Ulaştırma Sistemleri Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Yolcu ve yük taşımacılığında ulaşım türünde tercihler yapılırken ne gibi faktörler göz önünde bulundurulur?

Yolcu ve yük taşımacılığında şu unsurlar tercihleri etkiler:

• Ekonomi
• Hız
• Güvenlik
• Konfor
• Çevrenin korunması
• Yolcu-km ve ton-km başına tüketilen yakıtın düşük olması

Taşımacılıkta yakıt tüketimi bakımından en avantajlı seçenek hangisidir?

Uluslararası Deniz Ticaret Odası (ICS)’nın yaptığı bir araştırmaya göre, taşımacılıkta yakıt tüketimi bakımından en avantajlı seçeneğin deniz yolu olduğu, bunu demir yollarının izlediği belirtilmektedir. Deniz yolu ile taşıma maliyeti, demiryoluna göre yaklaşık olarak 3, karayoluna göre 7 ve hava yoluna göre 14 kat daha ucuzdur.

‘TEU’ neyi ifade etmektedir?

1 TEU, 20 feet’lik (1 feet= 30,48 cm) konteyneri ifade etmektedir ve 34 metreküplük bir hacme sahiptir. TEU terimi İngilizce “Twenty-foot Equivalent Unit” kelimelerinin kısaltması olup, konteynerlenmiş yükler için bir endüstri standardı olarak kullanılmaktadır.

Deniz yolu taşımacılığını ana hatlarıyla kaça ayırabiliriz?

Deniz yolu taşımacılığı ana hatlarıyla iki kategoride incelenebilir:

• Açık deniz taşımacılığı: Açık deniz taşımacılığında rekabet uluslararası boyutta olup taşıma ile ilgili düzenlemeler uluslararası piyasa koşullarına göre yürütülür.
• Kabotaj taşımacılığı: Uluslararası rekabete kapalı olan kabotaj taşımacılığında maksat iç piyasadır. Burada rekabet ulusal bazda mevcuttur.

Tarifeli taşıma ile tarifesiz taşıma arsındaki farklar nelerdir?

Tarifeli (Layner) taşıma, geminin yükleme ve boşaltma limanı önceden belirlenmiş ve bu limanlar arasında düzenli ve belirli aralıklarla yapılan faaliyetlere verilen addır. Tarifesiz (Tramp) taşıma ise tarifeli seferlerin aksine yükü bulduğu limandan yükün götürüleceği limana taşıma işlemine verilen addır. Tarifeli taşıma türünde gemiler seferlerini ve hizmetlerini daha önceden belirlenen bir tarife uyarınca sürdürürler. Geminin hangi limana ne zaman uğrayacağı ile ilgili sefer programı daha önceden belirlenir. Diğer taraftan, tarifesiz taşıma türünde hizmet sağlayan firmalar, yükün olduğu yörelere doğru kayma eğilimindedirler.

‘Navlun’ kavramı neyi ifade etmektedir?

Deniz taşımacılığında taşıma hizmeti karşılığında gemi şirketine ödenen ücrete navlun denir. Navlunda fiyatlandırmayı arz ve talep dengesi belirler. Deniz taşımacılığında arz ve talep dengesi, taşınacak yük ile onu taşıtan tonaj arasında oluşur. Burada arzı tonaj, talebi de yük belirler. Tarifesiz taşımacılık da arz ve talep dengesi tarifeli deniz taşımacılığına göre daha esnektir. Bu esneklik navlunun değerinden dolayıdır.

Modern taşımacılığı kaça ayırabiliriz ve özellikleri nelerdir?

Modern taşımacılık, doğru taşıma ve çoklu taşıma olarak iki farklı şekilde gerçekleştirilir:

• Doğru taşıma: Yükün birden çok taşıma sistemi kullanılarak alıcısına teslim edildiği taşıma şeklidir. Karma taşıma olarak da adlandırılmaktadır. Uygulamada çoğunlukla tarifeli taşımanın teslim aşamasındaki uzantısı şeklinde görülmektedir. Gemiden boşaltılan parça yükün başka bir taşıma sistemiyle (karayolu, demiryolu, iç su yolu gibi) alıcısına teslim edilmesini amaçlar.
• Çoklu taşıma: Tek bir yük senediyle bir malın satıcı ve alıcı arasında en az iki farklı modda taşınmasıdır. Deniz yolu ve demiryolu iki farklı taşıma sistemidir. Çoklu taşıma bir ülkenin şehirleri arasında yapılabildiği gibi ülkeler arasında da yapılabilir. O zaman bir malın uluslararasında taşınması hâlinde taşıma uluslararası çoklu taşımaya döner. Taşınacak yük ister uluslararası bölgede isterse ulusal bölgede tek bir yük senediyle taşınır. Çoklu taşımada konteynerler gibi modern teknoloji kullanılır.

‘Layter’ ne için kullanılır?

Layter, limanlarda kıyı ile gemi arasında yük taşımakta kullanılan altı düz, dayanıklı sac teknedir.

Çoklu taşımacılıkta ne tür gemiler kullanılır?

Çoklu taşımacılıkta kullanılan ve palet, konteyner, treyler, layter taşıyabilecek biçimde yapılmış ya da tadilatı yapılmış gemileri şu şeklinde gruplayabiliriz.

• Konteyner gemileri [tam gözeli, kısmi gözeli, kombine (ro-ro ve gözeli, layter gemileri)]
• Ro-ro gemileri
• Layter gemileri
• Palet gemileri
• Tadil edilmiş laynerlar (yarı konteyner),
• Dökmeciler
• Çok amaçlı kuru yük gemileri

‘Deniz Konşimentosu (Marine/Ocean Bill of Lading)’ nedir?

Bu belge bir gemi şirketinin veya onun yetkili acentesinin veya yükleme limanında acentesi yoksa gemi kaptanının malı yükletene verdiği, emre ve nama düzenlenebilen ve malların taşınmak üzere kabul edildiğini gösteren bir makbuz veya yükleme kaydı konduğunda bir taşıma sözleşmesidir.

‘Temiz Konşimento’ ibaresi hangi durumlarda geçerli olur?

Temiz Konşimento (Clean Bill of Lading) ibaresi eğer mallar dış görünüş itibarıyla iyi durumda teslim alınır veya yüklenirse söz konusudur. Gemiye yüklemeyi müteakip konşimentoya “Clean On Board” kaydı konulur. Fakat konşimentonun temiz olması için mutlaka “Clean On Board” kaydının bulunması gerekmez. Konşimentoda malların veya ambalajlarının kusurlu olduğuna dair bir kayıt yoksa bu temiz bir konşimento sayılır. Başka bir deyişle akreditifte “Clean On Board” konşimento istendiği hâlde sadece “On Board” kaydını taşıyan fakat malların veya ambalajlarının kusurlu olduğuna dair bir kayıt taşımayan konşimento temiz kabul edilir.

Ticari gemileri taşıdıkları yüke ve yaptıkları hizmete göre nasıl gruplandırabiliriz?

Ticari gemileri temel olarak ikiye ayırabiliriz:

• Yük gemileri
  • Parça yük gemileri
    • Şilepler
    • Konteyner gemileri
    • Ro-ro gemileri
  • Dökme yük gemileri (örn., tankerler)
• Yolcu gemileri
  • Kruvaziyer gemiler
  • Feribotlar

‘Su yolu taşımacılığı’ kavramı neyi ifade etmektedir?

Su yolu taşımacılığı; akarsular, göller, kanallar ve yeraltı sularında yapılan taşımacılık şeklidir. Amerika ve Avrupa’da çok yaygın ve sık olarak kullanılmasına rağmen ülkemizde henüz gelişmekte olan sektörler arasında yer almaktadır. Dünyanın en gelişmiş akarsu taşımacılık faaliyetleri, Kuzey Amerika’da Mississippi Nehri üzerinde ve Avrupa kıtasında Rhine Nehri üzerinde yapılır.

Türkiye’de su yolu taşımacılığının gelişmemiş olmasının başlıca sebepleri nelerdir?

Türkiye’de su yolu taşımacılığı ile ilgili kullanımlar yetersiz olmasının büyük nedenlerinden bazıları akarsuların, jeomorfolojisinin, eğim değerlerinin yüksekliği, düzensiz rejimleri ile debilerinin yetersiz oluşudur.

‘Ex Works (EXW)’ ne tür bir teslim şeklini ifade eder?

Ex Works (Ticari İşletmede Teslim), satıcının malları işletmesinde (fabrika, depo v.s.) alıcı emrine hazır tutmakla teslim yükümlülüğünü yerine getirdiği teslim şeklidir. Satıcı, malın alıcı tarafından sağlanan bir araca yüklenmesinden ya da malların ihraç gümrüğünden geçirilmesinden sorumlu değildir. Ancak bunun aksi bir durum anlaşmaya tabidir. Alıcı bu noktadan itibaren varış yerine değin, malın taşınması ile ilgili tüm gider ve risklerin yükümlülüğünü taşır. Bu terim tüm satış şekilleri içinde satıcı için en az yükümlülüğü ihtiva eden satış şeklidir. Bu teslim şeklinde sözleşmede belirtilen satış bedeline yalnızca ambalajlanmış mal bedeli dâhildir. Yani teslim tarihinden itibaren her türlü nakliye, yükleme, boşaltma ve sigorta masrafları alıcı tarafından ödenmektedir.

‘Free Alongside Ship (FAS)’ ne tür bir teslim şeklini ifade eder?

Free Alongside Ship (Gemi Doğrultusunda Teslim), satıcının teslim yükümlülüğü, belirlenen limanda malların gemi doğrultusunda rıhtım veya mavnaya konmasıyla sona erer. Bu da, bu andan itibaren malla ilgili tüm gider, yitik veya hasar rizikolarının alıcı tarafından üstlenilmesi anlamına gelir. Malın yükleme, boşaltma, nakliye ve sigorta masrafları alıcı tarafından ödenir.

‘Carriage Paid To (CPT)’ ne tür bir teslim şeklini ifade eder?

Carriage Paid To (Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim); satıcının, malın kararlaştırılan varış yerine kadar taşınması için gerekli navlunu ödediği anlamına gelir. Malın yitik ve hasarına ait rizikolarla birlikte taşıyıcıya teslimden itibaren doğabilecek ek masraflar, malların taşıyıcının nezaretine verilmesinden itibaren satıcıdan alıcıya geçer. Taşıyıcı bir taşıma sözleşmesinde demir, kara, deniz, hava, iç su taşımacılığı ya da bunların birleşmesi sonucu ortaya çıkan taşımacılık işlemini üstlenen kimsedir.

‘Delivered Ex Quay (Duty Paid) (DEQ)’ ne tür bir teslim şeklini ifade eder?

Delivered Ex Quay (Duty Paid) (Rıhtımda Teslim - Gümrük Vergi ve Harçları Ödenmiş Olarak), satıcının teslim yükümlülüğü, malları belirlenen varış limanında ithal gümrüğünden geçirilmiş olarak, rıhtım üzerinde alıcı emrine hazır tutmakla sona erer. Satıcı, malların o noktaya kadar taşınmasıyla ilgili vergi, resim ve diğer harçlar da dâhil olmak üzere tüm riziko ve giderleri üstlenir. Bu terim satıcı dolaylı ya da dolaysız yoldan ithal lisansı sağlayamayacaksa kullanılmamalıdır. Eğer taraflar malların alıcı tarafından gümrükten geçirilmesi ve gümrük vergilerinin ödenmesini istiyorlarsa “duty paid” yerine “duty unpaid” terimini kullanmalıdır. Eğer taraflar satıcının yükümlülükleri arasından malların ithali için ödenecek birtakım giderleri çıkarmak istiyorlarsa (KDV gibi) bunu, bu etkiyi yaratacak sözcükler ekleyerek kesinleştirmelidirler.

Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün (International Maritime Organization; IMO) temel organları nelerdir?

Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün temel organları şunlardır:

• Genel Kurul
• Konsey
• Sekretarya
• Deniz Güvenliği Komitesi (Maritime Safety Committee)
• Deniz Çevresini Koruma Komitesi (Marine Environment Protection Committee)
• Hukuk Komitesi (Legal Committee)
• Teknik İş Birliği Komitesi (Technical Co-operation Committee)
• Kolaylaştırma Komitesi (Facilitation Committee)

Deniz ve İçsular Düzenleme Genel Müdürlüğü’nün görevleri nelerdir?

Deniz ve İçsular Düzenleme Genel Müdürlüğünün üstlendiği görevler şu şekilde sıralanabilir:

1. Deniz ve içsular ulaştırması faaliyetlerinin ticari, ekonomik, sosyal ihtiyaçlara ve teknik gelişmelere bağlı olarak ekonomik, seri, elverişli, güvenli, kaliteli, çevreye kötü etkisi en az ve kamu yararını gözetecek tarzda serbest, adil ve sürdürülebilir bir rekabet ortamında yapılmasını ve bu diğer ulaştırma türleriyle birlikte ve birbirlerini tamamlayıcı olarak hizmet vermesini sağlamak.
2. Deniz ve içsular ulaştırması alanında liman, iskele veya kıyı yapısı işletmecisi ile gemi işletmecisi, organizatör, acente, komisyoncu ve benzeri faaliyette bulunanların hizmet esasları, mali yeterlik ve mesleki saygınlık şartlarını belirlemek, bunları yetkilendirmek ve denetlemek.
3. Deniz ve içsular ulaştırması alanında hizmet üretenler ile hizmetten yararlananların hak, yükümlülük ve sorumluluklarını belirlemek. 
4. Deniz ve içsular taşımacılığı alanında kamu hizmeti yükümlülüğüne ilişkin usul ve esasları belirlemek.
5. Deniz ve içsular ulaştırması alanında liman, iskele veya kıyı yapısı işletmecisi ile gemi işletmecisi, organizatör, acente, komisyoncu ve benzeri faaliyette bulunanlar ile gemi adamları başta olmak üzere bu işlerde çalışanların mesleki yeterlik şartlarını belirlemek, bununla ilgili eğitim vermek veya verdirmek, sınav yapmak veya yaptırmak ve bunları yetkilendirmek ve denetlemek.
6. Her çeşit gemi ve benzeri deniz ve içsu aracının tescilinin yapılması ve sicilinin tutulmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek, bunların tescilini yapmak ve sicilini tutmak.
7. Gemi adamlarının sicilinin tutulmasına ilişkin usul ve esasları belirmek ve bunların sicilini tutmak.
8. Deniz ve içsular taşımacılığı alanında kullanılan her çeşit gemi ve benzeri deniz ve içsu araçlarının kullanımı için asgari emniyet sınır ve şartlarını belirlemek ve bunları denetlemek.
9. Denizde hareket imkanı bulunan ve ticari bir gayeye tahsis edilmiş olan, ancak tahsis edildiği gaye denizde seyrüseferi gerektirmeyen gemi ve benzeri deniz araçlarının kullanımı için asgari emniyet sınır ve şartlarını belirlemek ve bunları denetlemek.
10. Deniz ve içsular taşımacılığı alanında kullanılan her çeşit gemi ve benzeri deniz ve içsu araçlarına ilgili emniyet belgelerini vermek veya verebilecekleri yetkilendirmek ve denetlemek.
11. Deniz ve içsular taşımacılık faaliyetlerinde kullanılan her türlü gemi ve benzeri deniz ve içsu araçlarının cins, kapasite, sahiplik, yaş ve benzeri yönden asgari nitelikleri ile bunların dönemsel teknik muayeneleri ile denize ve yola elverişlilik izinlerine ilişkin usul ve esasları belirlemek.
12. Deniz ve içsular taşımacılık faaliyetlerinde kullanılan her türlü gemi ve benzeri deniz ve içsu aracının dönemsel teknik muayenesini yapacaklar ile denize ve yola elverişlilik izin belgelerini vereceklerin asgari niteliklerini belirlemek ve bunları yetkilendirmek ve denetlemek.
13. Gemilerin ve diğer deniz araçlarının ulusal ve uluslararası sularda kendi aralarında veya kara tesisleriyle yaptıkları tehlike sinyalleri dahil her türlü haberleşmelerin takibini yapmak üzere gerekli teknik altyapıyı kurmak, kurdurmak, işletmek, işlettirmek ve denetimlerini yapmak, bu hizmete ilişkin usul ve esasları belirlemek.
14. Türk kıyılarında faaliyet gösteren liman, iskele ve benzeri kıyı yapılarına yanaşacak gemiler ile Türk boğazlarını kullanacak gemilere verilecek kılavuzluk ve römorkaj hizmetlerine ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu hizmetleri vermek veya verebilecekleri yetkilendirmek ve denetlemek.
15. Türk kıyılarında meydana gelen ve her türlü gemi ve benzeri deniz araçlarının karıştığı kazalarla ilgili tahlisiye, kurtarma ve yardım ile acil durum müdahalesi faaliyetlerine ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu hizmetleri vermek veya verebilecekleri yetkilendirmek ve denetlemek.
16. Türk karasuları ve içsularında seyreden veya faaliyet gösteren her türlü gemi ve benzeri deniz araçlarından kaynaklanacak deniz kirlenmesinin önlenmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek ve bunları denetlemek.
17. Deniz seyrüsefer faaliyetleri için gerekli her türlü harita, kitap ve benzeri neşriyat ile bildirim hizmetlerini yapmak veya yaptırmak.
18. Her türlü amatör denizcilik faaliyetine ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu faaliyetleri yapacakları yetkilendirmek ve denetlemek.
19. Deniz ve içsular ulaşımını geliştirmek ve serbest, adil, sürdürülebilir bir rekabet ortamı sağlamak amacıyla sınırlı olmak üzere; liman, iskele ve kıyı yapılarının kullanım ücretleri ile taşımacılık faaliyetlerine ilişkin gerektiğinde taban ve tavan ücret tespit etmek ve uygulamasını denetlemek.
20. Her türlü deniz ve içsu aracının deniz ve içsuları kirletmesini önleyecek tedbirleri almak, bu amaçla gerekli izlemeleri ve denetimleri yapmak, bu konuda diğer kuruluşlarla işbirliğini sağlamak.
21. Deniz ve içsular ulaştırma hizmetlerinin gerektirdiği uluslararası ilişkileri yürütmek, anlaşma ve karma komisyon çalışmaları yapmak.
22. Bakan tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.