Haber Türleri Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Gazetecilik mesleğinin merkezinde yer alan ve temel hareket noktasını oluşturan unsur nedir?

Gazetecilik mesleğinin temel hareket noktasını haber oluşturmaktadır. Mesleğin icrasının merkez noktası haberdir ve her şey bu haberin etrafında şekillenmektedir. Haberlerin yorumlanması, basılı ya da sesli görüntülü yayın araçları için görüntülenmesi, tasarımı, kurgusu, yayını, arşivi, basımı, dağıtımı gibi tüm profesyonel üretim ve işlem aşamaları haberin etrafında dönmekte, merkezde ise haber yer almaktadır. Tüm bu profesyonel üretim aşamalarında yer alan profesyoneller farklı işler yapıyor gibi görünseler de aslında yaptıkları temel iş haberciliktir.

Haber temalarına göre ortaya çıkan ent emel gazetecilik uzmanlaşma alanları nelerdir?

Haberin karmaşıklaşması ve herhangi bir tema üzerinde uzmanlaşılmadığı sürece başarılı olma şansının azalması, uzmanlaşmayı zorunlu kılmıştır ama bu uzmanlaşma alanlarını da özellikle gelişen sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal koşullar ilse uluslararası toplumun yoğunlaşma alanları belirlemiştir. Bu çerçevede haber temalarına göre ortaya çıkan en temel gazetecilik uzmanlaşma alanları şunlar olmuştur:

1. Uluslararası habercilik
2. Ekonomi haberciliği
3. Politika haberciliği
4. Polis-adliye haberciliği
5. Magazin haberciliği
6. Spor habercilği

Dünyada gazetecilik eğitimi üzerine kullanılan iki sistemden biri olan tamamlayıcı eğitim sisteminde gazetecilerin eğitimi nasıl sağlanmaktadır?

Hollanda ile Danimarka gibi ülkelerin izlediği tamamlayıcı eğitim sisteminde, haftanın belirli günleri kurslar düzenlenerek, çalışan gazetecilerin eğitimleri sağlanmaktadır.

Ülkemizin de benimsediği gazetecilik eğitim sistemi olan hazırlayıcı öğretim sistemi nasıl gerçekleşmektedir?

Ülkemizde de benimsenen hazırlayıcı öğretim sistemi iki şekilde gerçekleşmektedir: Birinci sisteme göre basın kuruluşları kendi elemanlarını kendi eğitmektedir. İkinci sistemde ise gazetecilik öğretimi üniversitelerin bünyesinde, akademik düzeyde gerçekleştirilmektedir. Bu sistemi, başta ülkemiz olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, Almanya, Avusturya, Polonya, Çek Cumhuriyeti'nde uygulanmaktadır.

Basın özgürlüğü nedir ve sınırları nasıl çizilmektedir?

Basın özgürlüğü, halkın haber alma ve bilgilenme özgürlüğüdür. Diğer bir deyişle halka ait olan bir özgülük alanıdır. Gazeteci, bu özgürlüğü kişisel anlamda değil, halk adına kullanır. Bu nedenledir ki basın özgürlüğü gazetecinin dilediği gibi ya da sorumsuzca hareket etme özgürlüğü değildir. Gazeteciye sağlanmış bir dokunulmazlık alanı ya da gazetecinin sahip olduğu bu değerli özgürlüğü istediği gibi kullanma, kişisel çıkarlarına alet etme, şöhreti için basamak olarak kullanma özgürlüğü de değildir. Basın özgürlüğü, gazetecinin mesleki kimliğinin arkasına saklanarak ya da mesleki kimliğinden aldığı güç ile kişilere hakaret etme ya da kendini yargıçların yerine koyarak kişiler hakkında hükümler verme özgürlüğü de değildir.

Haber yazarken dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Çoğu kez haber yazmak; öncelikle varlıkların dış görünümlerini aşmayı, iyi bir gözlemi, ciddi bir araştırmayı, verileri doğrulamayı, ayrıntıları bile belgelemeyi, çeşitli bağlantılar kurmayı, kapsamlı düşünmeyi, fikirleri öncelikler çerçevesinde düzene koymayı ve düzgün bir biçimde bunları ifade etmeyi gerektirir.

Kuvvetler ayrımı ilkesine göre basının konumu ve görevi nedir?

Basın, kuvvetler ayrımı ilkesine göre birbirinden ayrı yasama, yürütme ve yargı güçlerinden sonra bir dördüncü kuvvet olarak kabul edilmektedir. Bu özelliğiyle de halkın olup bitenler hakkında tam ve doğru biçimde bilgilendirilmesi, hükümetlerin, kurumların, örgütlerin ve her düzeydeki yetkililerin halka karşı ve halk tarafından denetlenmesini sağlayan araç niteliği taşımaktadır.

Basının halkı bilgilendirmenin yanı sıra güttüğü amaç nedir?

Basın, sadece halkı bilgilendirme amacı taşımaz; yönetim organlarının kararlarının şeffaflığı üzerinde de bir kontrol mekanizması yaratır.

Basında yaşanan tekelleşmenin habercilik üzerindeki etkileri nelerdir?

Basında yaşanan ya da yaşanabilecek tekelleşme haberciliği ve habercilikte uzmanlaşmayı sınırlamaktadır. Basının tekelleşmesi ile gazetecinin elidnen özgür haber yapma yetkisi alınmakta, taraflı ve belirli çıkar odaklarının güdümüne girilmiş bir habercilik olgusu ortaya çıkabilmektedir.

Türk ekonomisinin yeniden şekillendiği 24 Ocak Kararları ile birlikte medya mülkiyetinde ne gibi gelişmeler yaşanmasına sebep olmuştur?

24 Ocak Kararları ile birlikte medya mülkiyetinde radikal değişiklikler meydana gelmiş, uygulanan yeni politikalarla medyada sermayenin el değiştirmesi ve yoğunlaşmanın önü açılmıştır. Böylece, farklı sektörlerdeki büyük sermaye sahipleri hızla medya sektörüne yatırım yapmaya başlamışlardır ve medya, yeni liberal politikalar doğrultusunda baştan aşağı yeniden yapılanmıştır.

Haberi kolay ulaşılabilir fakat pahalı bir ürün hâline getiren gelişmeler nelerdir?

Haberin hız gerektiren bir ürün olmasının yanı sıra neredeyse artık herkesin ve her etkinliğin bir haber konusu ve kaynağı hâline dönüşmüş olması, herkesin haber olma çabası ve kendini haberle ifade eder hâle gelmesi, haberin kolay ulaşılır ama pahalı bir ürün hâline getirmiştir.

Medyada tekelleşme neyi fade etmektedir?

Medyada tekelleşme, basit bir özetle ifade etmek gerekirse belli bir sermaye sahibinin ya da bir sermaye grubunun, bir ülkede yayın hayatında olan ya da yeni başlayacak olan birden fazla gazeteye, televizyona ya da radyoya sahip olmasıdır. Bir başka deyişle, ülkedeki kitle iletişim araçlarının bir ya da birkaç sermayedar elinde toplanması tekelleşme olarak kabul edilmektedir.

Tekelleşme türleri nelerdir?

Tekelleşme, eğer bir sermayedarın aynı anda birden çok gazeteye, radyoya ya da televizyona sahip olması şeklinde gerçekleşirse "yatay tekelleşme", hem gazete, hem de televizyon veya radyolara sahip olması hâlinde "dikey tekelleşme", medya  kuruluşlarının yanı sıra bankacılık, ulaşım, enerji, tekstik gibi farklı sektörlerde de ekonomik faaliyetler içinde bulunuyorsa "çapraz tekelleşme" olarak nitelendirilmektedir.

Basın iş kolunda "örgütsüzleştirme"nin ilk adımı olarak gösterilen olay nedir?

Basın iş kolunda "örgütsüzleştirme"nin ilk adımı, istemeden de olsa, 12 Eylül 1980 sonrası 1983 yılında çıkarılan 2821 sayılı yasayla atılmıştır. Bu yasa gereği, o zamana kadar Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) üyesi olan matbaa işçileri, 27 numaralı "gazetecilik iş kolu"ndan çıkarılmışlardır. Bununla birlikte 6 binin üzerinde üyesi bulunan TGS'nin üye sayısı bin 500'e düşmüş ve bu sebeple büyük bir güç kaybına uğramıştır.

1994 yılından sonra sendikalı gazeteci çalıştıran yayın organları hangileridir?

1994 yılından sonra Anadolu Ajansı, Cumhuriyet Gazetesi, Ulusal Basın Ajansı ve Anka Haber Ajansı dışında sendikalı gazeteci çalıştıran yayın organı kalmamıştır.

Sendikasızlaşmanın mesleki dayanışma örgütleri üzerindeki etkileri nelerdir?

Sendikasızlaşma, beraberinde mesleki diğer dayanışma örgütlerinin de itibar ve güç kaybına uğramasına neden olmuştur. Geçen zaman içinde gerek meslek örgütlerinin meslek üzerindeki etkilerini, işlevlerini, denetim ve yaptırım güçlerini yitirmeleri ve gerekse gazeteciliğin geleneksel yöntemlerinde, iş ortam ve koşullarında yaşanan köklü değişimler, örgütlenme ve örgütlü güç olarak hareket etme kültür ve anlayışını da erozyona uğratarak değiştirmiştir.

Günümüzde gazetecilik meslek örgütlerinin durumu nedir?

Günümüzde, gazetecilik meslek örgütleri kendi içlerinde fazlasıyla ve gereksizce bölünmüş olmakla birlikte hâlen varlıklarını sürdürmektedir ve özellikle son zamanlarda habercilikte yaşanan tematik ayrımlaşmanın ve uzmanlaşmanın da etkisiyle, bu yeni temalar çerçevesinde yeniden dernekleşmeye başlamışlardır.

Gazetecilik kuruluşları arasında akla ilk gelen ve bünyesinde 77 adet Gazeteciler Cemiyeti bulunduran kurum hangisidir?

Türkiye Gazeteciler Federasyonu (TGF), gazetecilik kuruluşları arasında akla ilk gelen kurumdur. Federasyona bağlı bulunan 77 adet Gazeteciler Cemiyeti bulunmaktadır.

Ülkenin en önemli sportif etkinliklerinden birini başlatan gazetecilik örgütü hangisidir?

Türkiye Spor Yazarları ve Spor Kulübü Derneği (TSYD), kuruluşu ile birlikte başlayan TSYD kupası ile ülkenin en önemli sportif etkinliklerinden birine imza atmıştır.

Altın Objektif Ödülleri adı altında her yıl çeşitli dallarda ödüller veren ve hâlen en faal çalışan dernekler arasında yer alan gazetecilik meslek örgütü hangisidir?

Magazin Gazetecileri Derneği (MGD), MGD Altın Objektif Ödülleri adı altında her yıl çeşitli dallarda ödüller vermektedir ve hâlen en faal çalışan dernekler arasındadır.