Lojistikte Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanımı Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Lojistik gelişmeler sonucu en büyük değişim ve gelişme filo yönetimi alanında gerçekleşmiştir.

Araç takip sistemleri sayesinde hareketli araç ve makinelerin takibi, dinamik rotalama sistemleri ile araçların yönlendirilmesi ve yönetimi, filo yönetiminin artık zorunlu ve vazgeçilmez işlemleri hâline gelmiştir.

Araç takip ve rotalama sistemleri temel olarak uydular ile konum belirleme sistemleri, kablosuz iletişim sistemleri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojilerine dayalıdır.

Filo Yönetimi

Günümüzde bir ürünün hasarsız, mümkün olduğu kadar kısa sürede ve ucuz bir şekilde üretim noktasından pazarlara taşınması başka bir deyişle nakliyesi, ürünün kalitesi ve fiyatı kadar önemli bir unsur hâline gelmiştir. Hangi taşımacılık türünün seçileceği araç seçimi ve rota planlaması, günümüzde işletmelerin stratejik kararları arasında yer almıştır.

Taşımacılık: Taşımacılık en genel tarifiyle, fiziksel ürünlerin ihtiyaç duyulan yerlere ulaştırılmasıdır. Taşıma, bir işletme içerisinde depodan ürün çekme, depoya ürün gönderme, üretim süreçlerinde gerekli ürünlerin taşınması, işletmeler arası taşıma, ürünlerin müşterilere taşınması gibi çok sayıda amaç için gerçekleştirilmesi gereken bir süreçtir. Taşımacılık temel olarak hava yolu, demir yolu, kara yolu, deniz yolu, iç su yolu ve boru hattı taşımacılığı olarak sınıflandırılabilir. Bir ürünün bir veya daha fazla taşıyıcı tarafından sadece bir taşıma türü kullanılarak taşınması tek tür, farklı taşıma araçları ile birden fazla taşıma türü kullanılarak taşınması ise çok türlü taşıma olarak adlandırılır.

Filo ve Filo Yönetimi: Bir işletmenin taşıma faaliyetlerini gerçekleştirmek amacıyla oluşturduğu araç topluluğuna filo denilir. Kamusal hizmet alanında kullanılmak üzere merkezi ve yerel yönetimlere ait araçlardan oluşan filolar kamusal hizmet filosu olarak nitelendirilir. Özel şahıs veya işletmelere ait olan araç filoları ise özel filo olarak tanımlanmaktadır. Bir işletmenin sahip olduğu araç filosunun en etkin ve verimli bir şekilde kullanılması filo yönetimi olarak adlandırılmaktadır.

Konu, kara yolu taşımacılığı açısından ele alındığında, özel filoların yönetiminde ürün özelliklerinin yanı sıra, faaliyet gösterilen alan, filo büyüklüğü, yol güzergâh kullanımı ve zaman planlaması da temel unsurlar arasındadır. Filolardaki araç sayısı birkaç taneden yüzlerce ve hatta binlercesine kadar farklı sayılarda olabilir.

Filo yönetiminde temel amaç, bünyesinde birçok aracı barındıran bir filonun düzenli bir şekilde yönetilmesidir. Burada araçların yanı sıra sürücü ve işleyen süreç de sistemin bir parçası olarak ele alınmaktadır.

Filo Yönetiminde Bilişim ve Mekânsal Teknoloji Gereksinimi

Filo yönetiminde temel operasyonlar; araçların etkin ve verimli olarak işletilmesi ve maliyetlerin en aza indirilmesi amacıyla ürün taşıma planlamasının yapılması, koordineli parça ve eşyaların organizasyonu, güzergâh seçimi ve sefer (araç gidiş-geliş) sürelerinin kısaltılmasıdır.

Lojistik sürecinde, müşteri taleplerine en uygun şekilde cevap verilebilmesi ancak başarılı filo yönetimi ile mümkün olabilmektedir. Güçlü bir filo yönetiminde bilişim teknolojilerinin çok büyük bir önemi vardır.

Taşıma işlemleri açısından bakıldığında ise teslimat yapılan işletme, kurum veya bireysel müşterilere karşı zamansal bir gecikme işletmeler hakkında olumsuz düşüncelere ve pazar kayıplarına neden olabilmektedir. İşletmelerin zaman planlaması yapması ve yapılan zaman planlamasına uyulup uyulmadığının denetimi bilişim teknolojileri sayesinde kolaylıkla sağlanabilmektedir.

Filo yönetimindeki işlemlerin zorluğu, hem bilişim hem de mekânsal teknolojiler olan Küresel Navigasyon Uydu Sistemleri (GNSS) ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojilerinin kullanılmasını zorunlu hâle getirmiştir. Özellikle filolardaki araç sayısının artması ve çalışma alanlarının genişlemesi güncel teknoloji gereksinimlerini arttıran güçler olmuştur. Benzer şekilde yerel ölçeklerle uluslararası ölçekler arasındaki farklılıklar da, filo yönetiminde bilişim ve mekânsal teknolojilerinin kullanılma ölçüsü üzerinde büyük etkiye sahiptir.

Filo Yönetiminde Araç Takip Sistemleri

Araç takip sistemleri araçların gerçek zamanlı konumunu ölçerek, konum bilgilerini merkezi bir izleme birimine ileten, bilişim ve mekânsal teknolojilere dayalı sistemlerdir. Araç takip sistemleri araçların konum bilgilerinin tespiti ve kullandıkları yolların izlenmesi, daha etkili bir seyir için alternatif yolların önerilmesi ile teslimat noktasına daha hızlı ve kolay yönlendirme ve sürüş güvenliği konusunda etkili olarak kullanılmaktadır.

Küresel Navigasyon Uydu Sistemleri (GNSS): GNSS, uydu sinyalleri yardımıyla herhangi bir yer ve zamanda, her türlü hava koşulunda, global bir koordinat sisteminde, yüksek duyarlıkta, ekonomik olarak, anında ve sürekli konum, hız ve zaman belirlemesine olanak veren bir radyo navigasyon sistemidir. GNSS uzay, kontrol ve kullanıcı bölümleri olmak üzere temel olarak üç bileşenden oluşur.

Gerçek zamanlı konum belirleme amaçlı olarak birçok GNSS tekniği geliştirilmiştir. Bunlardan en yaygın bilinen ve kullanılanı diferansiyel GNSS (DGNSS) tekniğidir. DGNSS tekniğinde koordinatları bilinen bir referans istasyonuna dayalı olarak gezen bir alıcının (ölçmeci, uçak, gemi, araba vb.) koordinatları kod gözlemleri kullanılarak metre mertebesindeki doğruluklarla belirlenmektedir.

Gerçek zamanlı konum belirlemede yaşanan gelişmeler santimetre mertebesindeki doğrulukların hareket hâlindeki GNSS alıcıları için de geçerli olmasını sağlamıştır. Söz konusu sistemler gerçek zamanlı kinematik GNSS (RTK GNSS) adlandırılmaktadır.

Günümüzde GNSS sistemindeki son gelişmeler gerçek zamanlı sabit referans istasyonlarının kurulmasını, tek bir referans istasyonuna olan bağımlılığın ortadan kalkmasını ve kullanıcılara kesintisiz hizmet sağlanmasını olanaklı kılmıştır.

Mobil İletişim İçin Küresel Sistem (GSM): Hücresel telefon sistemi, taşıtlarda telefon kullanımını olanaklı kılarak haberleşme alanına radyo haberleşmesinin değişik bir uygulaması olarak girmiştir. Hücresel telefon sistemi uluslararası bir standarda kavuşması ile şu anda tüm dünyada yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Mobil telefon sisteminde analog sistemlerden sonra ortaya çıkan dijital sistemler 2. nesil olarak adlandırılmaktadır. Önde gelen 2. nesil hücresel cep telefonu standartları arasında dünya genelinde en yaygın kullanılanı GSM’dir.

Kablosuz Mobil İnternet Ağları: 2.5’inci nesil olarak da adlandırılan ve 2. nesil sistemler ile 3. nesil sistemler arasında geçiş görevi gören sistem GPRS olarak bilinmektedir. Teknolojik gelişmelerle birlikte GPRS’ten sonra EDGE, 3G, 4G ve LTE kablosuz mobil Internet ağları geliştirilmiştir.

Araç Takip Sistemleri: Araçlara monte edilen mobil veri cihazında bulunan GNSS alıcısı ile uydulardan aracın konum ve hız verisi tespit edilir. Bu konum ve hız verileri GSM sebekesi kullanılarak kablosuz mobil Internet ağı yoluyla kontrol merkezine gönderilir. Kontrol merkezinde bu veriler veri tabanında saklanır ve Internet üzerinden kullanıcılara gönderilir. Bu şekilde kullanıcılar araçları kendi bilgisayarları ile harita üzerinden takip edebilirler. Günümüzde mobil telefonlar için geliştirilen özel yazılımlar yardımıyla mobil telefonlar üzerinden de araç takibi yapılabilmektedir.

Araç takip sistemleri kamyon, tır, binek araç, motosiklet vb. kara yolu araç filolarının yanı sıra, gemi filolarının, tren ve hava ulaşım araçlarının takip ve izlenmesinde de kullanılabilir.

Araç takip sistemleri sahip olduğu fonksiyonlarla filo yönetiminde çok büyük bir öneme sahiptir.

Filo Yönetiminde Araç Rotalama

Taşıma planlaması sayesinde işletme içinde ve dışında ürün akışının optimizasyonu ve taşıma maliyetlerinin en az seviyeye indirilmesi ile araç filolarının etkin kullanımı sağlanabilmektedir.

Tasıma planlamasında araç rotalama kritik bir öneme sahiptir. Araç rotalama araçların amaca yönelik olarak doğru güzergâhlara ve konumlara yönlendirilmesidir.

Araç rotalama gerçekleştirilirken aşağıdaki hususların dikkate alınması gereklidir:

• Müşterilerin sipariş büyüklükleri ve sipariş öncelikleri
• Teslimatın gerçekleştirilmesinde risk minimizasyonu
• Filo büyüklüğü
• Araçların yük kapasiteleri
• Araçların izleyebileceği alternatif yol güzergâhları, yol durumları, hız koşulları
• Araçların özellikleri, yapabileceği maksimum hız, km bilgisi
• Müşterilerin konum bilgisi
• Zaman kısıtı

Araç sayısının ve taşıma miktarının az olduğu durumlarda statik olarak basit bir planlama yapılarak araç rotalama ve çizelgeleme işleminin gerçekleştirilmesi yeterli olurken, çok sayıda araçla tasıma işlemlerinde kapsamlı ve fonksiyonel sistemlere gereksinim duyulur. Araç rotalama sistemleriyle hem statik hem de dinamik planlama yapılabilir.

Dağıtım öncesi bir merkezden taşıma planlarının yapılması statik bir planlama sürecini oluştururken, ani değişimlere cevap verebilen ve değişimlere göre yeniden planlama yapabilen dinamik sistemler daha başarılı olmaktadır. Dinamik araç rotalama sistemlerinde GNSS teknolojileri sayesinde araçların konumları takip edilebilmekte ve ani değişiklikler için rota dinamik olarak yenilenebilmektedir.

Kurumsal kaynak planlama (KKP) sistemleri, rota algoritmaları ve CBS’nin entegrasyonuyla oluşturulan KDS ile karar verme süreci otomatikleştirilmektedir. KDS ile filodaki araçların konumu görüntülenerek statik veritabanı ve dinamik veritabanı verileriyle gerçek zamanlı rotalama, çizelgeleme ve zaman planlaması yapılabilmektedir. Dinamik araç rotalama sistemleri ilk geliştirildiğinde yönlendirmelerin yalnızca lojistik merkezler tarafından yapılması söz konusu iken gelişen teknolojik imkânlar sayesinde taşıma araçları giderek elektronik donanımlara sahip komplike araçlar hâline gelmiş ve erişim sisteminde en azından çok gerekli bazı işlemlerin yapılabilmesi (örneğin; yeniden rota hesaplama ve/ veya yeniden dağıtım zamanlama işlemleri) standart beklentiler hâline gelmiştir.

Sistemde CBS, araç takip ve rotalama işlemlerinin görsel bir şekilde sunulmasını sağlar. CBS ile hem grafik veriler hem de öznitelik verileri birlikte işleme konulabilir.

CBS’nin takip ve izleme sistemleri ve optimizasyon modelleri ile entegrasyonu sayesinde gerçekleşen rota optimizasyonu ve yenilenmesi ile taşıma sürecinin modellenmesi ve planlanmasında etkin kararlar alınarak maliyetler düşürülebilmektedir. Mekânsal verilerin sorgulanması, analizi ve modellenmesindeki tek sistem olan CBS araç takip ve rotalama sistemlerinin omurgasını oluşturur.

Gerçek zamanlı dinamik araç rotalama sistemiyle bulunulan noktaya göre yine en optimum güzergâh alternatifleri oluşturulup karar verilebilmektedir.

Gerçek zamanlı dinamik araç rotalama sisteminin filo yönetiminde sağlayabileceği katkılar:

• Birçok teknolojinin birbirleriyle entegre edilmesiyle mevcut kaynakların optimum kullanımı sağlanır ve maliyet azaltılır.
• Optimum rotalama, hızlı sevkiyat ve müşteri bilgilendirmesi ile hizmet kalitesi arttırılır ve müşteri ilişkilerinin iyileştirilmesi sağlanır.
• Göz önünde bulundurulmayan ani değişiklikler ve acil durumlar karşısında araçların yeniden rotalanması ve çizelgelenmesi sağlanır.
• Filo performansı denetlenebilir.
• Optimizasyonlar sayesinde verimlilik arttırılır ve taşıma riskleri azaltılır. • Kaza durumlarından haberdar olunup müdahale edilmesi sağlanabilir.