Haber Yazma Teknikleri Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

Haber hataya elverişli bir ortamda yapılmaktadır. Böyle bir ortamda haberi okuyucuya aktarmak için bazı yöntemler geliştirilmiştir.

Piramit Tekniği

Piramit tekniğinde, ters piramit tekniğinden farklı olarak haber hikâyeleştirilerek anlatılır. Genellikle kısa haberlerdir. Haber anlatımında kronolojik sıra tercih edilir. Bu nedenden dolayı, okuyucu haberin sonunu okumazsa haberi tam olarak anlayamaz.

Haberin en önemli unsuru en başta verilir. Sırasıyla diğer ayrıntılar öyküleyici anlatımla betimlenir. Güncel haberlerde fazla kullanılmasa da, özellikle gazetelerin hafta sonu eklerinde ve magazin haberlerinde kullanılan bir tekniktir. Renkli anlatımı nedeniyle, bu haber tekniği “renkli yazım tekniği” olarak da isimlendirilir.

Bu teknikte habere, genellikle haberin bir ayrıntısını içeren öyküleyici bir anlatım ile başlanır. Olayın çarpıcı ya da okuru çeken girişinin ardından kronolojik bir anlatımla diğer önemli bilgilere yer verilir. Haberin son paragrafını okumak önemlidir çünkü haberin sonucu bu paragrafta belli olur.

Özetle piramit tekniği şu şekilde işler (S:72, Şekil 4.1):

• Giriş,
• İlk belirti,
• Kronolojik anlatım,
• Düğüm ve sonuç.

Wall Street Journal Tekniği

Wall Street Journal Amerika Birleşik Devletleri’nde yayımlanan, ancak etkinliği dünya çapında olan bir gazetedir. Bu gazetenin bu denli önemli bir gazete olması ve önemli bir okuyucu kitlesine ulaşmasının en önemli nedeni, kendisine özgü bir haber yazım tekniği yaratmasıdır.

Haber, bir olay veya ana odaklanan giriş cümlesiyle başlar. Giriş, alıntı giriş tekniği, tanımlayıcı giriş tekniği ya da öyküleyici giriş tekniği şeklinde olur. Haberdeki amaç, olayın ana fikrini diğer olaylarla bağdaştırmaktır. Eş deyişle, özelden genele gidilir. Haberin ikinci paragrafında, kişi ya da olayın konuyla olan ilgisi vurgulanır. Haberin anlaşılmasındaki en kritik nokta ikinci paragraftır.

İlk iki paragraftan sonra, konunun detaylarının verildiği üçüncü paragraf yazılır.

Diğer paragraf haberin gövdesidir. Bu bölümde haberin detayları üzerinde durulur.

Beşinci paragrafta ise, olayın farklı yönlerine dikkat çekilir. Neden ve sonuç ilişkilerine vurgu yapılır.

Son paragrafta da, girişle bağlantılı anekdotlar kullanılır. Açıklamalar yapılarak, geleceğe dönük olası tartışmalara yer verilir.

Bu tekniğe uygun bir haber yazabilmek için muhabirin dikkat etmesi gereken unsurlar:

• Olay yerinin detaylı notları tutulmalıdır.
• Olayın içerisindeki tün kişilere ulaşılmalıdır.
• Olay bütün boyutlarıyla değerlendirilip, incelenmelidir.
• Olayı haberleştirmek için istatistiki veriler ve arşivlerden yararlanılmalıdır.

Bu teknikler haber yazarken, haber yazma aşamasında dikkat edilmesi gereken unsurlar:

• Muhabir öyküleştireceği unsura karar vermelidir (yöre, kişi, olay).
• Eğer kişi öyküleştirilecekse, kişiden alıntı yapılmalıdır (giriş ve sonuç paragrafları için).
• Yöre öyküleştirilmesi için betimleme ve tasvir iyi bir şekilde yapılmalıdır.
• Haberin ne olduğunun açıklandığı ikinci paragrafta, öykülendirilen an arasındaki ilişki açık olmalıdır.
• Destek paragraflarında ikinci paragrafta belirtilen detayların verilerle desteklenmesi sağlanmalıdır.
• Başlangıç ve son paragraf birbirini tekrar etmemeli, tamamlamalıdır.

Kronolojik Dizi Tekniği

5N 1K formülündeki ne zaman sorusuna odaklanan bir haber yazım tekniğidir. Zaman faktörü belirleyici unsurdur. Haber, zamansal gelişim takip edilerek aktarılır. “Kum saati tekniği” de denilmektedir.

Kronolojik dizi tekniği, gelişimi belirli bir zaman dilimi içerisinde olan ve sonucu bu gelişim süreci içerisinde ortaya çıkan olaylarda kullanılır. Olayın zamansal gelişimi ön plandadır. Muhabirin tanıklığı önemlidir. Özellikle spor haberciliğinde kullanılır.

Günümüz kitle iletişim araçları (gazete) dışında 24 saat haber aktarma işlevi görmektedir. Bu nedenden ötürü, bu haber yazma tekniği işlevselliğini yitirmektedir.

Kronolojik haber tekniğinin anatomisi şu şekildedir: Öncelikle habere özetleyici bir giriş yapılır. Bu paragrafta 5N 1K sorularının cevapları verilir. Ardından zamana göre olayın gelişme evreleri aktarılır. Gelişme evrelerinin sayısı, haberin niteliği ve muhabirin gerekli gördüğü kadardır. Sonuç paragrafı ise olayın nasıl sonuçlandığı aktarılır (S:77, Şekil 4.3).

Haberini bu teknikle yazacak muhabirin olay yerinde yapması gerekenler:

• Bilgi alabileceği tüm kişileri saptamalıdır.
• Bilgileri farklı kaynaklardan doğrulatmalıdır.
• Hızlı hareket etmelidir.
• Fazla kaynak olabileceğinden ses kaydı yapmalıdır.
• Olay yerinde, olayın sıcaklığı geçmeden fotoğraflama yapmalıdır.

Haber yazılırken dikkat edilmesi gerekenler:

• Süreci özetleyen ve haberin en olduğunu aktaran bir giriş için, eldeki veriler gözden geçirilerek notlar çıkarılmalıdır.
• Olayın gelişimi incelenerek, haberin bir sonuç paragrafına ihtiyaç duyup duymadığına karar verilmelidir.
• Haberin içerisindeki olaylar kronolojik olarak dizilmeli, gereksiz olaylar çıkarılmalıdır.

Listeleme Tekniği

Birden fazla önemli olayı içeren haberleri yazarken kullanılır. Devlet yönetimi tarafından alınan kararlar, çıkarılan yasalar, resepsiyonlar gibi içerisinde birden fazla önemli olay barındıran haber konuları listelenerek yazılır.

Bu teknikle haber iki şekilde yapılır. Birinci modelde sonuç paragrafı varken diğerinde sonuç paragrafı yoktur.

Birinci modelde haber özetleyici giriş tekniği ile başlar, böylelikle okuyucu çok ögeli haberin çerçevesini kavramış olur. Ardından haberin içerisindeki unsurları açıklayan ikinci paragraf gelir. Haberin ne olduğu ve neden önemli bu paragrafta anlatılır. Ardından gelen paragraflar olay ve haberin niteliğine göre maddelerin tek tek ele alınmasıyla oluşturulur. Sonuç paragrafında da, giriş ile bağlantılı olarak olay toparlanır, geleceğe dönük tartışmalar ve görüşler yansıtılır. Çıkarılan bir yasa, yönetmelik ve hükümet uygulamaları bu teknik için oldukça elverişlidir.

İkini modelde farklı olarak, ikinci paragrafta konu yeterince açıklanır. Bu nedenler, haberin gelişiminde tartışma yaratacak sonuçlar yoktur. Resepsiyon, ödül töreni, kokteyl gibi etkinlik haberleri bu teknikle yazılır.

Muhabirin listeleme tekniği ile haber yazarken dikkat etmesi gereken unsurlar:

• Tören ve resepsiyon haberlerinde, ön araştırma yapılarak, katılımcıların listesine ulaşılmalıdır.
• Habere konu olan etkinlik katılımcılarının konu edilmeye değer olan görev, yetki ve sorumlulukları ile ilgili ör araştırma yapılmalıdır.
• Haberler kalabalık ortamlarda olduğu için, habere konu olan kişilerin simaları araştırılmalıdır.
• Etkinliğin yapılacağı mekân hakkında bilgi edinilmelidir.
• Etkinlikler için davetiye veya akredite gerekmektedir. Bunula bilgili bürokratik işlemler daha önceden ayarlanmalıdır.
• Birlikte çalışılacak kameraman ve fotoğrafçı daha önceden bilgilendirilmelidir.
• Etkinliğe uygun kılık ve kıyafet giyilmelidir.

Muhabirin haberi yazarken dikkat etmesi gereken unsurlar:

• Ön hazırlıklar, araştırmalar ve olay yeri verileri bir araya getirilmelidir.
• Olay iyi çözümlenmeli, önemli detaylar üzerinde durulmalıdır.
• Muhabir oluşturduğu listenin her maddesini haberde özetlemelidir.
• Listenin ortak yönleri vurgulanmalı, haberin ne olduğu giriş paragrafında belirtilmelidir.
• Haberin fazla uzamasına izin verilmemelidir.
• Listenin neye göre oluşturulacağına karar vermelidir.
• Haberin sonuç paragrafı gerektirip, gerektirmediğine karar verilmelidir.

Bölümleme Tekniği

Birbiriyle ilişkili çok parçalı olaylar bütününü haberleştirmek için kullanılır. Bu teknikte, her olay ayrı bir bölüm gibi ele alınır ve tek başına bir habermiş gibi, giriş, gövde ve sonuç yazılır. Haberin parçaları, her bölüm için geçerli olan “şemsiye başlık” ile kurulur.

Bu teknikte, muhabir farklı olan her bölümü aynı odak noktasında buluşturmak zorundadır. Hükümetlerin almış oldukları kararlar sonucu, farklı görüşlerin haberleştirilmesi buna iyi bir örnektir. Olayın farklı yönleri tek tek bölümlenerek aktarılır. Böylelikle tarafsızlık sağlanabilir.

Bölümler yazılırken ara başlıklar kullanılmalıdır. Her bölümün yeteri kadar bilgi taşıdığından emin olunmalıdır. Bu tekniğe uygun haberler, genellikle editoryal süreçte ve yazı işleri odasında oluşturulur. Muhabirlerden gelen benzer haberler, editörler tarafından bölümlenip, birleştirilerek okuyucuya sunulur. Bu durum, birden çok haberin tek bir kapsayıcı haberde oluşmasını sağlar.

Bölümleme tekniğiyle haber hazırlamak için dikkat edilmesi gereken unsurlar:

• Farklı olayların ortak noktaları anlaşılmalıdır.
• Genel haberin içerisinde yer alan bölümler, kendi içerisinde ortak noktayı yansıtacak şekilde yeniden yazılır.
• Bölümler zaman, protokol ya da önem sırasına göre dizilir.
• Haberin çerçevesini okuyucuya yansıtacak kapsamlı bir başlık yazılır.
• Haberin çerçevesini doğru şekilde ortaya koyan bir özetleyici giriş paragrafı yazılır.
• Her bölüm için ara başlık kullanılmalıdır.

Dörtgen (Kare/Blok) Tekniği

Ters piramit tekniğinin uygun olmadığı durumlarda, en yaygın şekilde kullanılan tekniktir. Haber yapılacak bilgilerin eş değer bulunması durumuna göre başvurulur.

Az ve özü veren haber girişinden sonra, haberin ayrıntıları azalan öneme göre eş değer paragraflar halinde yazılır. Daha çok yorumlayıcı haberler için kullanılır. Muhabir, haberi anlamlı bir çerçeveye oturtur.

Yazılan haberde, tüm paragraflar eş değer olduğu için, okuyucu haberin tamamını okumadan haberi anlayamaz. Haberde yazılan paragraflar, bağlayıcı cümlelerle birbirlerine yedirilmelidir.

Bu haber tekniğindeki en önemli nokta, kullanılan paragrafların ayrıntılı şekilde yazılmasıdır.

Gerçekleştirilen büyük bir araştırmanın sonuçlarına dair yapılan bir haberin dörtgen haber yazım tekniği ile yazılması uygundur.