onun yanında İMKB 100 endeksi ve onun yanında Merkez Bankası döviz işlemleri bilgileri aynı anda birlikte yer almaktadır. Bir alt sıranın en sağında Türkiye’de var olan bütün bankaların birbirine döviz satıp-aldıkları yer olan bankalar arası piyasadaki alış¸ ve satış¸ fiyatları yer alır. Burası $/ işlemlerinin en yakından takip edilebildiği yerdir. T.C. Merkez Bankası piyasaya müdahale ettiğinde, herkes buraya bakarak müdahale edildiğini anlamaktadır. Onun yanında yer alan gösterge kâğıdın faiz oranı ve orta sıranın en solunda ise Brent petrolün Londra Borsası’ndaki varil fiyatı yer almaktadır. Türkiye’deki akaryakıt fiyatları Brent petrol üzerinden belirlendiği için buradaki fiyat (varil/$) ekonomi çevreleri tarafından yakından izlenmektedir.

Reuters ve Bloomberg ajansları dünya borsa bilgilerini dinleyicilerine nasıl ulaştırırlar?

Reuters ve Bloomberg ajanslarının bir diğer hizmeti de dünya borsalarının verilerini yine anlık olarak abonelerine aktarmasıdır. Bloomberg kanalının dünya borsaları ekranında en sol alt satırda bu defa İngilizce anlık haber ekranı bulunmaktadır. Dünya borsalarını etkileyebilecek her tür açıklama, olay, haber burada yer almaktadır. En üst sırada dünyanın en büyük borsası olan New York Borsası’nın 3 endeksi yer alır. Dünyanın diğer borsaları onun peşinden gittiği, trendlerine uyduğu borsalar olduğu için en üste yerleştirilmiş durumdadır. Aşağıda, Frankfurt, Paris, Londra, Rio, Milano ve Meksika borsalarının bilgileri yer almaktadır. Böylece dünya borsalarındaki genel gidişi, bir satış ya da yükseliş dalgası yaşanıp yaşanmadığını anında görmek mümkündür. Böylece dünya borsalarındaki genel gidişi, bir satış ya da yükseliş dalgası yaşanıp yaşanmadığını anında görmek mümkündür.

Ekonomi haberciliğinde internetin yeri nasıldır?

İnternet, habercilerin işini çok kolaylaştırmış¸, ekonomi habercilerinin veriye ulaşmasını çok hızlandırmıştır. Ancak internetin çok kirli bir ortam olduğu, bolca yanlış, maksatlı, çarpıtılmış bilgi ile dolu olduğu da unutulmamalıdır. Bu nedenle haberci mutlaka güvenilir internet sitelerine bağlı kalmak, bulduğu veriyi doğrulatmak zorundadır. Ekonomi habercilerinin en çok başvurduğu internet üzerindeki veri kaynakları olarak, Türkiye İstatistik Kurumu (tuik.gov.tr), Hazine Müsteşarlığı (hazine.gov.tr), Merkez Bankası (tcmb.gov.tr), Maliye Bakanlığı (maliye.gov.tr), Muhasebat Genel Müdürlüğü (muhasebat.gov.tr), Gelir İdaresi Başkanlığı (gib.gov.tr), Uluslararası Para Fonu (imf.org), Dünya Bankasıdır. (Worldbank.org) gelmektedir.

Televizyonda ve internette bu kadar çok haber alma kaynağı varken bir ekonomi habercisi ne yapar?

Peki ekonomi habercisi aslında ne yapar? Ekonomi habercisi, şirketler, mal ve hizmetler, iş insanları ve halk arasında bir tür bağˆ kurar, iletişim içerisinde olmalarını sağlar. Bu işlev tek taraflı değil, çok taraflıdır. Şirketten şirkete, şirketten tüketiciye, tüketiciden şirkete, bankadan şirkete, şirketten bankaya, kamudan şirkete, şirketten kamuya, halktan kamuya, kamudan halka şeklindedir. Örneğin, vergi artışı kamudan halka bir haber aktarımıdır ama halkın dünyanın en yüksek vergisini ödemekten yakınması halktan kamuya geri besleme niteliği taşır. Veya otomotivde indirim kampanyaları haberi tüketiciye dönük bir haberdir ama bunun sonucunda araç satışlarında ciddi bir artış olması akaryakıt bayilerinin daha çok satış yapacağını da gösterir.

Bazen bir şirket haberi halka dönük olsa bile, rakip şirketler için de büyük önem taşır. Örneğin, bir hazır giyim firmasının yeni koleksiyonunu tanıtan haber, tüketiciler için yazılmış olabilir; ama rakip şirketlerin bu haberi çok sıkı bir şekilde okuyacakları ve kendi kampanyalarını hazırlarken buna dikkat edecekleri muhakkaktır. Bazen de tek bir haber, yatırımcı, bankacı, sıradan vatandaş, kamu yöneticisi ve şirket yöneticilerinin hepsini birden ilgilendirir.

Bir ekonomi muhabirinin rutin haber kaynakları nedir?

Bir ekonomi muhabirinin rutin ekonomi haber kaynakları,düzenli olarak açıklanan ekonomi verileridir. Büyüme, enflasyon, işsizlik vb. Bunlar masa başında, yani yayın organının ekonomi servisinde habere dönüştürülür. Her ayın başında ihracat, enflasyon, her ayın ortasında işsizlik, 3 ayda bir büyüme verileri açıklanır. Bunun gibi IMF, Dünya Bankası belirli peryotlarla dünya ekonomisine ilişkin raporlar yayınlar. Eğer belirgin bir sapma (olumlu ya da olumsuz) varsa, iş dünyasından görüş alınır. Örneğin, TÜSİAD, sanayi ve ticaret odaları, iş dünyasının önde gelen temsilcileri ve akademisyenler gibi.

Bir ekonomi muhabiri toplantılar gibi organizasyonlardan haber arar mı?

Toplantılar, şirketlerin üst düzey yöneticileriyle, habercileri bir araya getiren organizasyonlardır. Şirketler yeni yatırımları, projeleri, satın alma veya satış işlemlerini anlatmak için toplantı düzenler. Şirketler buralarda sadece iyi şeyler anlattıkları için, haberci dikkatli olmalı, şirketin reklam aracı haline dönüşmekten kaçınmalıdır. Bu nedenle toplantı sırasında sorduğu sorularla, habere yeni bir çehre kazandırabileceğinin bilincinde olmalıdır.

Bir ekonomi muhabiri haber aramak için mülakatlara katılmalı mıdır?

Mülakatlar, gündemde olan ya da habercinin gündem oluşturacağını düşündüğü konularda iş dünyası temsilcileriyle yapılan özel görüşmelerdir. Sadece bir kişiyle, bazen tek bir konu, bazen değişik konuları birarada konuşulan haber türüdür. Soru cevap şeklinde ilerleyebileceği gibi, klasik haber tarzında da olabilir. Ancak görüşme yapılan kişinin söylediklerine dair şüpheler varsa klasik haber yazımı tercih edilir. Böylece aralara şüpheleri serpiştirmek ve/veya tarafsız/güvenilir uzmanlardan alınan görüşler konulabilir.

Bir muhabirin soru sorma özgürlüğü ne kadardır?

Mesleğin ana kuralı olarak, haberci her soruyu sorma özgürlüğüne sahiptir. Doğru ya da yanlış, iyi veya kötü soru yoktur. Buradaki ayrım, sorunun haber kaynağının hoşuna gidip gitmemesiyle ilgilidir. Haber kaynağı kendi hoşuna gidecek soruları, iyi; kendi hoşuna gitmeyen soruları kötü olarak algılar. Ama bu habercinin değil, haber kaynağının sorunudur.

Haberci açısından önemli ya da önemsiz soru vardır. Doğru soruları sormak, doğru yanıtları almak iyi habercinin görevidir. Eğer kamuoyunda bir konu tartışılıyorsa, insanlar bunu merak ediyorsa, gazeteci “saçma olduğunu bilse bile” onu sormakla yükümlüdür.

Bir muhabir ekonomi haberini hazırlarken öncelikle ne yapmalıdır?

Doğru soruları sorabilmek ve haberi dört dörtlük hazırlayabilmek için haberci, mutlaka öncesinde bir arşiv çalışması yapmalıdır. Söz konusu kişi ve/veya şirkete ilişkin eski haberler incelenmeli, önemli başlıklar çıkarılmalıdır. İyi bir arşiv çalışması yapmadan iyi bir haber yapılamaz. Gerekirse, kişi ve/veya şirketle ilgili kendi haber kaynaklarından ön bilgi toplamalıdır.

Ekonomi haberleri hazırlanırken taslak soruların önemi nedir?

Görüşme yapılmadan önce taslak sorular çıkarılmalı, bunların bir mantık silsilesi içerisinde, birbirini tamamlayan sorular olmasına özenilmelidir. Sorular düşmanca veya yandaşca değil, açık, dürüst ve samimi olmalıdır. Habercinin amacı, haber unsuru olan kişi ve/veya şirketi rezil etmek, teşhir etmek, övmek, göklere çıkarmak değildir. Haberci haberini verecek, takdir etmek veya yermek okuyucuya bırakılacaktır.

Ancak öncesinde ne kadar çok soru çıkarılırsa çıkarılsın, haberci mülakat sırasındaki fırsatlara karşı hazırlıklı olmalıdır. Çünkü görüşme yapılan kişinin yanıtları, yepyeni soru ya da açılımlar getirebilir, bir anda haber bambaşka bir noktaya kayabilir. Eğer haberci konu hakkında yeterli bilgisi  yoksa bu açılımları farkedemez. Buna karşın iyi bir ön çalışma yapıldı ise, haberci bunu farkeder ve hemen diğer soruları bırakıp, bu yeni unsuru deşmeye başlayabilir.

Haber kaynakları doğrulama için gerekelimidir?

Yapılan görüşme veya görüşmeler sonrasında haberci, elindeki verileri değerlendirip, haber yazma öncesi eksikleri tamamlar. Haber kaynaklarının büyük kısmının söylediklerini doğrulatmak gerekebilir. Doğrulatma bazen görüşülen kişinin iddiaları, bazen de verdiği rakamlar için yapılır. Güvenilir, saygı duyulan kaynaklardan bilgi doğrulatıldıktan sonra yayına hazırdır. Ancak bazen son bir unsur olarak haberi tamamlayacak rakamsal veriler toplamak gerekir. Bu da yine güvenilir kaynaklardan olmalı, yalanlanmayacak veriler içermelidir. Haber yazımı ancak bundan sonra başlar.

Ekonomi haberinde etik kuralları olarak en çok hangi konuya dikkat edilmesi gerekir?

Basın mesleği, özel bir meslektir. Kamuoyu üzerinde büyük etkisi olduğu için de dördüncü kuvvet olarak adlandırılır. Bu yüzden habercilerin çok güçlü etik kodları olması beklenir. Ekonomi muhabirliği ise, tarihsel olarak insanların en zayıf olduğu konuyla, yani parayla ilgili haberler yaptığı için çok dikkatli olmalıdır.

Ekonomi habercisi açısından etik ile ilgili nasıl bir risk taşır?

Ekonomi habercisi açısından haberle ilgili iki etik risk vardır. Bunlardan bir tanesi muhabir haberi, kendisi ya da çevresi için bir çıkar unsuru olarak kullanmamalıdır. İkincisi ise, şirketler ya da kişilerin çıkarları için kendini kullandırmamalıdır. Haberci, çalıştığı kurumun gücünü kullandığı için, şahsi olarak sahip olacağından çok daha büyük bir güce sahiptir. Bu gücün doğru olarak kullanımı için, hem kendisi hem de yöneticileri tarafından sürekli olarak denetlenmelidir.

Bir ekonomi habercisinin   şahsi çıkar sağlamasını önlemek için yayın organları ne yapmalıdır?

Ekonomi habercisinin etik kodları içerisinde özellikle şahsi çıkar  sağlama konusu özel bir dikkat gerektirmektedir. Bu nedenle yayın organları bazı kurallar koyar. Buradaki ince nokta, habercinin yapacağı kişisel yatırımlarda ortaya çıkar.

Bir ekonomi habercisi bir piyasayı yönlendirebilir mi?

Elbette ekonomi habercisi de bir birey olarak kendi geleceğini garanti altına almak için yatırım yapmak zorundadır. Ancak habercinin kendi yatırımıyla, haberci bağımsızlığı arasına sıkışması engellenmelidir. Bu da bizi ekonomi habercisinin yönlendirme gücü olan piyasalardan uzak tutulması kuralına getirir.

Hazine bonosu, mevduat gibi piyasalar habercinin kolayca yönlendirebileceği piyasalar değildir. Dolayısıyla buralardaki yatırımlara daha hoşgörüyle yaklaşılır. Ancak borsa böyle bir yer değildir. Şirketlerle çok fazla içli dışlı olan, çok fazla şirket yöneticisiyle biraraya gelen ekonomi habercisinin kişisel borsa yatırımlarının kontrol altında tutulması gerekir.

Makro ekonomi haberleri nedir?

Ekonomi haberleri açısından mikro haber nedir?