Haber Yazma Teknikleri Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Haberciliğin temel amacı bilgi ve düşünceleri en doğru, en gerçekçi, en etkili ve en anlaşılır biçimde okuyucu, dinleyici ya da izleyicilere aktarmaktır.

Düşünme ve Odak Noktası Bulma Aşaması

Haber yazma eylemi aynı zamanda düşünsel bir faaliyettir. Sahadan bilgilerin toplanıp bunların bir haber metni haline getirilmesinden önce muhabir haber konusuyla ilgili düşünsel bir süreç yaşayacaktır. Bu süreçte muhabir haberin neden önemli olduğunu, neden yayınlanmayı hak ettiği üzerinde duracaktır. Bu da bizi haberin değeriyle ilgili bir analiz yapmaya götürecektir.

Haber konusunun hangi boyutunun değerli olduğu ve haberin merkezinde neyin yer alacağı sorusu bizi “haberin odak noktası” kavramına götürür.

Haberde odak noktası kavramı genelde haberin kamuoyu tarafından “önemli” ve “değerli” görüldüğü boyutlara işaret eder.

Haber üretiminin ilk basamağı zihinsel bir süreçle başlar. Haberi yazan kişi tarafından bu basamağın atlandığı haberleri başarılı bir şekilde yazıp tamamlamak kolay olmayacaktır. Bu nedenle haber yazımında ilk aşama “düşün ve bir odak noktası bu” şeklinde düşünülmelidir.

5N1K formülü haberde odak noktasının belirlenmesi için son derce faydalıdır. “Bu haberdeki en önemli öge, 5N1K formülündeki hangi sorunun yanıtıdır?” diye sorulacak bir soru haberi yazan kişinin bir odak noktası üzerinde karar vermesi için yardımcı olacaktır.

Unutmamalıdır ki her şey haber değildir. Yaşanan her olayın mutlaka bir habere dönüşmesinden söz edilemez. Neyin haber olabileceğini anlamak, haber konusuyla ilgili en değerli ve o olayı biricik kılan noktaya odaklanmakla mümkün olacaktır.

Bilgi Toplama Aşaması

Haber yazma sürecinde ikinci aşamayı bilgi toplama aşaması oluşturur. Bu aşamanın en önemli yanı haber konusuyla ilgili tüm merak edilen soruların yanıtlarının aranmaya başlanacak olduğudur.

Haberciliğin doğru ve güvenilir bir şekilde yapılması için bu aşamada asla tek bir kaynakla yetinilmemeli ve haber farklı kaynaklardan gelecek bilgilerle yazılmalıdır. Özellikle zıt görüşlü haber kaynaklarından gelecek bilgiler bize “çapraz kontrol” yapma şansı tanıyıp haber kaynağımızın doğrulunu test etmemize olanak sağlayacaktır.

Haberde nesnel bir duruş sergileyebilmek birden fazla görüşe yer vermekle mümkün olabilecektir. Haber metni tek bir kaynak, tek bir görüş üzerine yazılırsa bu yazılan haberi “tek yönlü” bir haber yapacaktır. Tek yönlü yazılan haberlerin nesnelliğinden şüphe edilir.

Bilgi toplama aşaması yalnızca haber kaynaklarından alınacak sözlü ve yazılı bilgileri kapsamaz. Bu aşamada görsel malzemenin toplanmasından da bahsetmek gerekir.

“Görüntü yoksa, haber yoktur” deyimi, haberde görsel unsurların ne kadar önemli olduğunu ve habere değer kattığını göstermektedir. Fotoğraf ve video gibi görsel unsurlar haberde yazılanların birer delili olacak ve bahsedilen konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

Özetle bilgi toplama aşaması haberle ilgili her türlü bilginin en detaylı bir şekilde elde edilmesinin gerekli kılar. “Her türlü bilgili not al” yaklaşımı bu aşamada haber içeriğine değer katacaktır.

Haber Metnini Yazma Aşaması

Birinci ve ikinci aşamalardan geçildikten sonra artık bu aşamada yazma faaliyeti başlayabilir. Bilgi toplama aşamasında elde edilen tüm bilgilerin kaleme alınması habercilik tekniği açısından pek mümkün değildir. O nedenle birinci aşamada seçilen odak noktası çerçevesinde bilgiler bir süzgeçten geçirilip yazım aşaması için seçilmelidir.

Şu noktalar haber yazma aşamasında işinize yarayacaktır:

1. Haberinizle ilgili seçtiğiniz odak noktasını ve topladığını bilgileri birlikte düşündüğünüzde hala eksik noktalar olduğunu düşünüyor musunuz? Yazmaya başlamadan önce bu eksikleri tamamlamaya çalışın.
2. Eğer elde etmeniz gereken bilgilerden bir eksik yoksa yazma aşamasına başlayabilirsiniz. Bunun için öncelikle bir yazı planı üzerinde düşünün.
3. Haber yazma tekniğinizi belirleyin.
4. Odak noktasından kopmadan haberinizi güçlendirebilecek çeşitli alt konu ve temalar düşünün.
5. İlk taslak metni oluşturun.
6. Haber metniniz hazırsa metni bir kez daha okuyup bir başlık bulmaya çalışın.
7. Görsel malzemeleri nasıl kullanacağınıza karar verin.
8. Haber yazım sürecini tamamladıysanız artık son aşama olan denetim ve doğrulama aşamasına geçebilirsiniz.

Haber yazarken dikkat edilmesi gereken bazı kurallar mevcuttur. Bunlar kimi zaman haberin yazıldığı dille ilgili, kimi zaman ise haberciliğin kendi oluşturduğu dille ilgili kurallardır.

Bu kurallardan belki de en önemlisi “sözcük seçimi” dir. Sözcükler son derece güçlü silahlardır. Bir haber metninde hangi kişi veya grubu terörist, cani, katil, direnişçi, gerilla, özgürlük savaşçısı olarak gördüğünüz haberinizin bir olay karşısında duruşunu gözler önüne serecektir.

Haber metinlerinde sıfat ve zarf kullanmak oldukça risklidir. Mutlaka bu tür ifadeler kullanılacaksa haber dilinin öznel bir değerlendirme gibi görünmesinden mümkün olduğunca kaçınılması gerekmektedir. Bu konuda gazeteci Georges Clémenceau’nun verdiği öğüt şudur:

“Genç adam, bir cümle yazarken bir özne, bir tümleç ve bir fiil kullanacaksın. Sıfat kullanmak istiyorsan, önce benim iznimi almalısın”.

Muhabir sadece sıfat ve zarf kullanımından kaçınmakla kalmamalı, aynı zamanda seçtiği her kelimeyi doğru bir şekilde kullanıp kullanmadığını da düşünmelidir. Bunun için her muhabirin bir yazım kılavuzu kullanması ve iyi bir Türkçe sözlükten yararlanması gerekmektedir. Bununla ilgili Türk Dil Kurumu’nun (TDK) hazırladığı online sözlük pratik çözümler sunmaktadır.

Haber yazımında seçilecek sözcüklerle ilgili şu noktalara dikkat etmek gerekir:

1. Akademik ve edebi bir dil kullanmaktan kaçınılmalıdır.
2. Argo sözcükler kullanılmamalıdır.
3. Yazımı konusunda emin olunmayan sözcükler için imla kılavuzuna başvurulmalıdır.
4. Yabancı sözcükler kullanmaktan kaçınılmalı, mutlaka kullanılması gerekiyorsa okura bu sözcüğün ne demek olduğu açıklanmalıdır.
5. “Bunlar, şunlar” gibi işaret zamirleri haber metnini belirsizleştirir. Bunların yerine kastedilen kişilerin veya olayların ne olduğu açıkça yazılmalıdır.
6. “Bu arada, bilindiği gibi, öte yandan...” gibi ifadeleri kullanmak doğru değildir. Yeni bir paragrafa geçmek aynı işlevi görecektir.
7. Belirsiz ifadeler yerine daha somut bir dil kullanılmalıdır.
8. Belirsiz ad tamlamaları kullanılırken tamlayanla tamlanan arasına sözcük sokulmamasına özen gösterilmelidir.
9. Sözcük tekrarı yapmak haber metninin kalitesini düşürecek ve daha zor okunur hale getirecektir. Bu nedenle bir sözcük bir cümlede hatta mümkünse bir paragrafta sadece bir kez geçmelidir.

Doğru bir haber dili kullanma konusunda sözcük seçiminin yanı sıra “cümle yapısı” da önemli bir unsurdur. Etkili bir anlatım doğru cümlelerin artarda gelmesiyle mümkün olacaktır. Doğru cümle yapılarıyla ilgili dikkat edilmesi gereken temel noktalar şunlardır:

1. Haberde kullanılan cümleler doğru, kısa ve kolayca anlaşılabilir olmalıdır.
2. Her bir cümle yalnızca bir yargı içermelidir.
3. Kısa ve öz anlatım
4. Dilbilgisi kurallarına uygunluk
5. Duru, yalın ve açık cümleler
6. Haberi yazan kişi haber metininde kendi fikir ve duygularını yansıtmamalıdır.
7. Haberde “benim, ben, bana...” gibi ifadeler yalnızca haber kaynaklarına atıf yapılarak kullanılabilir.
8. “Şok oldular”, “İğne atsan yere düşmez” gibi banal ifadelerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.

“Paragraf yapısı” da doğru bir haber dili oluşturmak için önemlidir. Haber metninde her bir paragrafın kendine ait bir görevi olmalı ve metni daha organize hale getirmelidir. Örneğin giriş paragrafının amacı haberle ilgili en can alıcı noktaları okura vermek ve ona haberi okutmaktır.

Paragraflar arasında bazen ara başlıklar kullanılmalı ve bu yolla okurun haberi daha kolay bir şekilde okumasına yardımcı olunmalıdır. Ara başlıklar haberi daha anlaşılır kılar ve habere okuru rahatsız etmeyen bir akıcılık kazandırır.

Sonuç paragrafı haberin bir özeti niteliğinde olabilir. Bu paragraf sayesinde habere konu olan olayla ilgili geçmişte yaşananları öğrenir ve gelecekte yaşanması muhtemel meseleler hakkında bilgiler alabiliriz.

“Haber dili” de haber yazımında üzerinde durulması gereken en önemli konulardan biridir. Dilin yaşayan ve durmadan değişen bir olgu olduğunu biliyoruz.

Haber dili de sürekli bir değişim içindedir. 10 ya da 20 yıl önceki haber metinleri bugünkü haber metinlerinden oldukça farklı bir haber dili içermektedir.

Günümüzde Türkçe haber yazımında olup biten eylemler için “-di’li geçmiş zaman” kipi kullanılmaktadır. Haberlerin çoğunda yüklemler bu kipte yazılır (Örnek:“... meydana geldi, ... göz altına alındı, ... dedi”).

Devam eden olaylar için şimdiki veya geniş zaman kipleri tercih edilmektedir (Örnek: “... uyarısı yapılıyor, ... tahmin ediliyor, ... adrese başvurulabilir). Bu kipler başlayıp hala bitmeyen ve haber değeri taşıyan konuların aktarılmasında kullanılmaktadır.

Gelecek zaman kipi de elbette haber metinlerinde yer bulmaktadır (Örnek: “... yarın Roma’da olacak, ... konuk edilecek). Bu kip zaman içinde gelişecek olan olayların haber metninde ifade edilmesi için tercih edilmektedir.

Geçmişle ilgili konular için kullanılabilecek bir diğer zaman kipi ise “-miş’li” geçmiş zamandır. Bu kipin kullanılış amacı haber konusunun geçmişi hakkında ek bilgiler verilmesi ve haberin son paragrafında konuların bağlanılmaya çalışılmasıdır (Örnek: ... çıkan olaylarda 35 kişi ölmüştü, ... ilk macerasıyla seyirci karşısına çıkmıştı).

Denetim ve Doğrulama Aşaması

Bu aşama bir haberin artık yayımlanmaya hazır hale getirildiği son aşamadır. Amaç habere ilişkin herhangi bir yazım veya bilgi hatasının önüne geçmektir. Bu aşamanın detaylı alt aşamaları şu şekilde özetlenebilir:

1. İlk okuma
2. Yazım yanlışlarının denetimi
3. Okunurluk ve anlaşılabilirlik denetimi
4. Fazlalıkların denetimi
5. Eksik bilgi denetimi
6. Yanlış bilgi denetimi
7. Yorumsuzluk/tarafsızlık denetimi
8. Etik ve hukuk kurallarına uygunluk denetimi
9. Son Okuma ve geri bildirimin takip edilmesi