Laboratuvar Hayvanlarını Yetiştirme ve Sağlığı Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Deney hayvanı üretim, bakım ve barındırma ruhsatına sahip bir tesiste bulunması gereken özel işlevli odalar nelerdir?

Deney hayvanı üretim, bakım ve barındırma ruhsatına sahip bir tesiste bulunması gereken özel işlevli odalar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir.

• İdari birim/personel hizmet odaları
• Sistem kontrol odaları
• Servis alanları
• Üretim ve barındırma odaları
• Operasyon odaları

İdari birim/personel hizmet odalarından sorumlu yönetici odası nedir?

Sorumlu yönetici odası; tesisin her türlü gereksinimi (personel, malzeme vb.) ile tesisin yönetmeliklere uygun işletilmesinden birim müdürü sorumludur. Aynı zamanda tesis içerisinde gerçekleştirilecek eğitim öğretim faaliyetlerinin planlanması, deneysel çalışmaların koordinasyonu, tesis yönetim kurulunun olağan ve olağan dışı durumlara toplanması konusunda gerekli girişimlerde bulunmak da yine tesis müdürünün sorumlulukları arasında yer almaktadır. Merkez müdürünün bu görev ve sorumlulukları yerine getirebilmesi için tahsis edilen odadır.

İdari birim/personel hizmet odalarından hayvan teknikeri odası nedir?

Hayvan teknikeri odası; deney hayvanlarının tür, ırk, genetik ve mikrobiyolojik tanımlamaları yapılarak aylık ve yıllık olarak hayvan sayıları, üretim bilgileri ve hangi çalışmalar için verildiği bu çalışmalar için alınmış olan etik kurul onayları, ilgili kayıtların tutulması için personele tahsis edilen odadır.

İdari birim/personel hizmet odalarından personel, duş, soyunma ve dinlenme odaları nedir?

Personel, duş, soyunma ve dinlenme odaları; Personelin temiz çalışma kıyafeti ile tesis içerisinde işlerini gerçekleştirmesi hem tesis içerisinde çalışan diğer personelin hem de tesiste yetiştirilen hayvanların sağlığı açısından önem taşımaktadır. Bu durumdan dolayı tesis içerisinde çalışan personelin kıyafetlerini değiştirebilmesi, gerekli durumlarda duş alabilmesi için bir soyunma odası bulunmalıdır. Personel giyinme odasında ihtiyacı karşılayacak sayıda dolap bulunmalıdır. İdari personelin dışında kalan hayvanların bakımından sorumlu personelin dinlenebileceği bir dinlenme odasının da bulunması gerekir.

Ring-tail nedir?

Yavru sıçanların kuyruklarında ortam neminin gerekenden az olmasına bağlı olarak gelişen ödem (şişme) ile halkasal yapıların oluşması durumudur. Sendromun ilerleyen aşamalarında, ortam nemi ihtiyaç duyulan ortalama seviyelere çekilmez ise, kuyruğun nekroza uğrayarak düşmesine neden olabilen sıkıntılı bir durum oluşur.

Deney hayvanları üretim tesislerinde servis alanları nasıl sınıflandırılır?

Tesis içerisinde yer alan servis alanları, tesis içerisinde deney hayvanları üretim, barındırma ve deney sonrasındaki bertaraf işlemleri sırasında ilgili personelin kullandığı oda ve alanları kapsamaktadır. Bu alanlar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

• Yem ve altlık malzeme deposu
• Tıbbi ürünler ve sarf malzemesinin deposu
• Yedek malzeme deposu
• Alet ve ekipman yıkama ve dezenfeksiyon odası
• Geçici atık toplama deposu
• Koridorlar

Servis alanları içerisinde yer alan yedek malzeme deposu nedir?

Yedek malzeme deposu içerisinde deney hayvanlarını barındırma ve besleme sırasında kullanılan yedek alet ve ekipmanlar bulundurulur. Bu malzemeleri, kafes, yemlik, su şişesi ve diğer kafes ekipmanları şeklinde sayabiliriz. Bu depoya temizlenmemiş ve kirli olan malzemelerin konulması tesisin hijyeni ve hayvanların sağlığı açısından sıkıntılı durumlar ortaya çıkaracaktır. Yedek olarak kullanılan kafesler, su şişeleri, yemlik, aksesuarlar ve diğer ekipmanlar temizlik ve dezenfeksiyonları yapıldıktan sonra bu depoya yerleştirilmelidir. Bu birimin kapısı, kullanım ve temizlik haricinde sürekli kapalı tutulup içeride yer alan malzemenin kirlenme riski ortadan kaldırılmalıdır.

Servis alanları içerisinde yer alan geçici atık toplama deposu nedir?

Geçici atık toplama deposu tesis içerisinde oluşan çeşitli artık ve atıkların belirli bir süre görevli ekip tarafından alınıncaya kadar, tesis içerisinde herhangi bir bulaşmaya sebep vermeden saklanması için kullanılan, bina dışında bulunması gereken odalardır. Tüm atıklar kapalı bir sistemle geçici atık toplama deposuna ulaştırılmalıdır. Bu depo düzenli aralıklarla temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Aynı zamanda binanın dışında olmalıdır. Deneyler sonucunda oluşan tıbbi atıklar da binadan uzaklaştırılıncaya kadar geçici atık toplama merkezinde uygun tıbbi atık taşıyıcılarında tutulmalıdır.

Operasyon odaları ya da genel olarak laboratuvar bölümünde bulunması gereken bölümler nelerdir?

Operasyon odaları ya da genel olarak laboratuvar bölümünde aşağıdaki bölümlerin bulunması gerekmektedir.

• Deney Hayvanı Kabulü ve Karantina Odası
• Basit Girişim Odası
• Hayvan Hazırlama Odası
• Soyunma Odası
• Operasyon Odası
• Re animasyon (Uyandırma) Odası
• Post-operatif Bakım Odası
• Yıkama ve Sterilizasyon Odası

Deney hayvanlarının yaşatıldığı kafesler canlının ihtiyacına ya da araştırmanın özelliğine göre nasıl sınıflandırılır?

Deney hayvanlarının yaşatıldığı kafesler canlının ihtiyacına ya da araştırmanın özelliğine göre iki başlıkta toplanabilir:

• Yaşam kafesleri
• Metabolizma kafesleri

Koprofaji nedir?

kafes içerisindeki hayvanın kendi dışkısını yeme durumudur.

Metabolizma kafesleri nedir ve özellikleri neledir?

Bazı araştırmalarda, kullanılan deney hayvanının günlük aktivitelerinin rakamsal olarak takip edilmesi gerekir. Belirli bir zaman dilimindeki su, yem tüketimi, belirli bir zaman içerisinde oluşturulan atıklar (dışkı ve idrar gibi) günlük aktivite de ölçülebilen değerlerdir. Bu parametreler deney hayvanının birim zaman içerisindeki metabolik aktivitesi ile ilgili sayısal değerler edinmemize fayda sağlar. Bu tip aktiviteleri kontrollü bir şekilde gözlemleyebilmek için metabolizma kafesi denilen tek bireylik özel kafesler üretilmiştir.

Metabolizma kafeslerinin zeminini, ızgara tabanlı sürgülü tip kafeslerde olduğu gibi ızgaradan yapılmıştır. İçerisine yerleştirilen hayvanın istenen süre boyunca ürettiği idrar ve dışkı, bu ızgaralardan aşağıya süzülür. Süzülen idrar özel olarak üretilmiş bir kanal sisteminden akarak ayrı bir haznede toplanır. Dışkı (gaita) ise idrarın ayrıldığı kanaldan farklı başka bir kanal ya da geniş boyunlu huniye benzer bir aparat yardımı ile kafesin altında bulunan gaita toplama kabına aktarılır. 

Servis alanları içerisinde yer alan yem ve altlık malzeme deposu nedir?

Yem ve altlık malzeme deposu adından da anlaşılacağı gibi deney hayvanlarının kafes içerisinde bulunan altlık malzemenin depolandığı odalardır. Yem, altlık malzemeleri kesinlikle koridorlarda, laboratuvarlarda ve deney hayvanı odalarında depolanmamalıdır. Altlık malzemesi olarak kaba talaş ya da emici özelliği bulunan (mısır koçanı granülleri gibi) farklı malzemelerden veya lime edilmiş kâğıt kullanılmaktadır. Eğer kaba talaş kullanılacaksa talaşın toz ve yabancı madde (boyalı parçalar, kâğıt, izmarit gibi) ve yoğun hoş kokulu bitkilerden (çam, sedir ağacı gibi) seçilmemesine özen gösterilmelidir. Bu tip
içeriğe sahip olan kaba talaş altlık malzeme olarak kullanıldığında hayvanlarda solunum ile ilgili problemler yaşama riski bulunmaktadır. Aynı zamanda yabancı madde içeren talaşlar hayvanların yaralanmalarına sebep olmasının yanında enfeksiyon riskini de arttıran bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yüzden altlık malzemesi tercihen steril edilmiş kaba talaş ya da mısır granülünden tercih edilmelidir.

Servis alanları içerisinde yer alan tıbbi ürünler ve sarf malzeme deposu nedir?

Tıbbi ürünler ve sarf malzeme deposu, Bu depoda bulundurulacak ilaç ve sarf malzemeleri özelliklerine, sınıflarına ve son kullanım tarihlerine göre saklanmalı ve bir kayıt sistemi dâhilinde kullanılmalıdır. Amaca yönelik yeterli büyüklükte bir oda olmalı ve yeterli miktarda dolap ve ayrıca buzdolabı bulunmalıdır. Buzdolabı içerisinde ve odanın dışında günlük ısı değişimlerini saklayabilen bir termometre bulunmalıdır. Oda içerisindeki ısıyı sabit tutmak için bir havalandırma ya da klima sisteminin bulunması gerekmektedir. Buzdolabında saklanan ilaçların beklenmedik bir elektrik kesintisinde zarar görmelerini engellemek için dolap içerisine 1-1,5 L.’lik plastik şişelerde tuzlu su konulmalıdır. İlaçlar ve tıbbi sarf malzemeleri ve küçük laboratuvar malzemeleri ve aletleri bu depoda bulundurulmalı ve tıbbi ilaç sorumlusuna bilgi verilip mümkün ise sorumlu kontrolünde alınarak mutlaka kayıtlara geçirilmelidir. Kötüye kullanım potansiyeli olan ilaçlar kontrol ve kayıt altında tutulmalı, son kullanım tarihi geçen ilaçlar kullanılmamalı ve güvenli bir şekilde imha edilmelidir.

Servis alanları içerisinde yer alan koridorların özellikleri neledir?

Koridorlar, her türlü ihtiyaca cevap verecek, kolay geçişi sağlayacak şekilde (malzeme,  afes, hayvanların taşınması vb.) geniş olmalıdır. Zeminler, yan duvarlar, tavanlar, camlar tesisin diğer oda ve alanlarında olduğu gibi yıpranmaya dayanıklı kolay temizlenme ve dezenfekte edilebilme özelliğine sahip olmalıdır. Tesis pencereleri dışarıdan herhangi bir canlının girişini engelleyecek şekilde olmalıdır. Olağan dışı bir durumda, kazaları önlemek
amacı ile çıkış/kaçış yolu üzerinde alet ve ekipman bulunmamalıdır. Koridorlar üzerinde yönlendirme levhaları ve acil durum telefonlarının bulunduğu tabelaların uygun yerlere belirli aralıklar ile asılmış olması gerekmektedir. 

Operasyon odaları bölümünden soyunma odasının özelliği nedir?

Soyunma odası, personelin olduğu gibi araştırmacılar için de gereklidir. Araştırmacıların kıyafetlerin değiştirebilmesi için uygun büyüklükte ve içerisinde yeterli miktarda kıyafet dolabı içeren odalardır. Tesisin diğer odalarının taşıması gereken temel özellikleri taşıması gerekir. Araştırmacılar ve personel tarafından temiz ve düzenli olmasına özen gösterilmelidir.

Reanimasyon (uyandırma) odası nedir?

Reanimasyon (uyandırma) odası, deney sonrasında anestezi altında cerrahi işlem görmüş hayvanların yeniden uyanıncaya kadar gözetim altında tutulduğu odalardır. Bu aşamada hayvanların takibi tesisin sorumlu veteriner hekimi gözetiminde yapılarak, uyanma esnasında hayvanların acı durumuna göre, acıyı azaltıcı ilaçlar uygulanabilir. Reanimasyon odasının tesisteki diğer odalarda olduğu gibi havalandırması, aydınlatması ve ısısı uygun koşullarda olmalıdır.

Post-operatif bakım odası nedir?

Post-operatif bakım odası, re animasyon sonrasında hayvanların bakımının gerçekleştirildiği odalardır. Hayvanların iyileşme sürecinde, deneyin gerektirdiği süre boyunca post-operatif bakım odasında barınması sağlanır. Odanın fiziksel koşullar (havalandırma, ısıtma, aydınlatma, temizlik gibi) diğer odalar ile benzer özelliktedir. Odanın büyüklüğü, barındırılacak hayvanların ihtiyacını karşılayacak şekilde olmalıdır.

Yıkama ve sterilizasyon odası nedir?

Yıkama ve sterilizasyon odası, ihtiyaca göre deney sırasında kullanılan ya da kullanılacak malzemelerin temizliğinin yapıldığı ve sterilizasyonunun sağlandığı odalardır. Bu odalarda deneylerde kullanılan malzemelerin uygun bir sterilizatör yardımı ile mikroplardan arındırma işlemi gerçekleştirilir. Sterilizasyon işlemi fiziksel ya da kimyasal olarak yapılabilir. Tesisin durumuna ve ihtiyacına göre sterilizasyon yöntemi belirlenmelidir. Mevcut yönetmeliklere göre merkezi sterilizasyon ünitesi bulunan yerlerde bu odaların bulunması zorunlu değildir.

İdari birim/personel hizmet odalarından sorumlu veteriner hekim odası nedir?

Sorumlu veteriner hekim odası; en önemli sorumluluğu deney hayvanlarının tür, ırk, genetik ve mikrobiyolojik tanımlamaları yapılarak aylık ve yıllık olarak hayvan sayıları, hayvanların özelliklerine göre bilgileri ve hangi çalışmalar için verildiği ile ilgili tutulduğu ve bu görevleri sorumlu veteriner hekimin takip edebilmesi için tahsis edilen odadır. Bunun yanında birim içerisinde yer alan hayvanların sağlık kontrollerini yapılması ve gerekli durumlarda uygun tedavilerin izlenmesi ya da hasta hayvanların karantinaya alınması ile ilgili kararları vermek de yine veteriner hekimin sorumluluğundadır. Birim içerisinde yapılan deneysel çalışmaların kontrolü, çalışmalar hakkında kayıtların tutulmasının sağlanması ile hayvan bakımı ve takibinden sorumlu personelin denetlenmesi yine veteriner hekim kontrolünde gerçekleşmektedir.