Liman Ve Terminal Yönetimi Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Geçmişten günümüze deniz taşımacılığının hep ilerlemesinin nedenleri nelerdir?

5 bin yıllık süreç boyunca deniz yolu ile taşınan yük ve gemi türlerinde birçok değişiklik olsa da deniz yolu ile taşımacılığı güdüleyen nedenler benzer kalmıştır. Dünyadaki arz-talep dengesizlikleri, üretim ve tüketim merkezlerinin farklı olması, (tarımsal ürünlerde) mevsimsel farklılıklar, madenlerin ve yer altı kaynaklarının coğrafi dağılımları, iş gücü ve sermaye piyasalarının dağılımı gibi nedenlerle deniz ticareti binlerce yıl boyunca, önemli küresel ekonomik krizler dışında, neredeyse hiç gerilememiş, hep artış göstermiştir. Bugün dünyada taşınan yükün yaklaşık %85 gibi çok büyük bir oranı deniz yolu ile taşınmaktadır.

Deniz taşımacılığıyla taşınan yük çeşitleri nelerdir?

Deniz taşımacılığına konu olan yük çok çeşitli olmakla birlikte 3 ana grupta toplanabilir: Dökme yükler, genel yükler ve yolcular.

Dökme yük nedir ve çeşitleri nelerdir?

Dökme yükler, paketlenmeden ve büyük miktarlarda yığın olarak taşınan yüklerdir. Bu özelliğinden dolayı birim taşıma maliyetleri, diğer taşıma modları ile karşılaştırıldığında oldukça düşüktür. Sıvı dökme yükler ve kuru dökme yükler olarak iki ana gruba ayrılır:

• Sıvı dökme yükler
• Kuru dökme yükler

Konteyner nedir?

Yükün verimli bir şekilde taşıması, istiflenmesi, elleçlenmesi ve içindeki yükün çıkarılmadan farklı taşıma modlarına aktarılması için çelikten üretilmiş, yeniden kullanılabilme özelliğine sahip taşıma kaplarıdır.

Parça yük nedir ve hangi ekipmanlar ile birleştirilerek kullanılır?

Parça yükler (Break Bulk), paketlenerek taşınan ve diğer genel yük türleriyle karşılaştırıldığında nispeten küçük boyutlarda olan yüklerdir. Bu yük türünde palet, çuval, kutu, varil ya da sandık gibi birleştirici ekipman ya da malzemeler kullanılır. 

Twenty-foot equivalent unit (TEU) nedir?

Deniz yolu ile taşınan yükün tonaj olarak yaklaşık %15’i konteyner içinde taşınsa da konteyner taşımalarında ağırlık ölçüsünden çok birim ölçüsü TEU kullanılır. Çünkü standart 20’lik konteynerin boş ağırlığı (dara) dahi yaklaşık 2 tondur. Konteynerde ton değil birim istatistiği (TEU) tutmak daha tutarlı analizler yapılmasını sağlar. Standart 20’lik bir konteyner 20 kadem (foot) uzunluğa yani yaklaşık 6.1 metre (20 X 0.3048 = 6.096 m) uzunluğa eşittir. Standart 40’lık konteyner ise aynı hesapla yaklaşık 12.2
metredir ve FEU (Forty-foot equivalent unit) olarak adlandırılır. Standart konteynerlerin eni yaklaşık 2.44 metre (8 kadem), yüksekliği 2.59 (8.6 kadem) metredir. İçine koyulan yükün türüne göre yüksek hacimli (high cube), üstü açık (open top), platform, havalandırmalı, soğutuculu, tank ve dökme yük konteyner tipleri bulunur.

Dünyadaki konteyner taşımacılığının ana hatları nelerdir?

Dünyadaki en önemli konteyner taşımacılık hatları “Ana Hatlar” olarak adlandırılır. Ana hatlar üç tanedir:
• Uzak Doğu-Avrupa hattı: Hint Okyanusu, Kızıldeniz ve Akdeniz’den geçen Uzak Doğu-Avrupa arasındaki hattır.
• Trans-Atlantik hattı: Atlantik okyanusundan geçen Avrupa-Amerika arasındaki hattır.
• Trans-Pasifik hattı: Pasifik okyanusundan geçen Uzak Doğu-Amerika arasındaki hattıdır.

Deniz ticaretinde kullanılan yük gemisi türleri nelerdir?

Deniz ticaretinde kullanılan yük gemisi türleri 6 başlık altında toplanabilir: Sıvı yük gemileri (Tankerler), kuru dökme yük gemileri, özel yük gemileri, konteyner gemileri, tekerlekli yük gemileri ve yolcu gemileri. Ayrıca birden fazla yük türü taşıyabilmek üzere tasarlanmış çok amaçlı gemiler de bulunmaktadır.

Sıvı dökme yük gemileriyle hangi maddeler taşınmaktadır?

Sıvı dökme yük gemilerinin diğer adı tankerlerdir. Ham petrol tankerleri, petrokimya endüstrisine hizmet eden ve petrol ürünlerini (benzin, motorin gibi) taşıyan ürün tankerleri, kimyasal ürünleri taşıyan tankerler, LPG ve LNG taşıyan sıvılaştırılmış gaz tankerleri ve meyve suyu ya da şarap gibi sıvı gıdaları taşıyan tankerler olmak üzere farklılık gösterirler. Bazı tankerler taşınan yüke göre tasarlanırken (Ham petrol, LPG, LNG gibi) bazıları birden fazla sıvı yük türü taşıyabilir (Kimyasal tankerler gibi). Bu tankerler yükü boşalttıktan sonra ancak tank temizliği sonrasında farklı bir yükü taşıyabilirler.

Tekerlekli yük gemileri nedir?

Tekerlekli yükler, yük sınıflandırmasında genel yüklerin altında, özel yükler grubunda yer alsa da yaygın
kullanımından dolayı gemi tipi açısından ayrı bir grup olarak değerlendirilir. Birçok alt sınıflandırması yapılabilir. Fakat genel olarak tekerlekli yük gemileri Ro-Ro ve araç taşıyıcı gemiler olarak iki gruba ayrılabilir. Ro-Ro gemileri ve araç taşıyıcı gemiler tekerlekli yüklerin taşınması için özel olarak tasarlanmıştır. Ro-Ro gemileri genellikle dorse taşımacılığında kullanılırken araç gemileri yeni üretilen araçların taşınmasında kullanılan özel tasarım gemileridir. Bu gemiler genellikle çok güvertelidir ve güverte yükseklikleri ayarlanabilir.

Dead Weight Tonnage (DWT) nedir?

Gemilerin taşıyabildikleri ağırlığı ton cinsinden veren ölçüm birimidir. Türkçede ölü ağırlık tonajı olarak kullanılsa da sektörde İngilizce aslıyla kullanımı yaygındır. Türk kanunlarında “bir geminin taşıyabileceği en çok ağırlık olup, ham yükün, yakıtın, suyun, kumanyanın, yolcu ve gemi adamlarının kendilerinin ve eşyalarının ağırlıklarının toplamını ifade eder” şeklinde tanımlanır.

Dünyada DWT'ye göre en çok gemiye sahip ülke hangisidir?

Gemi taşıma tonajına göre dünyada en fazla gemiye sahip olan ülke 300 milyon DWT’nin üzerinde kapasite ile Yunanistan’dır. Yunanistan’ı Japonya ve Çin izlemektedir. En fazla konteyner gemisine sahip ülke ise Almanya’dır.

Terminal nedir, çeşitleri nelerdir?

Limanlar terminallerden oluşur. Terminaller belirli bir yük türünün elleçlenmesinde ihtisaslaşmış (uzmanlaşmış) tesislerdir. Limanlarda altı çeşit terminal türü bulunabilir. Bunlar sıvı dökme yük, kuru dökme yük, genel yük, konteyner, tekerlekli yük ve yolcu terminalleridir.

Sıvı dökme yük terminalleri limanlarda nasıl yapılanmıştır?

Aynı sıvı yük terminalinde her türlü sıvı yükün elleçlenmesi uygulamada sık görülen bir durum değildir. Genellikle sıvı yük terminalleri alt yük gruplarına göre ayrı inşa edilirler. Bu nedenle sıvı yük terminallerinde kendi içinde bir ihtisaslaşma söz konusudur. Çünkü ham petrol elleçlemesi çok farklı bir terminal donanımı (pompalar, boru hatları, tank çiftliği gibi) gerektirirken LPG, LNG ya da kimyasal yük elleçlemesi çok daha farklı bir donanım ve uzmanlık gerektirir. Bu terminallerde elleçlenen yükler çoğunlukla tehlikeli yük sınıfına girer. Bu nedenle güvenlik önlemleri oldukça yüksek düzeydedir.

Kuru dökme yük terminallerinde elleçleme işlemi nasıl yapılmaktadır?

Kuru dökme yük terminalleri, majör ve minör dökme yüklerin elleçlendiği terminallerdir. Elleçleme işleminde genellikle rıhtım vinci ya da konveyörler kullanılır. Tahıl elleçlemelerinde pnömatik sistemler (sıkıştırılmış hava ile çalışan emici sistemler) de tercih edilir. Uygulamada gemilerin kendi vinçleri de kullanılmaktadır.

Tekerlekli yük terminalleri nasıl yapılanır?

Tekerlekli yük terminallerinin, konteyner ve sıvı yük terminalleri gibi ihtisaslaşmış bir yapısı vardır. Gemiden indirilen ya da gemiye yüklenecek olan tır, otomobil, iş makinesi, ticari araçlar gibi vasıtalar liman sahasında bir süre bekletilmekte (geçici depolama), bu nedenle bu terminallerde saha genişliği (araçların çok fazla yer kaplamasından dolayı) oldukça önem kazanmaktadır. Araçlar bir sürücü ile çalıştırılarak gemiye bindirildiği (ya da indirildiği) için rıhtımda vinç donanımına ihtiyaç duyulmaz. Bu terminallerde genellikle gemilerin kapaklarını indirdiği “kapak atma rampaları” bulunur.

Konteyner terminalleri nedir?

Konteyner terminalleri, sadece konteyner elleçlemek için ihtisaslaşmış terminal tipidir. Konteyner taşımacılığının kendine has bir sistemi olduğu için böyle bir ihtisaslaşmaya gidilmiştir. Uygulamada genel yük elleçleme faaliyetlerinin zaman zaman yapıldığı görülse de bu terminallerde genellikle konteyner dışındaki yüklerin elleçleme işlemleri yapılmaz. Bu terminallerdeki ekipman yapılanması diğer terminallere göre farklılık gösterir.

Çok amaçlı gemiler nelerdir?

Çok amaçlı gemiler, birden fazla yük türünü taşımak için tasarlanmış gemilerdir. Örneğin Con-Ro gemileri hem konteyner hem de tekerlekli yük taşırken Ro-Pax gemileri hem tekerlekli yük hem de yolcu taşımak için tasarlanmıştır.

Özel yük gemisi türleri nelerdir?

Özel yük gemilerinin aşırı büyük ve ağır eşyaları taşıyan ağır yük gemileri, parça yük taşıyan gemiler, ambarları ahır olarak kullanılan canlı hayvan gemileri, ağırlıklı olarak düşük sıcaklıklarda gıda taşıyan soğutmalı gemiler gibi özel türleri bulunur. Genellikle belirli bir yük türünün taşınması için tasarlanmışlardır.

Dünyada deniz taşımacılığında kullanılan ana hatların dışında kalan hatlar nelerdir?

Ana hatlar doğu-batı yönlüdür (ya da tersi). Dünyada doğu-batı yönünde fakat ana hatların dışında olan hatlar da vardır (Yeni Zelanda-Avustralya hatları gibi). Bunun dışında kuzey-güney hatları (Karadeniz-Akdeniz hatları gibi) ve iç bölge hatları (Karadeniz içi ya da Çin denizi gibi) da bulunmaktadır. 2017 yılında ana hatlarda toplam 56,2 milyon TEU konteyner taşınmıştır.