Haber Yazma Teknikleri Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Günlük gazetelerdeki haberlerin hemen hemen çoğunda benzer bir yazım tekniği dikkati çeker: Haberlerin girişinde konuyu özetleyen bir anlatım bulunur ve ardından ayrıntılara geçilir. Kısa haberlerde ise yalnızca özete yer verilir, ayrıntılar bulunmaz.

Okuyucu açısından konunun özetlenmesi gibi değerlendirilebilecek bu anlatım şekli, aslında gazetecilik tarihi açısından bakıldığında bir zorunluluğun sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

Ters Piramit Tekniği Hakkında Genel Bilgiler

Ters piramit tekniği haberlerin telgrafla iletildiği dönemlerde hatlardaki kesintiler nedeniyle öncelikle haberin önemli hatlarını iletilmesiyle ortaya çıkmıştır.

Gazete okuyan bireylerin özellikle de internet kullanıcılarının haber okumaya ayırdıkları zaman kısıtlı olduğundan muhabir haberi mümkün olduğunca öyküleyici tarzdan uzak durarak aktarmaya çalışır.

En eski haber yazma kurallarından olan ters piramit tekniğinde haberdeki bilgiler okuyucu kitlenin ilgisine göre en önemliden daha az önemliye doğru sıralanır. Önemlilik sıralaması nedeniyle bu tekniğe ters dönmüş bir piramidi andırdığından ters piramit tekniği adı verilmiştir.

Kimi kaynaklar ters piramit tekniğinin 1850’lerde Amerika Birleşik Devletleri’nde İç Savaş olduğu dönemde geliştiğini aktarır. Bu kaynaklara göre o yıllarda telgraf hatlarındaki kesilmeler nedeniyle muhabir haberin en önemli unsurlarını bağlantı sağlandığı anda aktarmaya çalışmıştır.

Southern California Üniversitesindeki araştırmacılara göre ise teknik savaş döneminden önce de kullanılmıştır.

Ters piramit tekniğinde okurun ilgisi de düşünülerek, muhabir ya da editörün kararına bağlı olarak haberin en önemli noktaları haberin girişinde yer alır. Ters piramit tekniğindeki bu hızlı ve özlü anlatım sayesinde gazetede daha fazla habere yer verilebilmektedir. Bu teknik önemli unsurlara göre içeriği sıralamayı gerektirdiğinden haber yazmayı kolaylaştırmaktadır.

Haberin önem sırasına göre yazılması okuyucuya okumaya devam edip etmeme noktasında özgürlük tanır. Editörler sayfada fazla yer kaplayan haberleri kısaltmak istediklerinde ters piramit tekniğiyle yazılan haberleri kısaltmak için son paragrafları atmak yeterli olacaktır. Bu kullanım avantajlarını sadece ters piramit tekniği sağlamaktadır.

Ters Piramit Tekniğinin Anatomisi

Ters piramit tekniği ile haber yazan muhabirin öncelikle haberin konuları arasında bir önem sırası oluşturması gerekir. Haber değerini taşıyan en önemli bilgi özetleyici giriş tekniği kullanılarak haberin girişinde verilir. Sonrasında olayın ayrıntılarına yer verilir.

Ters piramit tekniğiyle yazılmış haberlerde iki ayrı bölüm vardır:

• Giriş paragrafı: Haber değeri açısından önemlilik sırasına göre “ne”, “nerede”, “ne zaman” ve “kim” sorularının yanıtı girişte yer alır.
• Haberin gövdesi: Genellikle olayın “neden” ve “nasıl” olduğu kronolojik bir sıra içerisinde açıklanır.

Muhabir haber yapacağı olaya ilişkin en önemli unsurları şu sorular sayesinde belirleyebilir:

• Bu olayla ilgili okuyucu en çok etkileyecek unsur nedir?
• Bu olayla ilgili en başta, acilen yanıtlanması gereken sorular hangisi ya da hangileridir?
• Haberi destekleyici hangi konuşma ya da ifadeler en güçlü (önemli) olanlardır?

Bir Yangın Haberi

Bir yangını haber vermek gerektiğinde haberi aktaracak kişi muhabir olmasa bile uzun uzun anlatmak yerine gerekli bilgileri karşı tarafa hızlı bir şekilde aktarması gerektiğini bilir. Ters piramit tekniğinde de yapılması gereken en önemli, en can alıcı ya da haber değeri en yüksek bilginin en başta verilmesidir.

Bir yangın haberinde muhabirin rutin olarak sorması ve yanıtlaması gereken bazı sorular şunlar olabilir:

• Yangın ne zaman başladı?
• İtfaiye merkezine ne zaman bildirildi?
• Kim bildirdi?
• İtfaiye aracının gelmesi ne kadar zaman aldı?
• Yangının nedeni nedir?
• (Yangın sigaradan kaynaklıysa) Bu yıl dikkatsiz sigara içenlerin neden olduğu yangın sayısı nedir?
• Bu sayı geçen yıla oranla nasıl değişmiştir?
• Yangında yaralı ya da ölü var mıdır?
• Hasar ne kadardır?
• Ev sahibi kimdir?
• Evin yangın sigortası var mıdır?
• (Yangın sigara kaynaklıysa) Zararı dikkatsiz sigara içen kişi mi karşılayacaktır?
• Bu olayla ilgili normal olmayan bir durum var mıdır?
• Olay başka kimleri ilgilendirmektedir?

Bir Trafik Kazası Haberi

Genellikle Emniyet Müdürlüğünden izin alınarak telsiz dinlemesiyle, Emniyet bültenlerini takip ederek ya da istihbarat merkezine yapılan bildirimleri dinleyerek ulaşılan trafik kazası haberlerinde şu bilgilerin toplanmış olması gerekir:

• Olayda ölü ya da yaralı var mıdır? Varsa nerededirler?
• Kazazedelerin adları nelerdir? Bu kişilerin arasında haber açısından “önemli” bir kişi var mıdır?
• Kaza nasıl meydana gelmiştir?
• Kaza nedenini kim açıklamaktadır?
• Kaza nedenine ilişkin deliller var mıdır?
• Kazanın neden meydana geldiği konusunda başka olasılıklar neler olabilir?
• Kazazedelerin yakınları olay yerine gelmiş midir? Gelmemişse nerededirler? Kazazedelerin yakınlarının kimlikleri de “önemli” olabilir.
• Otomobil sürücülerinin, hosteslerinin durumu nedir?
• Kurtarma çalışmaları kim tarafından ve nasıl gerçekleştirilmiştir? İlk müdahaleyi çevredeki vatandaşlar mı, yoksa sağlık personeli mi yapmıştır? Ambulans ne kadar sürede gelmiştir? Kazazedeleri kurtarma sırasında ne gibi olaylar yaşanmıştır?
• Kazanın yol açtığı başka etkiler var mıdır? Örneğin kaza, trafiğin uzun süre durmasına mı yol açmıştır ya da elektrik direğine çarpan araç nedeniyle elektrikler mi kesilmiştir? Trafik tıkanıklığından ambulans ulaşım sağlayamamış mıdır vb.
• Kazayla ilgili olarak suçlanan ya da tutuklanan var mıdır?
• Emniyet görevlilerinin çalışmaları ne aşamada? Olayı mı araştırıyorlar, kaçan sürücüyü mü kovalıyorlar, ambulansın gelmesini mi bekliyorlar, savcıyı mı çağırdılar, çekiciye yardım mı ediyorlar?
• Kaç emniyet görevlisi bu kaza ile ilgilenmiştir? Kazanın büyüklüğüne göre görevli memur sayısının fazlalığı “önemli” olabilir.
• Kazadan sonra yaşananlar nelerdir? Kazazedelerin yaraları iyileşti mi? Mahkemede ne karar verildi? Bu karara saygı gösterildi mi?

Bir haberin tek bir doğru yazım şekli yoktur. Haber muhabirin elinden çıktıktan sonra istihbarat şefi, haber müdür yardımcısı, haber müdürü gibi üst sorumluların denetiminden geçer ve gerekli görülürse tekrar yazılabilir.

Bir Cinayet Haberi

Genellikle Emniyet Müdürlüğünden izin alınarak telsiz dinlemesiyle, Emniyet bültenlerini takip ederek ya da istihbarat merkezine yapılan bildirimleri dinleyerek ulaşılan cinayet haberlerinde şu noktalara dikkat etmek gerekir:

• Emniyet yetkililerinden olay ve kişiler ile ilgili bilgi alınması,
• Olayın tanıkları ile görüşülerek bilgi alınması,
• Olaya karışan kişileri tanıyan kişilerden ve yakınlarından dikkatli ve özenli bir biçimde bilgi alınması,
• Ölü ve yaralı sayısının kesin bir biçimde öğrenilmesi,
• Olaya adı karışanların kimlikleri, adresleri ve yaşamları hakkında bilgi toplanması,
• Olay ile ilgili olarak aranan kişiler varsa bunların kimliklerinin ve eşkâllerinin tanımlanması,
• 18 yaşından küçüklerin kimliklerinin açık bir biçimde yazılmasının Basın Kanunu çerçevesinde de yasak olduğunun bilinmesi,
• Cinayetin olası nedenleri ve sonuçlarının farklı kaynaklardan öğrenilmesi,
• Olayın neden ve sonuçlarının duygusallıktan arındırılarak aktarılması,
• İleri sürülen nedenlerle ilgili olarak bir kez daha “iyi ama niye?” sorusunun sorulması,
• Cinayette kullanılan aletler ve uygulanan yöntemin kesin bir biçimde öğrenilmesi,
• Mümkünse yaralıların, zanlıların, emniyet görevlilerinin, savcının, adliye doktorunun ve diğer görevlilerin sözlerinin kaydedilmesi,
• Görgü tanıklarının ve olayla ilgili diğer kişilerin sözlerinin kaydedilmesi,
• Zanlının yakalanması ve mahkeme sürecinin takip edilmesi,
• Ölülerin defnedilmesi sürecinin takip edilmesi,
• Haberin başka kişilere örnek olmasının önlenmesi için en ince ayrıntılara kadar olayın aktarılmamasına özen gösterilmesi,
• Olayda suçlanan kişinin bir “zanlı” olduğunun akıldan çıkarılmaması,
• Zanlının itirafta bulunması hâlinde bile mahkeme tarafından verilmiş kesin hüküm bulunmadıkça “masum” olduğunun kabul edilmesi,
• Emniyet’te verilen ifadelerin mahkeme salonunda değiştirilebileceğinin unutulmaması habercilik açısından önem taşımaktadır.

Bir Şampiyona Haberi

Ters piramit tekniği ile yazılmış haberleri diğer haber yazma teknikleri ile yazılmış haberlerden ayıran noktalar şunlardır:

• Haberin özetine girişte verilir.
• Haberin en önemli bilgileri girişte bulunur.
• Haberin devamında ayrıntılar giderek azalan önem sırasına göre yer alır.

Şampiyona haberlerinde ise öncelikle şampiyonanın adı tanımlanmakta, ardından şampiyona sonucunda elde edilen dereceler özet bir şekilde ifade edilmektedir.

Haberin sonunda takımların elde ettiği başarı ve şampiyonanın takım hâlindeki birincisi duyurulmaktadır.

Gazete editörü için ters piramit tekniğiyle yazılmış haberleri uzunluk ya da kısalığına karar vermek ve haberi istenen yerden kesmek oldukça kolaydır.

Sonuç olarak, ters piramit tekniği ile haber yazmanın en kolay yolu özetleyici bir girişte bulunmak ve olaya ilişkin haber unsurlarını önem sırasına göre en önemliden daha az önemliye doğru sıralamaktan geçer.